هشداریا بهانه جویی؟!

سردار خالدی- درحال حاضر در بازار آتی تنها سکه طلا مورد دادوستد قرار می‌گیرد. از این رو چندی است بورس کالا در بازار آتی سعی در پذیرش محصولات و کالاهای مختلف از جمله مواد شیمیایی همچون پلی اتیلن و محصولات کشاورزی همانند ذرت و همچنین فلزات گرانبها و پایه مانند شمش طلا و مس برای بار دوم دارد تا بتواند در رونق معاملات این بازار گامی اساسی بردارد. از این رو، مسوولان بورس در تلاشند تا با پذیرش کالاها در هر دو شکل مبادلات نقدی و آتی همچون پذیرش و عرضه سکه به صورت نقدی، این دو نوع معاملات را پشتوانه هم کنند.

اما عرضه نقدی سکه طلا در بورس کالا حدود یکسال است که با وجود موافقت و همکاری دو نهاد بانک مرکزی و سازمان بورس هنوز به مرحله اجرا در بورس کالا در نیامده است. سال گذشته بانک مرکزی موافقت خود را با عرضه نقدی سکه در بورس کالا با امضای رییس کل این نهاد سیاست‌گذار پولی اعلام کرده بود، اما پایان این ماجرا باز هم پس از یکسال کش و قوس به دومین نامه بانک مرکزی در چند هفته اخیر بر می‌گردد، آنجا که بانک مرکزی در این نامه با اشاره به اینکه در صورت عرضه نقدی سکه در بورس کالا و تداوم آن در هر روز، مشتریان باید ۳ درصد مالیات بر ارزش افزوده (یعنی مبلغی بالغ بر ۹۰ تا ۱۰۰ هزار ریال گران‌تر از قیمت بازار براساس نرخ روز) پرداخت کنند، با اعلام هشدار، عرضه نقدی سکه در بورس کالا را به صلاح نمی‌داند و آن را طرحی شکست خورده قلمداد می‌کند.

بانک مرکزی اعلام می‌کند؛ چنانچه عرضه انواع سکه از طریق شرکت بورس کالای ایران انجام شود، این بانک موظف است همه روزه اقدام به عرضه انواع سکه بهار آزادی کند که این موضوع مغایر با قوانین و مقررات پولی و بانکی کشور، اهداف، وظایف و اساسنامه بانک مرکزی است، همچنین این بانک در ادامه دلایل خود اظهار می‌دارد عرضه انواع سکه بهار آزادی از طریق سه بانک کارگشایی، سپه و تجارت با هدف جلوگیری از حباب قیمت در بازار داخلی براساس بند ۱۱ ماده ۱۲ قانون مالیات بر ارزش افزوده مصوب سال ۱۳۸۷ نوعی خدمات بانکی و اعتباری محسوب می‌شود که از پرداخت مالیات بر ارزش افزوده معاف است، بنابراین اگر بانک مرکزی هر روز از طریق بورس کالا اقدام به عرضه انواع سکه کند آن شرکت موظف به دریافت مالیات از مشتریان می‌شود.

با وجود اینکه به نظر می‌رسد دلایلی که از سوی این نهاد بیان شده موجه‌است، اما مسوولان بورس کالا نیز در این باره استنادهایی به فراخور دلایل بانک مرکزی اعلام کرده اند.

بهتر است در ابتدا، برای بررسی موضوع با این گزاره به این مساله بپردازیم: شاید همه فعالان بازار بر این امر اتفاق نظر داشته باشند که دلیل اصلی اهمیت عرضه نقدی سکه به بورس کالا و اصرار بورس به خاطر این باشد که معاملات نقدی، پشتوانه معاملات آتی و معاملات آتی نیز تعدیل‌کننده بازار نقدی است، چرخه‌ای که می‌تواند در تسهیل و رونق بورس کالا مهم و اساسی باشد.

رییس سازمان بورس اوراق بهادار در پاسخ به بانک مرکزی می‌گوید: الزام برای عرضه هر روزه سکه در صورت ورود آن به بورس نیست و به هر شکلی که سکه طلا در بانک کارگشایی عرضه می‌شود می‌تواند این کار نیز در بورس کالا انجام گیرد. در پاسخ بلندپایه‌ترین مسوول بورس به بانک مرکزی می‌توان به این نتیجه رسید که مسوولان بورس بر این امر واقفند که در بورس کالا زمان و میزان کالاها بستگی به عرضه‌کننده دارد و بنابراین عرضه نقدی سکه در بورس کالا موضوعی نیست که محدودیتی برای بانک مرکزی ایجاد کند، جوابی که می‌تواند از جنبه‌هایی تاحدودی قابل قبول به نظر بیاید.

