گروه بورس کالا: برنج یکی از محصولات کشاورزی جذابی است که در کنار قیمت بالاتر، هزینه تولید بیشتری نیز دارد و البته کشت آن نیز ضمن نیاز به آب بیشتر، شرایط محیطی ویژه‌ای را می‌طلبد که شاید برای بسیاری از زمین‌های کوچک، مشقت تولید بیشتری را نیز در بر دارد. با توجه به عرضه قدرتمند برنج در بورس کالای ایران در روزهای اخیر توسط نهادهای رسمی، می‌توان به انسجام این بازار بیش از پیش امیدوار بود تا شاید کشاورزان نیز از این وضعیت نفع بیشتری ببرند. روز گذشته در بورس کالای ایران و در تالار کشاورزی، ۲۵۰ تن برنج هاشمی، یک‌هزار تن برنج طارم و ۴۱۰ تن برنج شیرودی استان گلستان عرضه شد. همچنین، یک‌هزار تن برنج شیرودی، یک‌هزار تن برنج طارم و ۲۵۰ تن برنج هاشمی استان مازندران روی تابلوی عرضه رفت. برنج هاشمی گیلان نیز به حجم ۵۰۰ تن راهی تالار معاملات شد. این در حالی بود که تنها بخشی از برنج شیرودی مازندران در تالار معامله شد و سایر انواع به مچینگ رفت. نکته حائز اهمیت در عرضه‌های روز دوشنبه را می‌توان عرضه این کالاها توسط اتحادیه مرکزی تعاونی‌های روستایی و کشاورزی ایران دانست که نشان‌دهنده تغییر جهت این قبیل ارگان‌ها به سمت بازارهای رسمی قدرتمندی همچون بورس کالا است که قطعا در کنار افزایش توان بازاریابی، می‌تواند به قدرتمند شدن تولیدکنندگان منجر شود. مدت‌ها است که بازار محصولات کشاورزی از عدم مدیریت عرضه و واسطه‌گری رنج می‌برد که نیاز به ایجاد یک بازار رسمی و منسجم را یادآوری می‌کند. کاهش هزینه‌های مبادله، امکان مدیریت کشت بر مبنای مدیریت فروش، امکان ورود یک تولیدکننده کوچک و خرد به یک بازار رسمی، شفافیت معاملات، حذف واسطه گری و افزایش قیمت فروش برای تولیدکننده و کاهش قیمت خرید برای مصرف‌کننده، احتمال تجمیع و انسجام فروشندگان و بسیاری داده دیگر مزیت‌هایی است که می‌تواند عرضه برنج یا هر محصول کشاورزی دیگر را در بورس کالا توجیه کند. با توجه به تمامی این موارد در کنار تاریخچه ضعیف عرضه‌های برنج در بورس کالای ایران، این مهم توجه نهادهای رسمی و دولتی و حتی بخش خصوصی را می‌طلبد، زیرا تمامی فعالان بازار مخصوصا تولیدکنندگان و کشاورزان کوچک و بزرگ می‌توانند از منافع آن منتفع شوند. در بازارهای جهانی قیمت برنج پس از یک افت چشمگیر تا حدودی وارد یک فاز ثبات شده که این روند در کنار افزایش قیمت سایر محصولات کشاورزی و کود شیمیایی می‌تواند دورنمای مثبتی را پیش روی بازار برنج با افزایش قیمت‌ها قرار دهد. در سال‌های اخیر چین با تولید ۳۰ درصد از تولید جهانی، بزرگ‌ترین‌ تولیدکننده این کالا در جهان است که پس از آن هند با تولید ۲۱ درصد، اندونزی ۷ درصد و بنگلادش ۷ درصد در رتبه‌های بعدی قرار می‌گیرند که پس از آن ویتنام و تایلند قرار خواهند گرفت. این در حالی است که در بازارهای صادراتی تایلند با ۳۰ درصد از صادرات جهانی در رتبه نخست و سپس ویتنام با ۲۰ درصد، هند ۱۱ درصد و آمریکا با ۱۰ درصد از صادرات جهان در رتبه‌های بعدی قرار می‌گیرند.

