مشکلات رینگ پتروشیمی در دوره گذار

منیژه حیاتی

کتایون دارابی

وضعیت رینگ پتروشیمی طی هفته‌های گذشته؛ اعمال محدودیت‌های فراوان، عرضه محصولات با نرخ فوب مردادماه، شایعه خروج محصولات از بورس کالا و در نهایت عدم اعلام نتایج جلسه هیات دولت در خصوص تعیین نرخ پایه... محصولات پتروشیمی سبب شد تا نگرانی برخی از فعالان بورس و بازار بیش از گذشته در میان خریداران، کارگزاران و کارشناسان گسترش یابد. اگرچه با توجه به شرایط ویژه اقتصادی در کشور، این نگرانی‌ها به طور کلی از سوی بسیاری از کارشناسان، گذرا و دوره‌ای ارزیابی می‌شود، اما ضرورت بررسی این شرایط و چالش‌های فعلی و نگرانی‌های عمومی فعالان بازاردر نشستی که در کارگزاری تامین سرمایه نوین برگزار شد، مورد بررسی قرار گرفت. مشروح این جلسه را که حاضران به بیان مشکلات، دیدگاه‌ها و نظرات خود و در عین حال نقاط مثبت و منفی معاملات محصولات پتروشیمی در بورس پرداختند در ادامه می‌خوانید:

بورس، راهکارهای خروج از بحران را می‌داند

در ابتدای این جلسه ساعت‌ساز، یکی از ناظران بورس به عنوان نماینده بورس کالا با اشاره به مزایای عرضه محصولات پتروشیمی در بورس کالا می‌گوید: ورود محصولات پتروشیمی مزایایی زیادی برای دولت داشت، یکی از آن مزایا این بود که مشخص شد خیلی از پروانه‌دارانی که در حال گرفتن حواله از بازرگانی پتروشیمی بودند، نیازی به این مواد ندارند و در اصل تولید‌کننده نیستند.

همچنین در ۲ سال اخیر بازار پتروشیمی‌ها به واسطه عرضه در بورس کالا قابل رصد شدن است، پیش از این بازار ابهام آمیز بود و مجتمع‌ها براساس صادرات، اقدام به تولید محصولات پتروشیمی می‌کردند، اما در حال حاضر مجتمع‌ها می‌دانند چه کالایی را در چه زمانی باید تولید کنند.

وی در ادامه افزود: پیش از عرضه محصولات در بورس کالا، بازیگرهای اصلی بازار پتروشیمی زیاد نبودند و می‌توانستند به راحتی به واسطه حواله، کالاهای خود را دریافت کنند، اما در حال حاضر نهادی وجود دارد که در بحث سیاست‌گذاری دولت و شفافیت‌سازی قیمت‌ها، همچنین راهکارهای خارج شدن از بحران را نیز می‌تواند نشان بدهد. پیش‌تر که شرکت‌های پتروشیمی، محصولات خود را با قیمت‌های مشخصی می‌فروختند، اما با عرضه محصولات در بورس، بسیاری از مجتمع‌هایی که زیان‌ده بودند، سودده شدند.

نماینده بورس کالا در ادامه با اشاره به تغییر ماهیت فعالان اصلی بازار طی دو سال گذشته گفت: پیش از این که محصولات پتروشیمی با قیمت مشخص به دست خریداران می‌رسید، کسی به فکر تولید با دستگاه‌های مناسب و به صرفه نبود، اما در حال حاضر که قیمت‌ها منطقی شده است، بیشتر تولیدکنندگان به فکر تولید با دستگاه‌هایی به صرفه هستند.

در حال حاضر نیز باید به این نکته اشاره کرد که قواعد و قانون بازی تغییر کرده، اما بورس، سازمان بورس و کارگزاران در این خصوص همکاری کردند، چون نمی‌خواستیم خللی در بازار نوپای پتروشیمی ایجاد شود؛ چرا که برای شکل‌گیری یک بازار نوپا طبق تئوری‌ها ۱۵ تا ۲۰ سال نیاز است تا اتحادیه‌ها و تشکل‌ها شکل بگیرید.

