رضا زائر حیدری

طی سال‌های اخیر، لوله‌های پلی اتیلن نقش فولاد را در انتقال آب کمرنگ کرده، با این حال تسلط فولاد بر حوزه انرژی به پایان نرسیده است. تانکرهای حمل نفت و گاز به دلایل مختلف بسیار پر هزینه، آلوده‌ساز و بر هم زننده اکوسیستم‌های حیاتی هستند.

این غول‌های دریایی در حرکتی اجتناب‌ناپذیر بخشی از بازار بزرگ خود را به خطوط لوله‌های فولادی انتقال انرژی خواهند داد. طی مدتی نه چندان طولانی خطوط انتقال نفت و گاز جایگزین تانکر‌های حمل انرژی در مسیر‌های کوتاه و متوسط خواهند شد و شرایط جدید تقاضای جهانی برای لوله‌های با قطر بالا را افزایش می‌دهد.

شروع دیرهنگام و شتاب فزاینده

روسیه کشوری است که دیرتر از دیگر کشور‌های صنعتی وارد حیطه لوله‌های قطور فولادی شد، با این حال نقش تاثیرگذار این کشور روی تجارت جهانی انرژی و حمایت دولتی از صنایع لوله‌سازی موجب جهش تولید لوله‌های فولادی نفت و گاز در جمهوری روسیه شد.این کشور به عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده انرژی در جهان، ۱۷ درصد از کل تولید ناخالص خود را از طریق استخراج و فروش نفت و گاز طبیعی کسب می‌کند.

برخلاف خاورمیانه، بحران اقتصاد جهانی روی پروژه‌های عمده انرژی در روسیه تاثیر زیادی نداشته است؛ چرا که این کشور اهدافی جاه‌طلبانه را در جهت کنترل منابع انرژی اروپا دنبال می‌کند. نقش موثر بخش انرژی در اقتصاد روسیه، باعث ایجاد افزایش تقاضای لوله‌های فولادی در این کشور شده است. این روند می‌تواند طی ده سال آینده نیز ادامه داشته باشد.

به‌رغم کاهش اعتبارات بانکی و خطرایجاد مازاد تولید، چهار تولیدکننده عمده لوله در روسیه با اطمینان به شرایط آتی به سرمایه‌گذاری‌های بزرگ در زمینه گسترش تولید خود ادامه دهند.

بزرگ‌ترین مصرف‌کننده لوله‌های فولادی

صنعت نفت و گاز همچنان بزرگ‌ترین مصرف‌کننده لوله‌های فولادی در روسیه به شمار می‌آید، این مصرف به رقمی بالغ‌بر ۶۵ تا ۷۰ درصد از کل تولید سالانه این کشور نزدیک است.

کرملین درصدد است که تا سال ۲۰۲۰ استخراج منابع گازی و نفتی این کشور را به ترتیب ۲۰ درصد و ۴۰ درصد نسبت به سال ۲۰۰۰ افزایش دهد. ۲۱ درصد از گاز تولیدی و ۴۲ درصد از نفت استخراج شده در این کشور صادر خواهد شد. اینها طرح‌هایی هستند که صنعت تولید لوله‌های فولادی را در جمهوری روسیه به دنبال خود خواهند کشید.

خطوط انتقال انرژی

روسیه تلاش می‌کند تا پروژه انتقال گاز طبیعی موسوم به سیستم گاز شرقی(Eastern Gas System) را دوباره راه‌اندازی کند. بزرگ‌ترین شرکت انتقال گاز در جهان یعنی شرکت ملی تامین گاز مجری احتمالی این پروژه خواهد بود. گازپروم روی پروژه زاخالین دو فعالیت می‌کند که گاز طبیعی را به ژاپن و چین می‌رساند. از دیگر پروژه‌های بزرگ انتقال گاز طبیعی روسیه می‌توان از دو خط جریان شمالی Nord Stream از دریای سیاه به اروپای شرقی و پس از آن به ایتالیا و اتریش و پروژه جریان آبی (Blue Stream) نام برد که گاز روسیه را به ترکیه خواهد رساند.

