غلامعلی رحیمی
مهدیه علوی
قیمت‌های آتی گاز طبیعی در بورس آمریکا (آتی‌های ماه اول برای تحویل در دسامبر 2011) طی دوره 31 اکتبر الی 4 نوامبر 2011 از یک روند کاهشی همراه با نوسان برخوردار بود. بر این اساس قیمت‌های آتی گاز طبیعی در بورس نایمکس، به دلیل افزایش سطح ذخایر زیر زمینی عملیاتی گاز طبیعی آمریکا معادل 78 میلیارد فوت‌مکعب طی هفته منتهی به 28 اکتبر 2011، از حدود 934/3 دلار در هر میلیون بی.تی.یو در تاریخ 31 اکتبر 2011 تا کمتر از 783/3 دلار در هر میلیون بی.تی.یو در تاریخ 4 نوامبر 2011 کاهش یافت.

همچنین قیمت‌های آتی گاز طبیعی در بازار بورس لندن(ICE) برای تحویل در ماه دسامبر ۲۰۱۱، از یک روند کاهشی همراه با نوسان برخوردار بوده و از حدود ۷۳۸۴/۱۰ دلار در هر میلیون بی.تی.یو در تاریخ ۳۱ اکتبر ۲۰۱۱ تا کمتر از ۴۹۰۶/۱۰ دلار در هر میلیون بی.تی.یو در تاریخ ۴ نوامبر ۲۰۱۱ کاهش یافت.
قیمت تک محموله گاز طبیعی در بازار هنری‌هاب از یک روند کاهشی همراه با نوسان برخوردار بوده و ابتدا از حدود 59/3 دلار در هر میلیون بی.تی.‌یو در تاریخ 27 اکتبر 2011 تا بیش از 66/3 دلار در هر میلیون بی.تی.یو در تاریخ 31 اکتبر 2011 افزایش یافت، ولی مجددا تا سطح 39/3 دلار در هر میلیون بی.تی.یو در تاریخ 2 نوامبر 2011 کاهش یافت. این سطح قیمتی به میزان 33/44 درصد از قیمت 09/6 دلار در هر میلیون بی.تی.یو قیمت هنری‌هاب در اوایل سال 2010، پایین‌تر است. قیمت تک محموله گازطبیعی در بازار نیویورک نیز از یک روند کاهشی برخوردار بوده و از حدود 01/4 دلار در هر میلیون بی.تی.یو در تاریخ 27 اکتبر 2011، با 42 سنت (5/10 درصد) کاهش تا کمتر از 59/3 دلار در هر میلیون بی.تی.‌یو در تاریخ 2 نوامبر 2011 کاهش یافت. همچنین قیمت تک محموله گاز طبیعی در بازار شیکاگو از یک روند کاهشی همراه با نوسان برخوردار بوده و از حدود 92/3 دلار در هر میلیون بی.تی.یو در تاریخ 27 اکتبر 2011 تا کمتر از 63/3 دلار در هر میلیون بی.تی.یو در تاریخ 2 نوامبر 2011 کاهش یافت. قیمت تک محموله گازطبیعی در بازار کالیفرنیای جنوبی از یک روند کاهشی برخوردار بوده و از حدود 75/3 دلار در هر میلیون بی.تی.یو در تاریخ 25 اکتبر 2011 تا کمتر از 64/3 دلار در هر میلیون بی.تی.یو در تاریخ 2 نوامبر 2011 کاهش یافت. از سوی دیگر، قیمت تک محموله گازطبیعی در بازار تورنتوی کانادا از یک روند افزایشی برخوردار بوده و از حدود 07/4 دلار در هر میلیون بی.تی.یو در تاریخ 25 اکتبر 2011 با 5 سنت افزایش، تا بیش از 12/4 دلار در هر میلیون بی.تی.یو در تاریخ 2 نوامبر 2011 افزایش یافت. همچنین قیمت تک محموله گاز طبیعی در بازار اروپا (ICE) از یک روند افزایشی برخوردار بوده و با 17 سنت افزایش (6/1 درصد) طی دوره 25 اکتبر الی 2 نوامبر 2011، از حدود 38/10 دلار در هر میلیون بی.تی.یو تا بیش از 55/10 دلار در هر میلیون بی.تی.یو افزایش یافت.