سهمیه‌بندی، وظیفه بورس نیست

ساعت ساز با اشاره به سهمیه‌بندی‌ها و فروش محصولات پتروشیمی با فوب مردادماه در رینگ پتروشیمی می‌گوید: بورس کالا سه نامه رسمی به زیر مجموعه‌های وزارت صنایع و معادن فرستاده است و اعلام کرده که وظیفه بورس کالا سهمیه‌بندی و کنترل محصولات برای رسیدن به مصرف‌کننده نهایی نیست، باید شرکت‌های مدنظر توسط وزارت صنایع و معادن معرفی شده و به میزان مصرف آنها، تقاضای داخلی سنجیده شود و براساس آن نیز شرکت‌ها اقدام به خرید از بورس کالا بکنند. اما در حال حاضراگر چه با بیشتر شرکت‌های تولیدکننده مذاکره و توافق می‌شود تا بیشتر از نیازشان، تقاضا وارد سیستم نکنند، اما متاسفانه این اتفاق نمی‌افتد و هر تولیدکننده‌ای می‌خواهد با توجه به وضعیت آشفته پتروشیمی‌ها، کالاهای مود نیاز کارخانه‌اش را با تناژ بالاتری خریداری کند. در این میان بیشتر انجمن‌ها و اتحادیه‌ها اطلاعات درستی از زیر مجموعه‌های خود ندارند و نمی‌دانند چه کسانی از چرخه خارج شده‌اند و چه کسانی به این چرخه افزوده شده‌اند.

البته نکته مهم دیگر در خصوص خرید از رینگ پتروشیمی تفاوت خریداران عمده و جزء است که باید در بورس رعایت شود. خریدهای کوچک باید خارج از بورس و از طریق واسطه‌ها انجام شود. وی در ادامه گفت: بورس همیشه طبق قوانین فعالیت می‌کند مگر اینکه دستوری داده شود و از آن خواسته شده باشد تا مقرراتی را برای مدتی پیاده کند. بورس در مورد تقسیم کالا نیز مدت‌ها مخالف بود و دو سال و نیم مقاومت کرد. در مورد صحت پروانه‌ها نیز بورس، وزارت نفت و بازرگانی پتروشیمی همگی اطلاع دارند که تعدادی از پروانه‌هایی که داده شده واقعی نیستند، اما موضوع این است که این موضوع دلیل موجهی نیست برای خروج محصولات یا منفی بودن عملکرد بورس. اینکه برخی گمان می‌کنند اگر محصولات از بورس خارج شود تمامی کالاها به راحتی و بدون هیچ مشکلی میان خریداران توزیع می‌شود کاملا در اشتباهند.

سرعت خصوصی‌سازی در ایران پایین است

غروی، تولیدکننده مواد پلاستیکی نیز که در این جلسه حضور داشت با اشاره به بحث خصوصی‌سازی شرکت بازرگانی پتروشیمی که از یک سال پیش مطرح شد، گفت: یک شرکت سرمایه‌گذاری خصوصی سهام بازرگانی را خرید و امیدواری‌ها به گسترده شدن فضای رقابتی و ارتباط بهتر بورس و بازرگانی بیشتر شد، اما اصولا خصوصی‌سازی در ایران سرعت خوبی ندارد و آنطور که باید نمی‌تواند به سرعت مشکلات را کاهش دهد. وی در ادامه افزود: در خصوص چالش‌های مربوط به معاملات بورس نیز از جمله مشکلات تولید‌کننده‌ها این است که محدودیت‌های فروش به واحدهای پروانه‌دار مغایرت‌های زیادی را در کار ما ایجاد کرده، برای مثال شرکت ما شامل دو واحد جداگانه است که یک بخش عملیات تولید را در اختیار دارد و بخش دیگر به کار بازاریابی می‌پردازد، اما از زمانی که این تغییر و محدودیت در بورس اجرا شده و فقط واحدهای تولیدی می‌توانند خرید کنند ما مجبور شدیم تا بخش بازرگانی را به بخش تولید منتقل کنیم و ادغام این دو بخش که هر یک تخصص کاری خود را داشت هزینه و وقت زیادی را وارد کرد.در کنار این محدودیت‌ها به دلیل کمبود کالا اخیرا خریدها از بورس به شدت کاسته شده و هر تولیدی یک دوازدهم نیاز خود را می‌تواند از بورس بخرد. این تولید‌کننده مواد پلاستیکی در ادامه خاطرنشان می‌کند: علاوه بر این با وجود اینکه پروانه دارها هر ۳ ماه یکبار باید مدارک تولیدی خود را ارائه بدهند، اما به نظر می‌رسد میان تعداد پروانه‌هایی که صادر شده و کارخانه‌هایی که واقعا فعال هستند، تفاوت زیادی وجود دارد. معاونت وزارت صنایع برای رسیدن به این هدف که تنها تولیدی‌هایی که واقعا فعال هستند در بورس خرید داشته باشند فعالیت جدی انجام نداده و بسیاری از پروانه‌دارها با وجود اینکه نیاز به کالا دارند و هر روز تقاضای خود را به کارگزار ارائه می‌دهند، اما نمی توانند خرید داشته باشند. وی درادامه به یکی دیگر از مشکلات اشاره کرد و گفت: البته در بخش دیگری که مشکلات برای خریداران زیاد شده این است که در گذشته که ناظر تالار کالای عرضه شده را سهمیه‌بندی می‌کرد هر کارگزار به میزانی کالا دریافت می‌کرد که نمی‌توانست جوابگوی تمامی مشتریان خود باشد که از یکسو خریداران با کارگزار به مشکل بر می‌خوردند و از سوی دیگر خریدار متحمل هزینه‌های اضافی می‌شد.

