بازار آهن قراضه به کجا چنین شتابان؟

محمد سیاوشی*با توجه به برنامه‌ریزی‌ها و اقدامات شتابان و عجولانه مسوولان و دست‌اندرکاران امر در خصوص افزایش سریع ظرفیت تولید فولاد کشور و از سوی دیگر ارتقای جایگاه ایران در رده‌بندی‌های بین‌المللی از نظر تولید فولاد خام‌ - بدون در نظر گرفتن شرایط‌، موقعیت و نیازهای ابتدایی این طرح‌ها و همچنین فراهم نبودن بستر و زیرساخت‌های لازم جهت افزایش تولید و ظرفیت‌- کارخانه‌های فولاد‌سازی کشور با چالش‌ها و مشکلات متعدد و بسیار زیادی در اکثر بخش‌ها، به خصوص در بخش تامین مواد اولیه از جمله آهن قراضه مواجه شده‌اند که در این گزارش سعی می‌شود به پاره‌ای از مشکلات و معضلات فعلی آن پرداخته شود. امروزه تامین آهن قراضه برای صنایع فولادسازی به یک مشکل بسیار اساسی و حتی بحرانی تبدیل شده که یکی از دلایل مهم آن، کاهش سطح تولید قراضه داخلی و افزایش بسیار زیاد و روزافزون مصرف‌کنندگان بخش‌های دولتی و خصوصی است. در حال حاضر از طرف هیچ نهاد یا سازمان دست‌اندرکاری خلأ کمبود آهن قراضه احساس نشده و هیچ‌گونه برنامه‌ریزی هم در خصوص چگونگی تامین مواد اولیه کارخانه‌های کوچک و بزرگ صورت نگرفته است؛ چرا که تمام فکر و توان مسوولان بر تولید سریع فولاد و افزایش سطح تولید آن در داخل متمرکز است. تداوم این شرایط که می‌رود دامنه بحران مربوط به آهن قراضه را به کل صنعت فولاد تسری دهد، به نظر می‌رسد به دلیل غفلت زیاد مسوولان از توجه جدی به بسترها و نیازهای اولیه طرح‌های فولادی از جمله نیاز به آهن قراضه نشات گرفته است. برای روشن شدن ابعاد بحران آهن قراضه بهتر است نگاهی به نمودار همراه داشته باشیم. طبق نمودار قیمت قراضه از سال ۱۳۸۵ تا نیمه اول سال جاری رشد بیش از ۷۰۰ درصدی را تجربه کرده است که لازم است پرسیده شود، چه اتفاقی افتاده و چه عللی دست به دست هم داده‌اند که تنها ظرف مدت ۶ سال و نیم، چنین رشد قیمتی غیر‌قابل باوری رخ داده است. سوال دیگر این است که هزینه چنین رشد نامعقول و غیرمنطقی را چه کسی و از کجا باید پرداخت کند و تبعات و هزینه‌های چنین نوسانی چگونه دیده و محاسبه شده و در کجا سرشکن خواهند شد؟ با توجه به نمودار، جهش قیمت قراضه از سال ۹۰ به بعد رخ داده که به نظر می‌رسد این رشد قیمتی به دلایل متعددی از جمله عدم مدیریت این بازار کماکان در حال ادامه یافتن است. در واقع مشکلات و چالش‌ها در بازار قراضه بسیار زیاد و اساسی هستند، اما تا زمانی که مشکل اصلی که همان فراهم‌سازی تشکیلات یکپارچه و منسجم جهت مدیریت و برنامه‌ریزی صحیح برای تامین قراضه به عنوان یکی از مواد اولیه و استراتژیک صنعت فولاد است، توسط وزارتخانه مسوول حل نشود، پرداختن به مشکلات و کاستی‌های دیگر - که اتفاقا از نقش و جایگاه بسیار زیادی هم برخوردارند- امری بیهوده و بی‌نتیجه است. ما زمانی می‌توانیم به حل و فصل مشکلات این بازار دل خوش کنیم که در وهله اول شاهد آن باشیم که وزارت صنعت، معدن و تجارت به عنوان متولی اصلی صنعت و تجارت کشور اقدام به تشکیل یک واحد مستقل در دل یکی از معاونت‌های مسوول خود با هدف پیگیری مستمر و اداره کارشناسانه و به دور از هرگونه منافع شخصی یا حزبی و با اختیارات کافی کند و این زمان است که می‌توان امید داشت با استقرار چنین تشکیلات منسجم، یکپارچه و قدرتمندی مشکلات این بازار یک به یک شناسایی و به ترتیب اولویت و اهمیت حل و فصل شوند. در حال حاضر صنایع فولادسازی کشور به دلیل کاهش