کمال الدین غفوری
نزدیک به ۱۰۰ سال است که فرآورده‌ها و سرامیک‌های دیرگداز به دسته‌های مهم و مستقل رده‌بندی شده و در زمینه‌های مختلف صنعت اهمیت فراوانی پیدا کرده‌اند.

با عنوان دیرگدازها باید مواد و فرآورده‌هایی در نظر گرفته شوند که با تحمل تنش‌های گرمایی زیاد معمولا در پوشش یا آسترکاری تاسیسات گرمایشی صنعتی به کار می‌روند. بدون استفاده از دیرگدازهای ویژه در بخش‌های مهم فرآیندهای تولید فلزات، اقتصاد انرژی، صنایع سرامیک و شیشه‌سازی، صنایع شیمیایی و سایر کاربردهای صنعتی تحقق بخشیدن به کل فرآیند صنعتی امکان‌پذیر نیست. به عبارت دیگر، در تمام روش‌هایی که مستلزم فرآیندهای پردما هستند، استفاده از فرآورده‌های دیرگداز اجتناب‌ناپذیر است و پایداری سرامیک‌های دیرگداز اثرات بسیار مثبت این روش‌ها را تضمین می‌کند. در حالی که اکثر صنایع دیرگذار در جهان درگیر بحران فراگیر اقتصاد جهانی شده‌اند، هند از این نظر وضعیت نسبتا بهتری داشته و پیش‌بینی می‌شود که بازار فولاد این کشور (بزرگ‌ترین مصرف‌کننده دیرگدازها) تا سال 2012 تا 1/12 درصد رشد داشته باشد. هند به همراه چین از جمله اقتصادی‌های نوظهور بودند که وضعیت‌شان از سه ماهه چهارم سال 2009 رو به بهبود گذارد.
چین؛ بالاترین حجم تقاضای دیرگدازها
همچنین پیش‌بینی می‌شود که بیش از 80 درصد از تقاضای جدید در بازار دیرگدازها تا سال 2012 متعلق به کشور چین باشد. قاره آسیا منطقه‌ای است که دارای سریع‌ترین رشد مستمر تقاضا برای مواد دیرگداز در جهان طی دو سال آینده خواهد بود. در حالی که چین بیشترین درآمد را در منطقه در رابطه با این مواد در اختیار دارد، انتظار می‌رود که سهم داد و ستد هند نیز از مواد دیرگداز به فراتر از میانگین جهانی افزایش یابد. طی پنج سال گذشته، میزان تولید دیرگداز هند در حدود 67 درصد افزایش یافته و از 780 هزار تن در سال 2003 /2002 به 3/1 میلیون تن در سال 2008/2007 رسیده است. میزان فروش این محصول نیز در سال 2008/2007 در حدود 21 درصد نسبت به سال 2006/2007 رشد داشته است. ظرفیت کلی بازار هند در سال 2010 برای این محصول در حدود 5/1 میلیون تن یعنی بالغ بر 1000 میلیون دلار تخمین زده می‌شود. این رشد بالا ناشی از افزایش تقاضا برای صنایع مصرف‌کننده عمده از قبیل فولاد، سیمان، آلومینیوم و آهن اسفنجی می‌باشد که انتظار می‌رود کماکان ادامه داشته باشد.




تاتا؛ بزرگ‌ترین تولید‌کننده دیرگدازها در هند
شرکت دیرگداز تاتا، بزرگ‌ترین تولید‌کننده محصولات دیرگداز در هند است که موید این موضوع است. به طوری که مدیرعامل تجاری شرکت دیرگداز تاتا در گفت‌وگو با نشریه کانی‌های صنعتی اظهار کرد: سونامی اقتصادی در جهان روی اقتصاد هند تا حد اندکی تاثیرگذار بوده است. بازارهای دیرگداز هند طی یک دوره شش ماهه از سپتامبر سال 2008 تا مارس 2009 متحمل بحران اقتصادی و تاثیرات آن شدند. بازار دیرگداز هند تنها در سه ماهه سوم و سه ماهه چهارم سال 2009 تحت تاثیر این بحران قرار گرفتند.
وی در ادامه افزود: ما آسیب چندانی را از بحران اقتصادی جهانی متحمل نشدیم. ما حتی طی آن دوره زمانی تولید خود را تا حدود ۲۵ درصد افزایش دادیم. در حقیقت بخش دیرگداز تاتا در سال ۲۰۰۹ با یک رشد ۲۵ درصدی همراه شد، این در حالی است که دیگر تولید‌کنندگان مواد دیرگداز در سرتاسر جهان از قبیل RHI کماکان با بحران اقتصادی دست و پنجه نرم می‌کنند. درآمد حاصله این شرکت نیز طی این دوره از ۱۳۵۰ میلیون دلار به ۱۶۸۳ میلیون دلار افزایش پیدا کرد.
