نگاه
بورس‌های کالایی و سازوکار معاملات در آنها
بورس کالا یک تشکل داوطلبانه و بازاری سازمان یافته از اشخاص (حقیقی یا حقوقی) است که مکانی برای دادوستد کالاهای مختلف فراهم می‌نماید. کالاهایی که در این بورس‌ها معامله می‌شوند، گستره وسیعی دارند: محصولاتی چون غلات، انرژی، فلزات، شاخص سهام و دام زنده. برخی از این محصولات نقدی معامله می‌شوند، لیکن اکثریت آنها به صورت قراردادهای آتی و قراردادهای اختیار معامله (option) دادوستد می‌شوند. شواهد تاریخی درباره بورس محصولات کشاورزی
برای نشان دادن قدمت بورس محصولات کشاورزی به دو نمونه اکتفا می‌شود. دو نمونه مهم تاریخی برای اشاره به سیر تکاملی و تجاری بورس کشاورزی، یکی بازار برنج ژاپن در عصر توکوگاوا (Tokugawa) در سال‌های ۱۸۶۸ - ۱۶۰۳ است و دیگری به تولد و رشد بازارهای آتی شیکاگو در دوره زمانی ۱۸۷۰ - ۱۸۳۰ برمی گردد.
در قرن هفدهم میلادی، کشاورزی ژاپن زیر سلطه نظام ارباب و رعیتی (فئودالیته ) قرار داشت. نظامی که در آن اربابان و صاحبان زمین، برنج حاصل کار کارگران خود را جمع‌آوری می‌کردند و آنها را بلافاصله بعد از برداشت برای فروش به بازار جاری (Spot) اوزاکا حمل می‌نمودند و وجوه نقد حاصل فروش را برای هزینه‌های زندگی خود تا زمان برداشت آتی برنج تخصیص می‌دادند. تاریخ گواه آن است که بیشتر نجیب‌زادگان و اشراف آن دوره ژاپن برای تامین هزینه‌های اضطراری خود بین دو فصل برداشت برنج مجبور بودند به جمع‌آوری پول نقد از منابع دیگر مبادرت نمایند. برای این منظور آنها به معاملات سلف روی می‌آوردند، یعنی آنها طبق قراردادی متعهد می‌شدند، در زمان برداشت آتی مقدار معینی محصول را با قیمتی که از قبل توافق شده بود، تحویل خریدار دهند، مشروط بر آنکه خریدار قرارداد سلف به آن ارباب یا مالک مقدار معینی پول نقد در زمان عقد قرارداد به عنوان پیش پرداخت بپردازد.
طی دهه‌های متوالی، این نوع قراردادهای سلف یا تحویل آتی محصول که با نام قبض برنج (Rice Ticket) معروف شده بودند، بر حسب درجه‌بندی نوع برنج (در آن زمان چهار نوع برنج متداول بود) و مدت زمان قرارداد (سال به سه دوره ۴ماه تقسیم می‌شد) استاندارد می‌شدند. علاوه‌بر اینها و مهم‌تر آنکه قبض‌های برنج قابل واگذاری به دیگران بودند و لذا مقبولیت عام پیدا کردند و مورد مبادله قرار گرفتند. برای مثال اگر تاجری یک قبض برنج خریده بود، این معامله این حق را به او اعطا می‌کرد تا ۱۰۰۰۰ بوشل برنج را به قیمت معین خریداری نماید و اگر چند هفته بعد از این تاریخ و قبل از برداشت محصول برنج و تحویل آن، قیمت برنج به دلیلی افزایش می‌یافت (مثلا در اثر پیش‌بینی نامساعد بودن میزان برداشت برنج) تاجر مزبور می‌توانست قبض برنج خود را به بازرگان دیگری بفروشد و سود نصیب خود کند. این قبض‌های برنج که مورد قبول بازرگانان واقع شده بود، اولین بورس کالایی دنیا را در شهر اوزاکا (Osaka) در سال ۱۶۵۰ شکل داد. در مرکز بورس برنج اوزاکا (ORE) اتاقی به نام اتاق تسویه (Clearing House) وجود داشت که مسوولیت تسویه و ضمانت اجرای معاملات را به عهده داشت.