بر اساس برآوردهای اداره اطلاعات انرژی آمریکا میزان ذخایر زیرزمینی عملیاتی گاز طبیعی آمریکا طی هفته منتهی به ۲۸ اکتبر۲۰۱۱ در حدود ۳۷۹۴ میلیارد فوت‌مکعب بود که نسبت به هفته قبل از آن بیش از ۷۸ میلیارد فوت‌مکعب افزایش یافته است. این ذخایر به میزان ۱۷ میلیارد فوت‌مکعب کمتر از میزان مشابه سال قبل در تاریخ ۲۸ اکتبر ۲۰۱۰ بوده و به میزان ۲۰۱ میلیارد فوت‌مکعب (۶/۵ درصد) بیشتر از متوسط ۵ سال گذشته (۲۰۱۰- ۲۰۰۶) است. میزان متوسط ذخایر زیرزمینی گاز طبیعی آمریکا طی ۵ سال گذشته در حدود ۳۵۹۳ میلیارد فوت‌مکعب بوده است. در منطقه شرق، میزان ذخایر طی هفته منتهی به ۲۸ اکتبر ۲۰۱۱ نسبت به هفته قبل از آن به میزان ۳۲ میلیارد فوت‌مکعب افزایش یافته و در سطح ۲۰۶۹ میلیارد فوت‌مکعب قرار گرفته است و به میزان ۳۹ میلیارد فوت‌مکعب (۹/۱ درصد) از متوسط ۵سال گذشته این منطقه بیشتر است.
ذخایر در منطقه تولیدی (آلاباما، آرکانزاس، کانزاس، لوئیزیانا و....) به میزان 140 میلیارد فوت‌مکعب بالاتر از متوسط 5 سال گذشته این منطقه یعنی 1080 میلیارد فوت‌مکعب بوده و نسبت به هفته قبل از آن به میزان 39 میلیارد فوت‌مکعب افزایش یافته است. سطح ذخایر زیر زمینی عملیاتی گاز طبیعی منطقه تولید به میزان 6 میلیارد فوت‌مکعب (5/0 درصد) از میزان مشابه سال قبل در تاریخ 28 اکتبر 2010 بیشتر است. سطح ذخایر زیر زمینی گاز طبیعی منطقه غرب آمریکا طی هفته منتهی به 28 اکتبر 2011 نسبت به هفته قبل از آن به میزان 7 میلیارد فوت‌مکعب افزایش یافته و در سطح 505 میلیارد فوت‌مکعب قرار گرفته است که معادل 22 میلیارد فوت‌مکعب بالاتر از متوسط 5 سال گذشته این منطقه است. به‌طور کلی سطح ذخایر زیرزمینی عملیاتی گاز طبیعی آمریکا که معادل 3794 میلیارد فوت‌مکعب است، در محدوده تاریخی 5‌سال گذشته قرار دارد.