در حال حاضر هم روش به این صورت است که هر کارگزاری که زودتر حداکثر نرخ را بپذیرد، می‌تواند کالا را بخرد، در حالی که این اصلا منطقی نیست، چرا که همه چیز بر اساس شانس است و اگر یک کارگزار که تقاضای بیشتر دارد، نشان می‌دهد بیش از دیگران تلاش کرده و نتواند به موقع قیمت را در سیستم وارد کند از کارگزاری که کمتر مشتری داشته، عقب می‌ماند که این امر منطقی نیست. همه چیز در این روش به صدم ثانیه ربط پیدا کرده و صوری و غیرواقعی به نظر می‌رسد.

کمبود کالا مشکل بازار پتروشیمی‌ها است

یکی دیگر از فعالان بازار گفت: واقعیت این است که ما همواره در بورس و در جریان معاملات به دنبال مقصر هستیم. برای مثال وقتی یک خریدار نمی‌تواند کالایی را از کارگزار خریداری کند کارگزار را محکوم می‌کند به اینکه کالا را به مشتری دیگری خارج از بورس فروخته، در حالی که این طور نیست و مشکل کمبود کالا است. از سویی وقتی یک خریداری که درطول سال به میزان مشخصی کالا احتیاج دارد و نمی‌تواند به نیاز خود برسد به یکباره تمامی نیزه‌ها به سمت وی نشانه می‌رود که در بازار اختلال وارد کرده در حالی که تنها گناه این تولیدکننده درخواست معمول وی بوده است. به نظر می‌رسد به جای اینکه به دنبال مقصر بگردیم باید این دوره گذار را به نوعی تحمل کنیم تا مشکل کمبود کالا برطرف شود.

وی در ادامه می‌افزاید: مشکلاتی که در حال حاضر به وجود آمده این طورهم نیست که ما گمان کنیم به هیچ وجه خریداران از آن اطلاعی ندارند، بلکه خریداران هم کاملا از شرایط خاص اقتصادی این برهه خبر دارند و معتقد هستند که باید در کنار بورس همکاری داشته باشند. اما واقعیت این است که جدای از این شرایط اصولا آنچه که در حال حاضر به آن بهای کافی داده نمی‌شود جایگاه مشتری است. چرا باید این تعداد خریدار با این فشردگی در پشت شیشه حاضر باشند؟ به نظر می‌رسد همان تلفنی هم که در تالار وجود دارد باعث شده تا مشتری به تالار کشیده شود، در حالی که باید خریداران به دور از این نگرانی‌ها و دغدغه راحت‌تر خریدهای خود را از بورس انجام بدهند. با توجه به اینکه کارگزار باید سریع‌تر و در یک فضای پر استرس از یک طرف پاسخ مشتری را که پشت تالار ایستاده بدهد، از یک طرف در این امتحان سرعت عمل موفق به خرید شود که همگی این مسائل نشان از شرایط نامناسب جایگاه واقعی مشتریان دارد.

