رضا زائر حیدری
از گذشته‌های دور تا سال ۲۰۰۹ میلادی نحوه قیمت گذاری سنگ‌آهن به صورت قرارداد‌های یک ساله تعیین می‌شد و مکانیزم قیمت‌گذاری آن برخلاف بازار پر تلاطم فولاد، در قرارداد‌های یکساله برای مدت ۳۶۵ روز تغییر نداشت.

قرارداد‌های یک ساله سنگ‌آهن به این صورت است که پس از مذاکرات طولانی میان یک خریدار بسیار بزرگ و یک تامین‌کننده اصلی سنگ‌آهن بر روی بهای سنگ‌آهن در دوره زمانی آوریل تا مه توافق به عمل می‌آید. پس از اعلام رسمی توافق، قیمت اعلام شده به‌عنوان یک شاخص کلیدی در قراردادهای بعدی میان تولیدکنندگان فولاد و فروشندگان سنگ‌آهن مورد استفاده قرار می‌گیرد. در قیمت‌های بعدی معمولا هزینه‌های لجستیکی و تفاوت عیار و کیفیت سنگ‌آهن مورد محاسبه قرار می‌گیرد و پایه قیمت همان بهای قرارداد کلیدی است که در آن فولادساز و معدن بر سرفروش یک ساله سنگ‌آهن به توافق رسیده اند.
قبلا ژاپنی‌ها در یک سوی قرارداد‌های کلیدی سنگ‌آهن قرار داشتند؛ اما اینک این نقش را چینی‌ها به عهده گرفته اند. چین ۶۰ درصد معاملات فرا اقیانوسی سنگ‌آهن را انجام می‌دهد و مهم‌ترین نقش را در تعیین قیمت این ماده عهده‌دار است. این روش قیمت‌گذاری از طریق بنچ مارکینگ benchmarking (بهینه سنجی)خوانده می‌شود.
از آگوست 2008 شرکت استرالیایی بی اچ پی بیلیتون به دنبال راهی برای تعیین قیمت واقعی سنگ بود. غول دیگر استرالیایی ریو تینتو نیز از سیاست بی اچ پی بیلیتون پیروی می‌کرد. از همین رو ریو تینتو در این سال اعلام کرد که از قیمت گذاری از طریق بنچ مارکینگ خارج می‌شود؛ البته با رعایت حقوق مشتریان خود در قرار داد‌های قبلی.
از طرف دیگر، در سال ۲۰۰۹، در آن سوی اقیانوس نیز چینی‌ها عنوان کردند که دیگر به قراردادهایی که قیمت سنگ‌آهن در آن به صورت دوفاکتو(غیر رسمی) از طریق بنچ مارکینگ تعیین شده باشد، اعتقاد چندانی ندارند. در این سال سیستم قیمت‌گذاری از طریق بنچ مارکینگ زیر سوال رفته بود. اما چه چیزی جایگزین این روش خواهد بود؟ روش دوگانه یا Hybrid پیشنهادی بود که بسیار مورد بحث قرار گرفت. منظور از این روش ترکیبی از قیمت‌گذاری به صورت یکساله، سه ماهه و احتمالا اسپات برای محمولاتی است از تولیدکنندگان سنگ‌آهن به دست مصرف‌کنندگان خود می‌رسانند.
توقف یک سنت چهل ساله
معمولا موسسات مالی و همین‌طور فولاد سازان به قراردادهای یک ساله علاقه بیشتری دارند تا قیمت‌های شناور؛ اما همان‌گونه که عنوان شد این روش دیگر چندان مورد قبول معادن سنگ‌آهن نیست. در اوایل سال ۲۰۱۰ سه غول معدنی جهان یعنی دو شرکت استرالیایی ریو تینتو و بی اچ پی بیلتون و شرکت برزیلی واله تصمیم گرفتند به قرار‌داد‌های یک ساله پایان دهند. این سه شرکت بر روی هم ۷۰ درصد از تجارت جهانی سنگ‌آهن را در اختیار دارند.
در بهار 2010 (دوره زمانی آوریل تا ژوئن) شرکت برزیلی واله، فروش سنگ‌آهن خود را براساس قیمت‌های فروش اسپات سنگ‌آهن 62% تحویل بنادر چین قرار داد. مبنای این قیمت، لیست قیمت روزانه نشریه Platts قرار گرفت.
بر اساس این اقدام بهای سنگ‌آهن تحویلی به شرکت کره‌ای پوسکوحدود ۸۶ درصد افزایش می‌یابد و همچنین حدود ۱۰۰ درصد افزایش در بهای سنگ‌آهن تحویلی به شرکت هموطن واله، یعنی یوسیمیناس Usiminas ایجاد شد.