نمونه تاریخی مهم دیگری که به اختصار اشاره می‌شود، سیر تکاملی بازارهای آتی و بورس کالایی در ایالات‌متحده آمریکا با تاکید بر بورس شیکاگو در دوره ۱۸۷۰ - ۱۸۳۰ است. از آنجا که گندم، ذرت و سویا تولید شده، بلافاصله بعد از برداشت محصول به سوی شیکاگو سرازیر می‌شد، باعث می‌گردید که در یک دوره زمانی کوتاه عرضه آن محصولات از تقاضای آنها به طور چشمگیری فزونی گیرد. این مازاد عرضه به سقوط قیمت آن محصول دامن می‌زد. در سال ۱۸۵۹ هیات تجاری شیکاگو (Chicago Board Trade) یا CBT تشکیل شد و به ثبت رسید. برپایی این تشکیلات تا حد زیادی در پاسخ به نوسانات شدید قیمت‌های جاری (Spot Price) محصولات کشاورزی بود. کشاورزان، بازرگانان، شرکت‌های فرآوری و سفته بازان (Speculators) غلات و سایر معامله گران به مبادله و معامله پیمان‌های آتی کشاورزی در CBT می‌پرداختند و با این اقدام از آینده محصول و ارزش موجودی انبار خود در مقابل شرایط نااطمینان حاکم بر قیمت‌ها، حمایت و حفاظت می‌کردند.
اهداف و مزایای ایجاد بورس کالای کشاورزی
از مهم‌ترین اهداف و مزایای راه اندازی بورس کالای کشاورزی می‌توان به موارد ذیل اشاره نمود:
۱ - ایجاد بازاری متشکل و سازمان یافته به منظور تسهیل در امر دادوستد کالاهای کشاورزی.
۲- کشف قیمت‌ها به عنوان یکی از اهداف مهم بورس‌های کالایی به مفهوم فرآیندی پویا که به وسیله آن خریداران و فروشندگان به تفسیر و تعبیر اطلاعات در دسترس می‌پردازند و در جست‌وجوی خلق و ارائه قیمت هستند که عرضه و تقاضای موجود در بازار را‌تراز نمایند، یعنی موجب تسویه بازار آن کالا یا قرارداد شود و در واقع شفافیت قیمت‌ها بر اساس تعامل و تقابل عرضه و تقاضا در یک بازار رقابتی و نظام‌مند است.
۳ - توسعه بازار محصولات کشاورزی و رشد کمی و کیفی آن با به کارگیری ابزارهای متنوع دادوستدپذیر از قبیل قراردادهای آتی و اختیار معامله.
۴ - کاهش نوسانات شدید قیمت و امکان انتقال و کاهش ریسک در بازار محصولات کشاورزی و توزیع مناسب آن بین حلقه‌های مختلف از تولید تا مصرف، در واقع بورس کالایی به تخصیص بهینه ریسک می‌پردازد.
۵ - امکان فراهم‌آوری تحلیل آماری از وضعیت بازار آتی محصولات کشاورزی و ارائه خدمات مشاوره در پیش‌بینی نوسانات بازار به منظور کمک به فعالان مرتبط با بخش کشاورزی و بهره‌گیری از رابطه قیمت‌های آتی و آنی در شکل‌دهی تصمیمات درست فعالان بازار.
۶ - اصلاح و تغییر الگوی کشت.
شفافیت اطلاعات بازار محصولات کشاورزی و امکان تحلیل آماری و علامت دهی درست قیمت‌ها شرایطی را فراهم می‌آورند تا کشاورزان بتوانند در زمینه نوع محصول و حجم تولیدی محصولات خود تصمیم‌گیری نمایند و منابع محدود خود را به شکل مناسب و بهینه تخصیص دهند، تا از این طریق سود خود را به حداکثر رسانند.
ادامه دارد
ارسال نظر