پایان شوک نفتی؟!

زهرا سلیمی

پیش‌بینی می‌شود قیمت نفت تا پاییز امسال کاهش یابد، ولی به عقیده دیوید استراهان، ذخایر نفت موجود در جهان چنان اندک است که ممکن است هیچ گاه قیمت آن به حد ایده‌آل نرسد.

با پایین آمدن قیمت نفت، به نظر می‌رسد کشورهای مصرف‌کننده نفس راحتی بکشند. پس از صعود قیمت این ماده به بیشترین حد خود در اواسط ماه جولای (۱۴۷دلار)، قیمت این فرآورده در یک ماه و نیم گذشته نزدیک ۳۰دلار کاهش پیدا کرد. اگرچه قیمت نفت هنوز ۱۰برابر قیمت آن در ۱۰سال گذشته است، برخی از تحلیلگران پیش‌بینی می‌کنند قیمت نفت به ۹۰دلار در هر بشکه خواهد رسید.

حال این سوال مطرح است که چرا قیمت کالای ضروری مانند نفت ناگهان کاهش می‌یابد و موجب سوق دادن اقتصاد جهانی به سمت رکود می‌شود؟ آیا شوک نفتی به پایان رسیده یا فقط قدری تقلیل یافته است؟

چیزی که تمام دنیا بر سر آن توافق دارند این است که علاوه‌بر دلالان، عوامل دیگری نیز موجب سقوط اخیر قیمت نفت شده است. سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) که تامین‌کننده ۴۰درصد از نفت جهان است معتقد است، افزایش شدید ارزش این ماده فقط به عاملان مطرح در بازار بستگی ندارد ولی برخی دیگر از عوامل موثر در بازار نفت با این نظر مخالفند.

البته سرمایه‌گذاری و خرید‌و‌فروش سهام،‌ میلیاردها دلار پول به بازار معاملات سلف نفت روانه کرده است، ولی بنابر گزارش اخیر سازمان بین‌المللی انرژی، افزایش پول نقد در بازار به دلیل بالا رفتن قیمت‌ها بوده است.

گزارش شده است که از آغاز قرن ۲۱ میلادی تقاضا برای نفت در کشورهای آسیایی، به‌خصوص در چین، رو به افزایش است.

دیگر اینکه تولید جهانی نفت از سال ۲۰۰۵ میلادی عمدا کاهش پیدا کرده و به ۸۶میلیون بشکه در روز رسیده است. به‌رغم تقاضای زیاد، تولید کشورهای غیراوپک به دلیل برداشت از ذخایر قدیمی کم شده است.

با عرضه ثابت این فرآورده و مصرف روزافزون کشورهای شرقی قیمت‌ها چنان افزایش یافته که کشورهای غربی را مجبور به صرفه‌جویی و مصرف کمتر کرد و مصرف بی‌اندازه این کشورها طی دو سال به شدت کاهش یافت.

عامل دیگری که به شدت بر افزایش قیمت نفت تاثیر گذاشت یارانه‌های سنگین در کشورهای آسیایی بود. براساس محاسبات در سال گذشته چین ۴۰میلیارد دلار و اندونزی ۲۰میلیارد دلار را به یارانه سوخت اختصاص دادند که باعث شد مردم این کشورها با وجود افزایش قیمت نفت بی‌رویه به مصرف زیاد سوخت ادامه دهند.

چنین رویه‌ای در کشورهای عضو اوپک مثل عربستان سعودی، کویت و ونزوئلا وجود دارد. یارانه‌ بالا در این کشورها موجب شده قیمت سوخت بسیار پایین باشد.

در ایالات متحده اروپا که بزرگ‌ترین مصرف کننده نفت جهان است، مردم به شدت در مصرف سوخت صرفه‌جویی و کمتر از خودروها و وسایل سوختی خود استفاده می‌کنند.

این روند موجب شده است فروش خودرو نیز در این کشور کاهش یابد. به طور مثال کارخانه خودروسازی فورد در سه ماه ۹میلیارد دلار ضرر کرده است.