حجم قراضه موجود در داخل و همچنین تقاضای بالای آن توسط مصرف کنندگان، با سلاح و راهکاری به نام پول نقد وارد این بازار شده‌اند، به گونه‌ای که با افزایش بی‌رویه و رقابت گونه قیمت‌ها اقدام به خرید قراضه می‌کنند. از سوی دیگر در این بازار هر کارخانه‌ای که پول بیشتری پرداخت کند و استاندارد کیفیت قراضه مصرفی خود را نیز پایین‌تر بیاورد واسطه‌ها و فروشندگان، قراضه خود را به آن کارخانه تحویل می‌دهند. متاسفانه باید گفت در این آشفته بازار، تنها واسطه‌ها و دلال‌های آهن قراضه هستند که به راحتی با استفاده از یک خط تلفن و به روش ارسال لحظه‌ای پیامک، جدیدترین نرخ خرید قراضه توسط کارخانه‌ها را به انبارداران زیر مجموعه خود اطلاع داده و ثروت‌های میلیاردی و بدون زحمت در سایه غفلت مسوولان به جیب می‌زنند. اکنون در برخی مناطق قیمت قراضه با کاهش چند درصدی مواجه شده، اما به‌رغم کاهش قیمت، ورود قراضه به کارخانه‌ها نیز با کاهش بسیار زیادی مواجه شده است که دلیل آن خرید فوری قراضه توسط واسطه‌ها و انبارداران بی‌نام و نشان با قیمت کمتر و عدم عرضه آن به کارخانه‌ها به دلیل تنگنا قراردادن صنایع فولادسازی و در نتیجه افزایش بیش از پیش نرخ فروش قراضه و به دست آوردن سودهای کلان است. در این میان لازم است به این مساله مهم و جدی اذعان کرد که در حال حاضر وضعیت قراضه در کشور به هیچ وجه عادی نیست و این شرایط تاکنون صدمات جبران‌ناپذیری بر پیکره صنعت فولاد کشور وارد کرده است. باید افزود قطعا ادامه این روند اوضاع را حادتر و صنعت فولاد کشور را با چالش‌ها و مشکلات بیشتری مواجه خواهد کرد و ناگوارتر از همه اینکه هیچ‌گونه آمار صحیح و قابل استنادی از میزان قراضه مصرفی و مورد نیاز صنعت فولاد کشور به خصوص از بخش خصوصی در دست هیچ نهاد یا سازمانی وجود ندارد و آمار موجود بیشتر از کارخانه‌های دولتی که ملزم به ارائه اطلاعات خود هستند به دست می‌آید، اما آمار و میزان واقعی قراضه مورد نیاز و مصرفی بخش خصوصی اصلا معلوم و مشخص نیست و این مساله بیشتر باعث التهاب و سردرگمی شده است. از این رو ورود سریع و بدون فوت وقت وزارتخانه مسوول به این موضوع بسیار لازم و حیاتی است. وزارت صنعت، معدن و تجارت باید در اولین قدم برای اصلاح وضع موجود اقدام به تشکیل واحد کارشناسان برنامه‌ریزی و مدیریت قراضه مورد نیاز صنایع فولاد‌سازی کشور کند، به علاوه فعالان و دست‌اندرکاران دلسوز این بازار نیز به طور قطع با کمال میل و بدون هیچ چشم داشتی و فقط در راستای رشد و تعالی صنعت فولاد کشور پیشنهادها، طرح‌ها، برنامه‌ها و راهکارهای بسیار زیاد و متنوعی را در خصوص حل همه جانبه معضلات این بازار در اختیار این واحد قرار خواهند داد تا از این راه، حل و فصل سریع این مشکلات و چالش‌ها بسیار هموارتر و کوتاه‌تر شود. در نهایت باید افزود از جمله مزایای ابتدایی اجرای این طرح و پیشنهادها، این است که ضمن حل و فصل اکثر مشکلات موجود در بازار آهن قراضه، باعث خواهد شد، تامین و فرآوری آهن قراضه به یک صنعت مهم، تاثیرگذار و مدرن -با استفاده از دستگاه‌ها و تکنولوژی روز دنیا- تبدیل شود که در نتیجه آن منابع زیادی قراضه از درون با درجه کیفیت بسیار بالا به وجود آید، از سوی دیگر از هدر رفت منابع مالی نیز به شدت جلوگیری شده و تاثیرات مطلوب اقتصادی، زیست‌محیطی و امنیتی فراوانی هم حاصل می‌شود. *مدیر پروژه شرکت توکا تدارک Siavashi.۱۹۸۰@yahoo.com

بازار آهن قراضه به کجا چنین شتابان؟