سرمایه‌گذاران بر سر چندراهی
گروه بورس کالا - طیبه شهبازی: واقعیت این است که بازارهای ارز و سکه در شرایط رکود نسبی به سر می‌برند و در این میان بسیاری از سرمایه گذران به دنبال محلی مناسب‌تر برای سرمایه‌گذاری هستند. بهای دلار در یک ماه اخیر بین 3000 تا 3115 تومان در نوسان بوده و سکه در بازار نقدی هم در این مدت 9/0 درصد کاهش قیمت داشته است. به همین ترتیب بازار قراردادهای آتی سکه نیز به‌رغم نوسانات نسبتا خوب در یک ماه اخیر، چندان نتوانسته معامله‌گران را ترغیب به حضور بیشتر در این بازار کند.
از سوی دیگر بورس اوراق بهادار نیز کارنامه قابل توجهی را از ابتدای امسال تاکنون ارائه نکرده است و بازارهای مسکن و خودرو هم چندان محل مناسبی برای سرمایه‌گذاری‌های خرد و کوتاه مدت نیستند. در این بین چند ماهی است که بانک‌ها سود سپرده‌های خود را افزایش داده‌اند که گفته می‌شود نرخ‌های کنونی حتی به ۲۵ درصد هم رسیده است و بانک‌ها تلاش می‌کنند از شرایط فعلی برای جذب سرمایه‌های سرگردان یا درگیر در بازارهای دیگر بهره ببرند.
نرخ سود بانکی باز هم افزایش می‌یابد؟
در این میان هستند کسانی که معتقدند نرخ سود سپرده‌های بانکی به احتمال کم، بالاتر هم می‌رود. به باور این گروه دولت یازدهم نرخ‌گذاری سود را براساس سود رقابتی و نرخ تورم تعیین می‌کند. به همین دلیل باید منتظر ماند تا قیمت بنزین احتمالا تا انتهای فروردین ماه شخص شود. اگر مقدار کمی بر قیمت بنزین افزوده شود، فشار تورمی نخواهد داشت؛ چراکه چنین انتظاری خود به خود در بازار وجود دارد، اما اگر قیمت ناگهان بیش از میزان پیش‌بینی‌ها بالا رود، ایجاد تورم می‌کند و در شرایط حاضر شاید دولت بهترین راه کنترل تورم را - به‌منظور کنترل نقدینگی - افزایش نرخ سود بانکی در نظر بگیرد.
این البته در شرایطی است که نرخ تورم حدود ۳۵ درصد باقی بماند که در این صورت بعید نیست سود سپرده‌های بانکی بیش از اینها نیز افزایش پیدا کند؛ همانطور که چند سال پیش در ترکیه اتفاق افتاد. اما در صورت کاهش این نرخ ارقام هدف‌گذاری شده، احتمالا نرخ بهره در حدود ۲۰ درصد باقی خواهد ماند.
بانک مرکزی در گزارش جدید خود که به صندوق بین‌المللی پول ارائه کرده، مهم‌ترین هدف خود را کنترل تورم اعلام کرده است. البته آمارهای مناسبی به گوش می‌رسند که حکایت از رونق اقتصادی در سال جاری و سال آینده دارند. برخی کارشناسان اقتصادی معتقدند اولویت باید با رفع بیکاری و از بین بردن رکود باشد.
بانک یا ارز و سکه؟
به باور کارشناسان نرخ فعلی سود سپرده‌های بانکی جذابیت کافی برای جذب سرمایه‌ها را دارد و در حال حاضر حجم زیادی از سرمایه‌ها از بازارهای سرمایه، سکه و ارز و سرمایه‌های سرگردان، در حال حرکت به سوی بانک‌ها هستند؛ چراکه از یک سو نرخ بهره موثر در حال حاضر بیش از ۲۵ درصد است و در شرایطی که بهای دلار به‌طور میانگین ۳۰۸۰ تومان اعلام می‌شود، اگر دلار در فروردین ۹۴، ۳۹۰۰ تومان باشد (۲۵ درصد افزایش قیمت) در نقطه سربه سر قرار دارد. بنابراین اگر کسی دلار بخرد، با نرخ سود ۲۵ درصد بانکی تا سال آینده، مثل این است که پول خود را در بانک سرمایه‌گذاری کرده است؛ با این تفاوت که بسیاری از ریسک‌ها برای کسی که در بانک سرمایه‌گذاری کرده، به صفر می‌رسد، مثلا اینکه بانک سود تضمین شده مشخص دارد، اما بازار ارز
افت و خیز فراوانی را در طول یک سال تجربه می‌کند. بنابراین بالا رفتن نرخ بهره قطعا بر بازارهای سکه و دلار تاثیر خواهد گذاشت.