در ماه مه سال‌جاری تقاضای آمریکا برای سوخت به ۷/۱۹میلیون بشکه در روز رسیده و تقریبا یک میلیون بشکه کمتر از مدت مشابه سال قبل است. در بریتانیا قیمت بنزین بدون سرب در ۱۸ ماه گذشته از حدود ۸۵ پوند در هر لیتر به ۱۱۲ پوند رسیده است و مردم هم از میزان مصرف خود کاسته‌اند.

اخیرا گزارش شده است که معامله‌گران از خرید و فروش خودروهای دست دومی که مصرف بالای سوخت دارند، اجتناب می‌کنند.

در آسیا نیز شواهدی وجود دارد که تقاضای سوخت کاهش یافته است. بنابر گزارشی که هفته گذشته منتشر شد رشد بخش تولید چین برای اولین بار از سال ۲۰۰۵ کاهش یافته است.

لان ژو یکی از تحلیلگران سی‌تی بانک آسیا می‌گوید: اخیرا رشد اقتصادی چین به شدت کاهش یافته است به طوری که مردم انتظار چنین رکود سریعی را نداشتند.

در کره جنوبی نیز مصرف نفت در هشت ماه گذشته به شدت کم شده است. در ژاپن هم واردات نفت برای اولین بار در ۹ ماه اخیر کاهش یافته است.

در حالی که بودجه این کشورها دچار بحران شده، بسیاری از آنان یارانه‌های کم‌تری به سوخت اختصاص می‌دهند تا بتوانند از اثرات رکود اقتصادی بکاهند. در چین، مسوولان قیمت سوخت را تا ۱۸درصد، در اندونزی تا ۳۰درصد و در مالزی تا بیش از ۴۰درصد افزایش داده‌اند.

آثار و تبعات قیمت نفت تا مدت‌ها همه کشورهای جهان را تحت‌تاثیر قرار خواهد داد. در این میان به عقیده تحلیلگران قیمت نفت دوباره بالا خواهد رفت. بارکلیز کپیتال

(Barcloys Capital) پیش‌بینی می‌کند که قیمت این ماده در چند سال آینده به ۱۱۵ تا ۱۴۰ دلار در هر بشکه خواهد رسید. در حالی که گلدمن ساکس و CIBC معتقدند که این میزان تا ۲۰۰ دلار افزایش خواهد یافت.

پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که بازار تقاضا برای نفت در آینده کساد خواهد بود ولی عرضه این ماده حیاتی نیز بسیار کم خواهد شد.

بنا به نظر تحلیلگران، کشورهای تولید‌کننده نفت کمتر به کشف میدان‌های جدید نفتی مبادرت می‌ورزند.

در ازای هر بشکه نفتی که کشف و استخراج می‌شود، سه بشکه نفت مصرف می‌شود. تولید نفت در ۶۰ کشور از ۹۸ کشور تولید‌کننده بسیار کاهش یافته است و حتی سرمایه‌گذاری‌های کلان هم نتوانسته‌ تولید این ماده را در بسیاری از کشورهای بزرگ نفتی افزایش دهد.

با این حال پیش‌بینی می‌شود تولید نفت در کشورهای غیراوپک به بالاترین حد خود در دو سال آینده برسد.

در نتیجه سود هنگفت شرکت‌های چندملیتی نفتی کاهش خواهد یافت. زیرا با افزایش تولید و استفاده از منابع قدیمی، ذخایر این شرکت‌ها کاهش می‌یابد و عصر پادشاهی آنان به پایان خواهد رسید.

این بدان معنا است که تامین افت جهان به زودی تنها توسط کشورهای عضو اوپک میسر خواهد شد ولی متاسفانه این کشورها نیز سه‌چهارم ذخایر جهانی نفت را در اختیار دارند و با کمبود این ماده مواجه خواهند شد.

ولی به هر حال بعید به نظر می‌رسد این کشورها تولید خود را افزایش دهند. با بالا رفتن تولید، آنها مجبور به خرج میلیون‌ها دلار می‌شوند که نتیجه آن چیزی جز کاهش شدید ارزش نفت و ضرر و زیان آنها نخواهد بود.

به هر جهت آینده جهان با دو موضوع رو‌به‌رو خواهد شد؛ رکود شدید اقتصادی یا قیمت‌های سرسام‌آور نفت. شما کدام یک را ترجیح می‌دهید؟