بر اساس گزارش‌های منتشره توسط مراکز مطالعاتی مختلف نظیر وودساید پترولیوم و وزارت نفت هند، میزان افزایش تقاضای گاز طبیعی هند در دهه آتی قابل‌توجه خواهد بود. بر اساس گزارش وزارت نفت هند، پیش‌بینی می‌شود به دنبال افزایش تقاضای سوخت نیروگاه‌های تولید برق، تقاضای گاز طبیعی این کشور از حدود ۱۸۹ میلیون مترمکعب در روز در سال‌های ۲۰۱۳-۲۰۱۲ با بیش از ۲ برابر افزایش، به حدود ۴۷۳ میلیون مترمکعب در روز در فاصله سال‌های ۲۰۱۷-۲۰۱۶ افزایش یافته و تا سال ۲۰۲۲-۲۰۲۱ نیز به حدود ۶۰۶ میلیون مترمکعب در روز افزایش یابد. در این میان از کل تقاضای روزانه ۴۷۳ میلیون متر مکعب گاز هند در سال ۲۰۱۷، در حدود ۲۰۷ میلیون مترمکعب در بخش نیروگاه‌های تولید برق و ۱۱۳ میلیون مترمکعب توسط کارخانه‌های تولید کود شیمیایی مصرف خواهد شد. تولید داخلی گاز طبیعی هند در پایان سال ۲۰۱۰ در حدود ۱۴۰ میلیون مترمکعب در روز بوده و ۴/۳۳ میلیون مترمکعب در روز نیز به صورت گاز طبیعی مایع شده (LNG) وارد این کشور شده است. بر اساس پیش‌بینی وزارت نفت هند، تولید داخلی گاز این کشور در سال‌های ۲۰۱۷-۲۰۱۶ به حدود ۲۱۰ میلیون مترمکعب در روز افزایش خواهد یافت. با توجه به چشم انداز تولید و مصرف گاز طبیعی هند، پیش‌بینی می‌شود میزان واردات گاز طبیعی این کشور در افق ۲۰۱۷ تا بیش از ۲۶۳ میلیون مترمکعب در روز افزایش یابد.
همچنین بر اساس پیش‌بینی شرکت وودساید پترولیوم انتظار می‌رود علاوه بر تقاضای مداوم و فزاینده LNG از سوی واردکنندگان سنتی این ماده مانند ژاپن، کره و تایوان، تقاضای LNG چین و هند نیز طی دوره 2025-2011 در حدود 6 برابر افزایش یابد. در حال حاضر کشور هند به منظور پاسخگویی به تقاضای رو به رشد گاز طبیعی، به دنبال واردات LNG بیشتر از قطر است. کشور قطر که با دارا بودن ظرفیت صادرات سالانه 77 میلیون تن، بزرگ‌ترین صادرکننده LNG در جهان به شمار می‌رود، بخش عمده LNG مورد نیاز هند را تامین می‌نماید. شرکت پترونت LNG هند که بر اساس یک قرارداد بلندمدت سالانه 5/7 میلیون تن LNG از قطر وارد می‌کند، به دنبال واردات 3-2 میلیون تن LNG اضافی از این کشور بوده و شرکت جیل هند نیز به دنبال واردات یک میلیون تن LNG برای 20 تا 25 سال آتی از کشور قطر است.
بررسی و تحلیل بازار فرآورده‌های نفتی
قیمت بنزین سوپر بدون سرب در بورس آمریکا (آتی‌های ماه اول)، طی هفته منتهی به 4 نوامبر 2011 از یک روند افزایشی برخوردار بود. بر این اساس طی هفته گذشته قیمت بنزین سوپر بدون سرب از حدود 6057/2 دلار به ازای هر گالن در تاریخ 31 اکتبر 2011 تا بیش از 6634/2 دلار به ازای هر گالن در روز 4 نوامبر 2011 افزایش یافت.