بازار داخلی برنج

بازار داخلی برنج با محوریت تولیدات داخلی شرایط چندان مطلوبی ندارد و با افزایش حجم عرضه‌های وارداتی در کنار قیمت‌های پیشنهادی کمتر آن، شاهد کاهش تقاضا برای محصولات باکیفیت داخلی هستیم که می‌تواند داده منفی بزرگی برای کشت این کالا محسوب شود. این در حالی است که برای انواع پرمحصول که در زمین‌های وسیع و با هزینه تولید کمتر کشت می‌شود وضعیت بهتری وجود دارد ولی بسیاری از زمین‌های زیرکشت شاید قابلیت استفاده از ماشین‌آلات بزرگ یا تجمیع و کاهش هزینه تولید و همچنین استفاده از انواع پرمحصول را نداشته باشد که ذهنیت بسیاری از کشاورزان نیز در این بین تاثیر بسزایی داشته و دارد. این در حالی است که افزایش زمین‌های زیرکشت برنج در استان‌های مختلف کشور نیز داده مهم دیگری است که در صورت مدیریت بازار و بالاخص مدیریت واردات، می‌تواند حجم تولید برنج را در کل کشور به شدت افزایش دهد و شاید نیاز به واردات این محصول بسیار مهم را محدود کند. تقریبا تمامی تولیدکنندگان برنج دل خوشی از برنج‌های کم‌کیفیت وارداتی ندارند و دلیل اصلی کاهش قیمت این کالا را قیمت‌های پایین پیشنهادی اجناس وارداتی می‌دانند که در کنار تغییر سلیقه خریداران و مصرف‌کنندگان داخلی به دلیل سهولت پخت، با کاهش تقاضا فشار مضاعفی را بر کشاورز وارد می‌کند که با توجه به افزایش روزشمار هزینه تولید، شاید جذابیت کشت مخصوصا برای انواع پرکیفیت و مطبوع کاهش یابد. این در حالی است که تغییر انواع مورد کشت به سمت گونه‌های پرمحصول می‌تواند به مرور زمان ذائقه مصرف‌کنندگان را تغییر دهد که جذابیت تولید در بسیاری از مزارع کوچک و با تمرکز بر کشت محصولات گران‌قیمت را کاهش دهد که نقطه ضعف بزرگی برای بسیاری از خرده مالکان خواهد بود. کریم منصوری‌راد از کارشناسان بازار برنج به خبرنگار «دنیای اقتصاد» گفت: نزدیک به ۷ یا ۸ ماه است که بازار برنج‌های داخلی راکد است که کاهش تقاضای موثر برای این کالا، افزایش عرضه اجناس وارداتی، ضعف نقدینگی و مخصوصا عقب‌نشینی خریداران دلیل اصلی این اوضاع است که باعث شده قیمت‌های برنج داخلی با کیفیت بالاتر را با کاهش رو‌به‌رو کند. البته هنوز هم بسیاری از خریداران به دلیل قیمت‌های پایین‌تر اجناس وارداتی قیمت‌های کمتری را طلب می‌کنند ولی اغلب با مقاومت فروشندگان همراه است که بازار را در کش و قوس شکننده‌ای قرار داده است. وی با توجه به قیمت تمام شده بالای برنج‌های تولیدی مخصوصا آن دسته از تولیداتی که با کیفیت و زحمت بیشتری تولید می‌شوند، افزود: با توجه به افزایش بسیاری از هزینه‌ها در سال‌های اخیر و مخصوصا افزایش دستمزد، هم‌اکنون بسیاری از تولیدکنندگان هیچ تمایلی به فروش محصولات خود ندارند، زیرا در آغاز سال زراعی، فروش محصولات خود را با قیمت‌های بالایی لحاظ کرده بودند ولی هم اکنون با افت بهای برنج در بازار داخلی شاهد عقب‌نشینی فروشندگان هستیم. به‌عنوان مثال در سال گذشته و برای ماه‌های آبان و آذر، شاهد خالی شدن اغلب کارخانه‌های برنجکوبی از برنج‌های آماده فروش بودیم که گواهی بر بالا بودن حجم خرید بود ولی هم‌اکنون و با فرارسیدن اسفندماه، هنوز اغلب کارخانه‌های شالیکوبی با انبوهی از محصولات فروش نرفته مواجه هستند تا جایی که برای سال زراعی جدید حتی فضای انبارداری کافی نیز وجود ندارد. منصوری‌راد در پاسخ به پرسشی در مورد وضعیت بازار برنج عنوان کرد: هم‌اکنون بازار محصولات داخلی بسیار ضعیف بوده و به نسبت سال گذشته شرایط سختی بر بازار حاکم است. سال قبل با توجه به بالاتر بودن تورم، باز هم حجم خرید بیشتر بود، زیرا قدرت خرید مردم بالاتر بود ولی هم اکنون کار به جایی رسیده است که برخی از فروشندگان که به منابع مالی نیاز دارند در حال فروش محصولات خود کمتر از قیمت تمام‌شده آن هستند که وضعیت سخت بازار را تشدید خواهد کرد. هم‌اکنون قیمت‌های پیشنهادی بسیار پایین است و مقاومت فروشندگان در برابر تقاضای کاهش قیمت خریداران باعث شده تا بازار به یک سطح بسیار دشوار برسد که کاهش حجم معامله تاکنون اولین خروجی آن بوده است. وی در ادامه گفت: قیمت‌های پایین برنج‌های وارداتی باعث شده خریداران نیز این نرخ‌ها را به‌عنوان ملاکی برای پیشنهاد قیمت به کار گیرند که می‌تواند باز هم داده‌ای برای کاهش بیشتر بهای برنج‌های با کیفیت تولید داخل باشد. مدیرعامل شرکت هدایت ماهان راد درخصوص وضعیت برنج‌های وارداتی گفت: از کشورهای اروگوئه، هند، پاکستان و به میزان کمتر از آمریکا، آرژانتین و چین با قیمت‌های پایینی هم‌اکنون اقدام به واردات برنج می‌شود که برای انواع ضعیف بین ۱۶۰۰ تا ۱۹۰۰ تومان برای معاملات عمده و برای انواع متوسط و بهتر حتی قیمت‌های ۳۵۰۰ تا ۴۰۰۰ تومان نیز پیشنهاد می‌شود که این قیمت‌ها در کنار بالابودن حجم عرضه تاکنون مهم‌ترین دلیل ضعف بازار برنج‌های داخلی بوده است.

امید به انسجام بازار برنج