سپرده‌های کوتاه‌مدت بانکی، رقیب دیگر بازارها
اما مساله‌ای که در شرایط حاضر سرمایه‌گذاری در بانک را جذابتر از بازارهای ارز و سکه کرده، این است که نمودار نرخ بهره در ایران تقریبا افقی است. به عبارت دیگر پولی که به‌منظور دریافت سود روزشمار در بانک سرمایه‌گذاری می‌شود، تقریبا همان سودی را کسب می‌کند که سرمایه‌های سه ماهه، یکساله، پنج یا ده ساله کسب می‌کنند. به‌طور مثال بانکی که نرخ سود روزشمار آن ۲۲ درصد است، نرخ سود پنج ساله‌اش ۲۵ درصد است. اما در صورتی که این طور نبود و سپرده‌های طولانی مدت سود بیشتری را کسب می‌کردند، پول‌ها در بانک به صورت سپرده‌های بلندمدت باقی می‌ماند.
در حال حاضر اوراق مشارکت هم نرخ سود ۵/۲۳ درصد و بازخرید ۲۱ درصد دارد و عملا نرخ سود سپرده در ایران بالای ۲۰ درصد است و اگر بانکی بخواهد ۲۰ درصد به سپرده‌ها سود دهد، عملا قادر به جذب سرمایه‌ها نیست. بنابراین این مساله هزینه فرصت نگهداری سهام، مسکن، خودرو و ارز و سکه را بالا خواهد برد.
کسانی که در حال حاضر با قیمت ۳۰۸۰ تومان دلار می‌خرند؛ در صورتی سال آینده از خرید خود راضی خواهند بود که یا نرخ دلار بالای ۴۰۰۰ تومان باشد، یا دلار نوسانات فراوانی در سال جاری داشته باشد که این گروه بتوانند از این نوسانات بهره ببرند. در غیر این صورت باید گفت قطعا سپرده بانکی جایگزین تمام گزینه‌های سرمایه‌گذاری دیگر می‌شود و این به نفع اقتصاد کشور نیست. برخی تحلیل‌ها در این میان با اشاره به اینکه بورس روزهای خوبی را سپری نمی‌کند و بازار سکه و دلار هم تقریبا راکد و تحت کنترل بانک مرکزی است؛ معتقدند سرمایه‌ها در اختیار بانک‌ها قرار می‌گیرد، اما این تحلیل پایدار نیست، چراکه بورس به زودی به روند طبیعی و سودآور خود بازمی گردد و لااقل سود سالانه ۳۰ تا ۴۰ درصدی را عاید سرمایه‌گذاران خواهد کرد.
نرخ فعلی سود، مساله‌ساز است
دکتر ابونوری، تحلیلگر مسائل پولی و بانکی، در گفت‌و‌گو با «دنیای اقتصاد» پیرامون وضعیت نرخ سود سپرده‌های بانکی، با بیان اینکه سود سپرده‌های بانکی باید متناسب با نرخ تورم باشد، گفت: در سایر کشورهای دنیا با تغییر نرخ سود، آن را با تورم هماهنگ می‌کنند تا نقدینگی به صورت منطقی از بانک‌ها خارج شده یا وارد بانک‌ها شود. در شرایط فعلی کشور ما که متاسفانه به‌طور ناگهانی نرخ سود سپرده‌های بانکی افزایش پیدا می‌کند، این مساله اختلال اقتصادی بزرگی را در بلندمدت ایجاد خواهد کرد. به گفته ابونوری از نظر شرعی باید نرخ سود سپرده‌ها متناسب با نرخ تورم باشد و مساله ربا در این میان مطرح نشود، چراکه عدم تناسب بین این دو تبدیل به ربا خواهد شد. وی با بیان اینکه در چند ماه اخیر افزایش ناگهانی سود سپرده‌های بانکی در پی ایجاد تناسب این نرخ با نرخ تورم صورت گرفت تا مردم دچار ضرر و زیان نشوند، پیرامون تاثیرات این افزایش بر اقتصاد کشور و همچنین توانایی بانک‌ها در پرداخت سود گفت: این افزایش نرخ سود - که در بسیاری از مواقع به‌طور ناگهانی بیش از ۲۰ درصد بوده است - شاید در کوتاه مدت اشکال چندانی ایجاد نکند، اما آیا واقعا بازدهی بانک‌ها بیش از ۲۰ درصد است که بخواهند مبلغی از آن را به عنوان سود سپرده‌های بانکی پرداخت کنند؟ به دلیل شرایط رکودی تصور نمی‌کنم که بانک‌ها بتوانند بازدهی بیش از ۲۰ درصد داشته باشند تا بتوانند به سپرده‌گذاران سودی معادل ۲۰ درصد بدهند و مشکل اقتصادی هم ایجاد نشود.