صنعت فولاد در حال رشد
اقتصاد هند طی چند سال گذشته شاهد یک رشد بالا به همراه افزایش ۸ درصدی تولید ناخالص داخلی‌اش بوده است. مدیرعامل و رییس شرکت MN Dastur & Company Ltd در کنفرانسی در کلکته هند اظهار داشت که هند در بسیاری از کشورهای پیشرفته به عنوان مرکز صنایع تولید‌کننده شناخته می‌شود. هم‌اکنون، بخش‌های تولیدی و ساختمانی حجم بسیار زیادی فولاد مصرف می‌کنند و پیش‌بینی می‌شود که این وضعیت استمرار داشته باشد.
مدیر بخش تجارت دیرگداز تاتا اظهار داشت که بیشترین درآمد ما (در حدود 76 درصد) ناشی از بخش‌های آهن و فولاد بوده و این بخش در کشور هند به سرعت در حال رشد است. ما حتی سریع‌تر از بازار رشد می‌کنیم.
پیش‌بینی می‌شود که تا انتهای سال هند بالغ بر ۱۰۰ میلیون تن فولاد خام تولید کند. بنابر گزارش وزارت فولاد هند، ظرفیت تولید فولاد این کشور تا سال ۲۰۱۲-۲۰۱۱ ممکن است تا ۱۲۴ میلیون تن افزایش یابد و انتظار می‌رود تا دهه آینده دو برابر شده و تا سال ۲۰۲۰ به ۲۰۰ میلیون تن برسد.
چالش‌ها
با وجودی که وضعیت بازار دیرگداز در این کشور مطلوب به نظر می‌رسد، اما با این حال نگرانی‌هایی نیز در رابطه با وابستگی عمده به مواد خام به ویژه بوکسیت، مگنزیت و گرافیت که عمدتا از چین وارد می‌شوند، احساس می‌شود.
علاوه بر آن، تصور می‌شود که فعالیت‌های تحقیق و توسعه یک عامل رشد و پیشرفت در آینده صنعت دیرگداز باشد و هند ناگزیر باید این موضوع را مد نظر قرار دهد. به استثنای تعداد اندکی از تولیدکنندگان بزرگ دیرگداز در هند، بازار دیرگداز در زمینه جذب استعدادها در جهت رسیدن به اهداف خود ناکام مانده است.
مهم‌ترین چالش برای تولید‌کنندگان محصولات دیرگداز آماده شدن برای مقابله با افزایش فزاینده قیمت مواد اولیه و انرژی و همچنین کنترل شدید آلودگی‌های زیست محیطی خواهد بود.
چشم‌انداز
پنجمین تولید‌کننده بزرگ فولاد در جهان در سال ۲۰۰۸ یعنی هند در سال ۲۰۰۹ بین ماه‌های ژانویه و اکتبر با ظرفیت تولید ۶۵ میلیون تنی در رده چهارم دنیا ایستاد. در حال حاضر این احتمال وجود دارد که در سال ۲۰۱۵ هند به عنوان دومین کشور بزرگ تولید‌کننده فولاد خام در جهان مطرح شود.
بنابراین، از آنجایی که کشور هند قصد دارد میزان تولید محصولات دیرگداز خود را تا سال 2012 در حدود 68 درصد افزایش دهد و به 2/2 میلیون تن و ارزش مالی 52/1 میلیون دلار برساند، این امکان نیز وجود دارد که در سال‌های پیش رو، تقاضای جهانی برای دیرگدازها تنها در اختیار چین و به دنبال آن هند قرار گیرد.
مدیرعامل شرکت دیرگداز تاتا و رییس انجمن تولیدکنندگان محصولات دیرگداز هند (IRMA) در گفت‌وگو با نشریه IM اظهار داشت که افزایش بین‌المللی تجارت مواد دیرگداز می‌تواند موجب افزایش علایق در سال‌های آینده در این زمینه گردد، به طوری که همانگونه که می‌بینیم هند به عنوان یکی از بزرگ‌ترین بازارهای این محصول بعد از چین ظهور نموده است.
پیش‌بینی می‌شود که رقابت بیش از پیش افزایش یابد و محصولاتی مانند آجرهای نسوز تا گران‌ترین مواد دیرگداز که دارای بازارهای خارجی بسیاری می‌باشند به بازار هند راه پیدا کنند که به خوبی با تکنولوژی‌های پیشرفته مورد نیاز مجهز شده است و همچنین دسترسی به مواد اولیه را تسهیل نموده است که عمدتا از چین وارد می‌شوند.
برای مواجهه با این چالش‌های صنعت هند نیاز مبرم به یک دورنمای تجاری جهانی دارد که این امر به واسطه توسعه روح رقابت‌پذیری تحقق می‌یابد. این کشور قبل از کشف چشم‌انداز فرصت‌های جدید که جهانی‌سازی می‌تواند آن را موجب شود، ‌باید برای افزایش رقابت‌پذیری خود در یک مسیر طولانی گام بر دارد.