علاوه بر پروژه‌های متعدد گازی، پروژه‌های نفتی نیز با جدیت دنبال می‌شود. شرکت‌های نفت و گاز روسیه می‌گویند که اگر تولید لوله‌های فولادی با قطر بالا در این کشور کافی باشد، آنها خرید‌های خارجی خود را متوقف خواهند ساخت. در اوایل پاییز سال گذشته میلادی، مرحله دوم از سیستم خط لوله بالتیک که اونه‌چا را در منطقه بریانسک به ترمینالی در کرانه دریای بالتیک وصل می‌کند آغاز شد. با پایان عملیات احداث این خط لوله در سال ۲۰۱۳، ظرفیت واقعی آن حدود ۷۴ میلیون تن در سال خواهد بود. پروژه دیگری نیز در این منطقه نفت این ناحیه را به چین حمل می‌کند، برای اتمام پروژه‌های این منطقه و دیگر مناطق غرب سیبری، حجم عظیمی از لوله‌‌های فولادی مورد نیاز است. تاکنون تنها ۱۴۸ کیلومتر از لوله‌های منطقه نفتی و ۶۰‌کیلومتر از لوله‌های منطقه گازی نصب شده است.

کیفیت رو به رشد

بخش مهمی از منابع انرژی روسیه در مناطقی با آب و هوای قطبی و زلزله خیز قرار دارند، به همین دلیل کیفیت لوله‌های مورد استفاده در این مناطق می‌بایست در سطحی بالاتر از استاندارد‌های معمول قرار داشته باشد. علاوه‌بر این موضوع، مشارکت در پروژه‌های بین‌المللی حساسیت روی کیفیت محصول را افزایش داده است. بسیاری از کارخانه‌های روسی موفق به دریافت گواهینامه‌های کیفیت اروپایی شده‌اند.

صنعت حمایت شده

توسعه تولید لوله‌های قطور فولادی در روسیه از ده سال پیش آغاز شده است و به این ترتیب وابستگی این کشور به محصولات وارداتی گران قیمت آلمانی و ژاپنی به تدریج کاهش یافت. کل لوله‌های نفت و گاز جمهوری شوروی سوسیالیستی در جمهوری اوکراین تولید می‌شد و در یک دوره زمانی پس از فروپاشی کمونیسم، روسیه فاقد هر گونه ظرفیت برای تولید این محصول بود، با این حال به دلیل ارتباط راهبردی لوله‌های قطور با انرژی، ایجاد و توسعه این صنعت زیر چتر حمایتی دولت قرار گرفت.

در سپتامبر ۲۰۰۶ دولت روسیه لوله‌های بالاتر از ۵۰۸ میلی‌متر را مشمول عوارض گمرکی‌ ۸ درصد قرار داد. تعرفه جدید برای کمک به صنعت نوپای لوله‌سازی وضع شد با این حال، در شرایط فعلی به‌رغم اینکه بازه زمانی این عوارض گمرکی از نظر قانونی به پایان رسیده است، به نظر می‌رسد که اخذ آن باز هم ادامه خواهد داشت.سیاستمداران روسیه از گفتن این واقعیت ابایی ندارند که صنایع عظیم لوله‌سازی در این کشور در مسیر خود، گام به گام در چتر حمایتی دولت قرار داشته است. ورود بدون عوارض ورق‌های فولادی برای تولید لوله و همچنین تامین اعتبارات میلیارد دلاری از طرف بانک‌های دولتی، در جهت حمایت از پروژه‌های لوله‌سازی بخشی از حمایت آشکار این کشور برای شکوفایی این صنعت استراتژیک است.

رویا یا واقعیت؟

منتقدان خط لوله استراتژیک ساوت استریم از این خط لوله عظیم با نام رویای بزرگ نام می‌برند. آنان معتقدند که هنوز هم اعتبار این خطوط لوله مشخص نیست و از طرف دیگر گزارش‌هایی به گوش می‌رسد دایر بر اینکه ذخایر گازی منطقه برای توجیه اقتصادی این پروژه عظیم کافی نیست. به نظر می‌رسد که تنها امر واقعی در پس پروژه عظیم جریان جنوبی، آرزوی دیرین گازپروم برای سلطه بر انرژی اروپا است.

سات استریم به عنوان رقیب خط لوله نفتی نابوکو، همچنان باید اعتبار خود را به اثبات برساند، نابوکو خط لوله‌ای است که دریای خزر، خاورمیانه و مصر را از طریق ترکیه، بلغارستان، رومانی و مجارستان به اتریش و دیگر بازارهای غرب و مرکز اروپا متصل می‌کند. با این حال بعضی از ناظران معتقدند که فضای هر دو پروژه وجود دارد. برای مصرف‌کنندگان گاز طبیعی دو تامین‌کننده از یکی بهتر است.