بی اچ پی استرالیایی نیز قراردادهای خود را به سه ماه کاهش داد. این شرکت به مشتریان آسیایی خود در دوره زمانی آوریل تا ژوئن بهای 120 دلارو 80 سنت تحویل بنادر مقصد را برای سنگ‌آهن 62% اعلام کرد. تصمیم شرکت دیگر استرالیایی، یعنی ریو تینتو برای قیمت‌گذاری سنگ‌آهن هنوز اعلام نشده است؛ اما به طور مشخص این شرکت نیز به سمت قیمت‌گذاری فصلی تمایل دارد.
تقریبا نیمی از ۶۲۸ میلیون تن سنگ‌آهنی که در سال گذشته به بنادر چین وارد شد، از طریق قرارداد‌های اسپات خریداری شده است. این حجم از معامله به اندازه‌ای بزرگ است که بتواند شاخص‌های مورد نیاز را در قیمت‌گذاری فصلی فراهم کند.
فولادسازان چه می‌گویند؟
این نحوه قیمت‌گذاری، تولیدکنندگان فولاد را در شرایطی جدید قرار داد. یک تولیدکننده اروپایی می‌گوید: ما چگونه می‌توانیم قیمت محصولات خود را اعلام کنیم، در حالی که نمی‌دانیم در فصل بعدی سنگ‌آهن با چه قیمتی به دست ما می‌رسد؟
لاکشمی میتال، مدیر اجرایی گروه عظیم آرسلور میتال نیز با این روش موافق نیست؛ و معتقد است که مدل اقتصادی صنعت فولاد دیگر تغییر کرده است. او می‌گوید که آنها از این نوع قیمت‌گذاری تبعیت خواهند کرد، چرا حق انتخابی ندارند. روش جدید قیمت‌گذاری سنگ‌آهن قطعا مدل اقتصادی صنعت فولاد و همچنین زنجیره تامین شرکت‌ها را تغییر خواهد داد.
یکی از مدیران ارشد گروه تیسن کروپ آلمان معتقد است که ریسک صنعت فولاد افزایش یافته است. او می‌گوید وقتی همه چیز بر اساس قیمت معاملات اسپات سنگ‌آهن هندی قرار گرفته باشد، قطعا باران‌های موسمی و تغییر در تعرفه‌های صادراتی هند نیز می‌تواند بر روی کل صنعت فولاد جهان تاثیر داشته باشد.
نگرانی دیگر فولادسازان دستکاری در قیمت معاملات اسپات(تحویل فوری) است. آیا قیمت‌ها می‌تواند دستکاری شود؟ بعضی از فولادسازان به این پرسش پاسخ مثبت می‌دهند . آنها می‌گویند معاملات اسپات میان هند و چین تحت شرایط خاصی صورت می‌گیرد و وقتی به این معاملات نه به صورت یک شاخص کلی، بلکه به صورت صد‌ها معامله کوچک جدا گانه بنگریم، به نظر می‌رسد که می‌توان در این شاخص دستکاری کرد.
اما تحلیل گران بازار معتقدند که به دلیل منافع غیرهمسوی فروشندگان و خریداران احتمال دستکاری قیمت‌ها زیاد نیست. چینی‌ها چانه زنی را به خوبی بلدند و در واقع قیمت‌ها بسیار نزدیک به واقعیت است.
سازوکار جدید قیمت‌گذاری مورد استقبال معادن و تحلیل‌گران مالی قرار گرفته است. به نظر آنها با کاهش زمان قرارداد‌ها معاملات از انعطاف بیشتری برخوردار است. همان‌گونه که معاملات کوتاه‌مدت می‌تواند باعث افزایش قیمت سنگ شود، امکان کاهش آن نیز وجود دارد.
اتحادیه تولیدکنندگان فولاد اروپا به این موضوع از نگاهی متفاوت می‌نگرد. یوروفر این جریان را نوعی انحصار می‌داند. آنها می‌گویند: این سه شرکت از سه نقطه متفاوت در دو قاره از جهان در واقع با یک زبان سخن می‌گویند، افزایش قیمت. با توجه به قدرتی که این شرکت‌ها در کنار یکدیگر دارند، برای خریداران سنگ چاره دیگری باقی نمی‌ماند. چینی‌ها نیز این موضوع را زیر نظر دارند. آنها می‌گویند: فرآیند را با دقت دنبال می‌کنند تا رد پایی از تراست در آن بیابند. شنیده شده است که مثلث بی اچ پی، واله و ریو با یکدیگر توافق کرده اند تا ارسال محمولات جدید را به شرکت‌هایی را که با این نحوه قیمت‌گذاری موافق نیستند، متوقف سازند. البته هنوز هیچ محموله‌ای متوقف نشده است. ولی اگر این توافق واقعیت داشته باشد ما با یک تراست روبه‌رو هستیم نه سه شرکت متفاوت.
ریو و بی اچ پی اخیرا یک جوینت ونچر 116 میلیارد دلاری برای سرمایه گذاری در پیبارا ایجاد کرده‌اند. از نظر یورو فر این جوینت ونچر نیز دلیلی است برای اینکه سنگ‌آهن در واقع به صورت تراست معامله می‌شود.