محمد حسین عسگری* با توجه به انجام معاملات برق به عنوان یکی از نخستین حامل‏های انرژی پذیرفته شده در بورس انرژی، در این بخش به برخی پرسش‏های مطرح در زمینه معاملات این کالا در بورس انرژی پرداخته می‏شود. آیا معاملات برق در بورس انرژی منجر به افزایش قیمت برق مصرف‏کنندگان نهایی می‏گردد؟ موضوع چگونگی تعیین تعرفه‏های برق یکی از مناقشه‌برانگیزترین موضوعات در صنعت برق کشور محسوب می‏شود. در حال حاضر قیمت برق مشترکین نهایی شرکت‌های توزیع نیروی برق، به طور سالانه در قالب لایحه بودجه دولت (یا در قالب طرح هدفمندی یارانه‏ها) توسط مجلس محترم شورای اسلامی تعیین می‌گردد.‌ اگر چه از برنامه دوم توسعه به بعد، سعی بر این بوده است که قیمت‌ها هر سال به سمت واقعی‏تر شدن نزدیک شود، اما با این وجود هنوز قیمت‏های برق، بسیار کمتر از قیمت تمام‌شده عرضه برق (شامل هزینه‏های تولید، انتقال، توزیع و تلفات) است. در حال حاضر، دولت سوخت مصرفی نیروگاه‌های حاضر در بازار برق شرکت مدیریت شبکه برق ایران را با نرخ یارانه‌ای تامین می‏کند. بنابراین نرخ‌های اعلام‌شده توسط نیروگاه‌ها در آن بازار، دربرگیرنده یارانه‌های سوخت است و لذا قیمت‌های فعلی این بازار قیمت‌های واقعی تولید برق را نشان نمی‏دهد. شرکت‌های توزیع نیز، برق را بر اساس این قیمت خریداری کرده، اما با تعرفه‏های تکلیفی تنظیم شده به مشترکان خود می‌فروشند. مابه‌التفاوت این دو قیمت، طبق قانون استقلال شرکت‌های توزیع مصوب سال ۱۳۸۴ مجلس شورای اسلامی، از محل بودجه‌های سنواتی به شرکت‌های توزیع پرداخت می‌شود. این مهم در تبصره ۲ ماده ۱۰۱ قانون برنامه پنجم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران نیز تصریح شده است که در آن قید شده است: «چنانچه قیمت فروش کالا یا خدماتی کمتر از قیمت عادله روز تکلیف شود، مابه‌التفاوت قیمت عادله روز و تکلیفی باید همزمان تعیین و از محل اعتبارات و منابع دولت در سال اجرا پرداخت شود یا از محل بدهی دستگاه ذی‌ربط به دولت تهاتر گردد.» با راه‏اندازی بورس انرژی و انجام معاملات برق در آن اتفاق جدیدی در این زمینه روی نمی‏دهد و تنها امکان مبادلات برق در بازه‏های زمانی طولانی‏تر و در قالب قراردادهای استاندارد فراهم می‏گردد. بنابراین شرکت‏های توزیع تمام یا بخشی از نیاز مصرف خود را با قیمت رقابتی در بورس انرژی خریداری می‏کنند و به مصرف‏کنندگان با تعرفه‏های مصوب می‏فروشند و مابه‏التفاوت آن را از دولت دریافت می‏کنند. مصرف‏کنندگان نهایی واجد شرایط حضور در بورس انرژی نیز قادر خواهند بود تمام یا بخشی از نیاز مصرف خود را از بورس انرژی خریداری کنند، اما مطابق قانون در دست تصویب وزارت نیرو، هر مصرف‏کننده در هر دوره مابه‏التفاوت تعرفه مصوب و قیمت بازار روزفروش شرکت مدیریت شبکه برق ایران در آن دوره را به عنوان یارانه دریافت/پرداخت می‏کند. ب) آیا وجود محدودیت‌های انتقال در شبکه سراسری برق کشور مانع از انجام معاملات برق در بورس انرژی می‏گردد؟ به واسطه برخی ملاحظات فنی، شبکه‌های انتقال نیروی برق همواره محدودیت‏ها و قیودی بر روی نتایج معاملات بازار برق تحمیل می‏نمایند که باعث می‌شود لزوما همه قراردادهای معامله شده خریداران و فروشندگان در این بازارها به‌رغم توانایی تولیدکنندگان و مصرف‏کنندگان برای تولید و مصرف، امکان تحویل فیزیکی نیابند. در بورس انرژی، این دغدغه با تعامل تنگاتنگ با بهره‏بردار مستقل سیستم (شرکت مدیریت شبکه برق ایران) مرتفع گردیده است. به این گونه‌ای که تنها تبادلاتی قابل معامله در بورس خواهند بود که پیش از انجام معامله، امکان‏پذیری تحویل آن توسط بهره‏بردار مستقل سیستم تضمین شده باشد. به عبارت دیگر، بهره‏بردار شبکه انتقال با توجه به شرایط عرضه و تقاضای برق همچنین قیود انتقال در شبکه سراسری و سایر محدودیت‌های فنی، حجم قابل معامله تولیدکنندگان و سقف خرید شرکت‏های خریدار در بورس انرژی را به گونه‏ای تعیین و اعلام می‏کند که انجام معاملات مذکور منجر به بروز پرشدگی (تراکم) در خطوط انتقال و ناپایداری شبکه سراسری نگردد. ج) آیا نقدینگی مورد نیاز برای خرید شرکت‏های توزیع نیروی برق از بورس انرژی در نظر گرفته شده است؟ یکی از مهم‏ترین دغدغه‏های شکل‏گیری معاملات برق در بورس انرژی، تامین نقدینگی لازم برای خرید شرکت‏های توزیع نیروی برق است که این مساله نیز با برگزاری جلسات متعدد با بدنه کارشناسی و مدیریتی وزارت نیرو تا حد زیادی مرتفع شده است و معاون وزیر نیرو در امور برق و انرژی با تخصیص بودجه اختصاصی جهت خرید شرکت‏های توزیع از بورس انرژی موافقت نموده است. این مهم در توافق‏نامه سه جانبه شرکت‏های توانیر، مدیریت شبکه برق ایران و سپرده‏گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه تصریح شده است. بر این اساس مقرر گردیده است مبلغ بودجه فوق‌الذکر سال به سال افزایش یابد و کارگروهی مشترک موسوم به «کارگروه هماهنگی و راهبری بورس انرژی» متشکل از مدیران وزارت نیرو و ارکان بازار سرمایه ماموریت پیگیری تعامل وزارت نیرو و بازار سرمایه در این زمینه و سایر مباحث مرتبط را عهده‏دار گردند. از سوی دیگر با همکاری وزارت نیرو، اقداماتی نیز در حال انجام است که بر اساس آن مصرف‏کنندگان بزرگ قادر باشند برق مصرفی خود را مستقیما از بورس انرژی خریداری کنند که در این صورت با توجه به حجم قابل توجه این مصارف در کشور می‏توان انتظار تامین نقدینگی مناسبی را جهت خرید از بورس انرژی متصور شد. د) آیا در صورت عدم ایفای تعهدات یک نیروگاه در بورس انرژی، برق مصرفی خریدار قطع می‏گردد؟ بر اساس توافقات به عمل آمده با وزارت نیرو، همه معاملات انجام شده در بورس انرژی پس از تایید بورس انرژی قطعی تلقی شده و در صورت تخلف یا قصور تولید‌کننده در روز تحویل در تولید برق معامله شده، شرکت مدیریت شبکه برق ایران میزان عدم ایفای تعهدات تولیدکننده را مطابق قوانین و مقررات بازار روز فروش خود جبران می‏نماید و در عوض هزینه تامین برق مذکور را از تولید کننده مطالبه می‏کند. شرکت‏کنندگان فیزیکی در بورس انرژی و بازار برق شرکت مدیریت شبکه یکسان بوده و امکان منظور کردن هزینه‏های تامین برق تولیدکنندگان در بازار برق این شرکت در صورت عدم ایفای تعهدات آنها در بورس انرژی وجود دارد. به طور مشابه، در صورت مصرف واقعی مازاد خریداران بورس انرژی، مصرف مازاد از طریق بازار روز فروش شرکت مدیریت شبکه تامین شده و هزینه‏های تامین آن نیز در این بازار از مصرف‏کننده اخذ می‏گردد. در صورت کمتر بودن مصرف واقعی خریداران از مقدار خریداری شده آنها در بورس نیز راهکارهایی برای عرضه این مقدار مازاد در بازار شرکت مدیریت شبکه برق ایران در نظر گرفته شده است. *رییس اداره عملیات بازار بورس انرژی