همچنین صالح‌آبادی در رابطه با موضوع پرداخت مالیات بر ارزش افزوده نیز می‌گوید؛ زمانی که بانک مجبور به عرضه هر روزه سکه در بورس نباشد، شرایط عرضه نیز در بانک کارگشایی و بورس کالا فرقی ندارد، زیرا تفاوتی در ماهیت آن ایجاد نمی‌شود، بنابراین اگر طبق قانون پولی و بانکی عرضه سکه توسط بانک مرکزی معاف از مالیات است، این کار چه در بانک کارگشایی و چه در بورس انجام شود، فرقی نخواهد کرد. درباره مالیات بر ارزش افزوده باید گفت تصمیم‌گیران بورس علاوه بر رعایت محدودیت‌های عرضه سکه از سوی بانک مرکزی مساله فروش سکه را جزو عملیات بانکی می‌دانند و همچنین با اشاره به قانون ابزارهای مالی، عدم تعلق مالیات را برای فروش سکه قائل می‌شوند.

اما به نظر می‌رسد مساله طلا و مسکوکات آن از جمله سکه علاوه بر دلایل ذکر شده در بالا از سوی هر دو نهاد، تا حدی نیز جنبه‌های کلان تری پیدا کند، کارشناسان و تحلیلگران خبره بازار بر این امر واقفند که از آن جایی که طلا و مسکوکات آن جایگاه بسیار ارزشمندی را در صحنه‌های پولی بین‌المللی در آینده نزدیک و دور یافته است، به همین خاطر در جهانی که تقریبا در انحصار قلمرو بانک‌های مرکزی جهان قرار دارد، همواره این نهادها به این فکرند که به دنبال ابتکارات و کنترل بیشتری در این زمینه باشند.برخی از خبرگان این حوزه با اشاره به اینکه طلا به عنوان «مقیاس ارزش» به سیستم پولی جهان بازگشته است، براین باورند که بانک‌های مرکزی از طلا و مسکوکات آن به عنوان ذخیره احتیاطی استفاده می‌کنند، بدین معنی که از نقش این فلز گرانبها به عنوان پشتوانه ذخایر ارزی در شرایط دشوار استفاده می‌کنند و نسبت به این فلز گرانبها و مسکوکات آن به صورت وظیفه‌ای اعتباری واقع گرایانه در سیستم پولی نگاه می‌کنند، بنابراین نظارت و مراقبت بر آن امری کاملا هویدا و عادی است.

هرچند از دیدگاه متخصصان و تحلیل‌گران، طلا به عنوان ابزار مبادلاتی و به صورت «مقیاس ارزش» به سیستم پولی جهان بازگشته است و ممکن است یکی از دلایل کلان بانک‌های مرکزی در سختگیری در این موضوع قابل توجیه باشد، اما واقعا طی یکسال گذشته چه اتفاقی‌رخ داده که نظر بانک مرکزی تغییر کرده؟ پاسخ و نتیجه نهایی که در ماه‌های آینده با مکاتبات دوباره بورس با بانک مرکزی می‌تواند به همه موضوعات دامن‌زده به این مساله پایان دهد. هرچند که مسوولان بورس همچون صالح‌آبادی رییس سازمان بورس اصراری برای پیگیری این موضوع ندارد محمود غفاری مدیر امور تالارهای بورس کالا با تایید صحبت‌های رییس سازمان بورس، دلایل بانک مرکزی را قابل پذیرش از سوی بورس کالا نمی‌داند، بنازاده مدیر توسعه بازار،نامه اخیر بانک مرکزی را بهانه تلقی می‌کند و برخی از کارگزاران بورس کالا جوابیه کتبی صالح‌آبادی به بانک مرکزی را فصل‌الخطاب می‌دانند، اما به نظر می‌رسد باید همچنان منتظر واکنش بانک مرکزی و مکاتبات این دو نهاد ماند تا در نهایت نتیجه ای قانع‌کننده و موثر در این رویداد اتفاق بیفتد. اتفاقی که بتواند علاوه بر رضایت، منافع دو طرف را نیز در پی داشته باشد.