به گفته وی بر همین اساس این افزایش نرخ سود بانکی از یک طرف ظاهرا به نفع مصرف‌کننده است، اما از طرف دیگر
صد درصد به زیان تولیدکنندگان خواهد بود، چراکه این افزایش نرخ سود باعث بالا رفتن هزینه‌های تولید می‌شود و از آنجا که ممکن است به تناسب آن، قدرت خرید مردم بالا نرود، به موضوع رکود تورمی، شدیدا دامن زده خواهد شد. بر همین اساس شاید در
کوتاه مدت از نظر فقهی نرخ سود برابر با تورم ایجاد اشکال نکند، اما از لحاظ اقتصادی صد درصد ایجاد مشکل خواهد کرد.
وی در ادامه افزود: تصور نمی‌کنم بانک‌ها به‌خصوص بانک‌های دولتی در شرایط رکود تورمی فعلی توانایی پرداخت چنین سودهایی را داشته باشند. از سوی دیگر با اجرای طرح هدفمندسازی یارانه‌ها که طبیعتا با انجام آن تقریبا قیمت عوامل تولید افزایش پیدا می‌کند، افزایش نرخ سود سپرده‌های بانکی اصلا به صلاح کشور نیست و در بلندمدت اشکالات اقتصادی فراوانی
را به بار خواهد آورد.
بالا رفتن نرخ سود، تیغ دولبه است
وی در پاسخ به این سوال که نرخ فعلی سود سپرده‌های بانکی آیا افرادی را که با پول‌های کلان در بازارهای ارز و سکه فعالیت می‌کنند ترغیب به خروج از این بازارها و سرمایه‌گذاری در بانک‌ها می‌کند یا خیر گفت: به‌طور مثال کسی که ۴ میلیارد تومان پول در بانک سرمایه‌گذاری می‌کند، باید سود کلانی را از بانک دریافت کند، اما آیا بانک‌ها واقعا با وضعیت رکودی فعلی توانایی به دست آوردن چنین بازدهی را دارند؟ از طرف دیگر زمانی که نرخ سود بانکی افزایش پیدا می‌کند شاید بازار پول وضعیت ظاهری پررونقی داشته باشد، اما این افزایش، بازار سرمایه و بورس را دچار اخلال خواهد کرد.
این مساله موجب می‌شود که بالا رفتن نرخ سود مانند تیغ دولبه عمل کند. ابونوری با بیان اینکه بانک مرکزی به‌طور قانونی و رسمی اجازه افزایش نرخ سود سپرده‌ها را از ۱۰ درصد به ارقام فعلی - ۲۰ تا ۲۵ درصد - به بانک‌ها نداده است افزود: این مساله نهایتا آثار مصیبت باری را در بازارهای پول و سرمایه به بار خواهد آورد. مسلما کسانی هستند که با رانت خواری درآمدهای کلانی را به صورت ظروف مرتبطه بین بانک ها، بازار پول و بازار سرمایه، با توجه به اینکه سود کدامیک بیشتر است، منتقل می‌کنند. تا زمانی که دولت به‌طور رسمی، قانونی برای نرخ سود سپرده‌ها تصویب نکند، رانت خوارانی هستند که از آب گل آلود ماهی می‌گیرند.