طرح خروج محصولات پتروشیمی اجرا نمی شود

باقری، نماینده سازمان بورس در بورس کالا نیز در ادامه جلسه در خصوص ایرادات مطرح شده گفت: علت اجرای محدودیت خرید با پروانه در بورس گسترش شفافیت و مشخص کردن اینکه چه کسی خرید می‌کند و اگرچه امسال این طرح با یکسری اطلاعات خام اجرا شد، اما از سال بعد با اطلاعاتی که از صورت‌های مالی شرکت‌ها به دست می‌آوریم دقیقا مشخص می‌شود خریدار واقعی چه کسی است.

وی درخصوص شایعاتی که درخصوص خروج محصولات مطرح شده بود، گفت: در مورد شایعه خروج نیز لازم به یادآوری است که چنین طرحی به هیچ‌وجه وجود ندارد و عملی نمی‌شود. علاوه بر این، بورس تصمیم دارد برای مشکل نقدینگی تولیدکننده‌هایی که از بورس خرید می‌کنند راه حلی را پیدا کند، از جمله اینکه قرار بر این است تا یکسری شرکت‌های تامین سرمایه فعال شوند تا از این روش خریدارانی که واحدهای کوچک تولیدی هستند، اما توان بالایی ندارند بتوانند به راحتی تامین مالی کرده و خرید کنند، البته این موضوع مستلزم این است که این خریداران بخواهند همیشه در بورس باقی بمانند و به بیانی دیگر اینطور نباشد که یک مدتی بیایند و سود کرده و از بازار خارج شوند، بلکه همیشه در بازار حضور داشته باشند.

افتتاح حساب مشترک، راهگشا می‌شود

مرشد سلوک، مدیر واحد بورس کالایی کارگزاری تامین سرمایه نوین نیز با اشاره به افتتاح حساب مشترک بانکی در دستورالعمل جدید ثبت سفارش می‌گوید: اگر چه این طرح در حال پیاده سازی است، اما ابهاماتی در این‌باره وجود دارد. با این حال قرار است جلسه‌ای در این خصوص در کانون کارگزاران برگزار شده و به ابهامات و سوالات پاسخ داده شود.

وی ادامه داد: البته باید به این نکته نیز اشاره کنم که در خصوص معاملات رینگ پتروشیمی طرح افتتاح حساب مشترک بانکی تقاضای کاذب بازار را از سیستم حذف می‌کند و به این ترتیب تقاضا در بازار کنترل خواهد شد.

وی در ادامه به عدم آگاهی برخی از ناظرین تالار به بازار پتروشیمی اشاره می‌کند و می‌گوید: اطلاعات اندک برخی از ناظرین از بازار پتروشیمی در بسیاری از موارد مشکلات رینگ پتروشیمی را دو چندان می‌کند و باید برای این مشکل راه حلی ارائه شود.

عدم رقابت در رینگ پتروشیمی به دلیل سهمیه‌بندی

زینب آقایی، کارگزار تامین سرمایه نوین در خصوص اعمال محدودیت‌ها در رینگ پتروشیمی می‌گوید: اعمال سهمیه‌بندی‌ها در رینگ پتروشیمی سبب شده تا رقابت‌پذیری کمتر شود، همچنین سرمایه‌گذاران و تاجران از بازار خارج شده و در نتیجه واردات محصولات پتروشیمی نیز کمتر شود.

وی در ادامه می‌افزاید: فروش محصولات با نرخ ۵ درصد بالای فوب در هفته‌های اخیر سبب شده که فاصله قیمتی بین خرید از بورس و بازار داخلی افزایش یابد و در نهایت مصرف‌کننده نهایی، محصولات را با قیمتی بالا خریداری کند؛ چرا که مصرف‌کنندگان به دلیل اعمال سهمیه‌بندی‌ها نمی‌توانند کالای موردنیاز خود را به میزان ظرفیت تولیدشان خریداری کنند و به این ترتیب مجبور به تهیه کالا با قیمت‌های بالاتر از واسطه‌ها می‌شوند. به گفته این کارگزار، مشکلات در بورس کالا، عدم اطمینان به آینده و نداشتن یک راهکار برنامه‌ریزی شده و انجام روش‌های تکراری که نتیجه آنها قابل پیش‌بینی است، سبب شده تا بسیاری از معامله‌گران به این بازار اطمینان نداشته باشند.