طی دوره مذکور، عواملی نظیر افزایش تقاضای بنزین آمریکا معادل ۱۷ هزار بشکه در روز در هفته منتهی به ۲۸ اکتبر ۲۰۱۱، انتشار گزارش‌های مثبت از بازار کار آمریکا در ماه اکتبر و کاهش تعداد متقاضیان کار در این کشور، کاهش تولید نفت اوپک در ماه اکتبر ۲۰۱۱ بر اساس تازه ترین نظرسنجی رویترز، افزایش ۵/۴ درصدی واردات نفت خام ژاپن در سپتامبر ۲۰۱۱ نسبت به سال گذشته و همچنین افزایش ۵/۸ درصدی مصرف نفت خام در پالایشگاه‌های چین در سال ۲۰۱۱ در مقایسه با سال ۲۰۱۰ بر اساس اعلام فدراسیون صنعت نفت و مواد شیمیایی این کشور، از عوامل تقویت‌کننده قیمت بنزین در بازار آمریکا به شمار رفته، در حالی که انتشار برخی اخبار و اطلاعات نظیر افزایش سطح ذخیره‌سازی‌های بنزین آمریکا معادل ۴/۱ میلیون بشکه در هفته منتهی به ۲۸ اکتبر ۲۰۱۱، ورشکستگی یک شرکت معامله گر نفت خام آمریکایی، کاهش ۵۹/۲ درصدی تقاضای نفت خام آمریکا در ماه اوت ۲۰۱۱ نسبت به سال گذشته در پی نگرانی از وضعیت اقتصاد آمریکا بر اساس اعلام اداره اطلاعات انرژی آمریکا، افزایش ارزش دلار در مقابل یورو و همچنین کاهش ارزش شاخص‌های بورس در بازارهای سهام آمریکا، از عوامل تضعیف‌کننده قیمت بنزین در بازار آمریکا به شمار می‌روند.همچنین قیمت سوخت حرارتی در بورس نایمکس با توجه به عوامل افزایشی و کاهشی مذکور و همچنین کاهش قابل‌توجه سطح ذخیره‌سازی‌های فرآورده‌های میان تقطیر آمریکا معادل ۶/۳ میلیون بشکه و افزایش تقاضای فرآورده‌های میان تقطیر آمریکا معادل ۱۲۵ هزار بشکه در روز در هفته منتهی به ۲۸ اکتبر ۲۰۱۱، از یک روند افزایشی همراه با نوسان برخوردار بوده و از حدود ۰۵۸۳/۳ دلار به ازای هر گالن در تاریخ ۳۱ اکتبر ۲۰۱۱ تا بیش از ۰۷۰۷/۳ دلار به ازای هر گالن در روز ۴ نوامبر ۲۰۱۱ افزایش یافت. قیمت آتی گازوئیل اروپا نیز طی دوره مذکور، به دلیل مخالفت دولت یونان با پیشنهاد برگزاری رفراندوم و کاهش نرخ بهره از سوی بانک مرکزی اروپا و در نتیجه ‌افزایش امیدواری‌ها برای حل بحران منطقه یورو و همچنین افزایش رشد اقتصادی و نرخ مسکن در انگلیس، از یک روند افزایشی همراه با نوسان برخوردار بوده و از حدود ۰۸۷۴/۳ دلار به ازای هر گالن در تاریخ ۳۱ اکتبر ۲۰۱۱ تا بیش از ۱۴۹۲/۳ دلار به ازای هر گالن در تاریخ ۴ نوامبر ۲۰۱۱ افزایش یافت. البته طی دوره مذکور انتشار برخی اخبار و اطلاعات نظیر ادامه تردیدها درباره بحران اقتصادی یونان و بدهی‌های مالی منطقه یورو، کاهش فعالیت‌های صنعتی انگلستان، افزایش نرخ بیکاری در اروپا و همچنین افزایش صادرات نفت خام لیبی به حدود ۳۵۰ هزار بشکه در روز در ماه نوامبر ۲۰۱۱ و کاهش فشار تقاضا بر نفت خام برنت، از عوامل تضعیف‌کننده قیمت فرآورده‌های نفتی در بازار اروپا بوده و موجب نوسان قیمت‌های آتی گازوئیل اروپا شد. به طور کلی طی دوره مذکور کاهش سطح ذخیره‌سازی‌های فرآورده‌های میان تقطیر آمریکا معادل ۶/۳ میلیون بشکه، سوخت جت معادل ۸۰۰ هزار بشکه و همچنین افزایش تقاضای بنزین و فرآورده‌های میان تقطیر آمریکا به ترتیب معادل ۱۷ و ۱۲۵ هزار بشکه در روز در هفته منتهی به ۲۸ اکتبر ۲۰۱۱، از عوامل تقویت‌کننده قیمت فرآورده‌های نفتی و از سوی دیگر، افزایش سطح ذخیره‌سازی‌های بنزین آمریکا معادل ۴/۱ میلیون بشکه و نفت کوره پسماند معادل ۳/۲ میلیون بشکه در هفته منتهی به ۲۸ اکتبر ۲۰۱۱، از عوامل تضعیف‌کننده قیمت فرآورده‌های نفتی در بازار آمریکا به شمار می‌روند. بر اساس آمار منتشره امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ایران در روز ۳ نوامبر ۲۰۱۱، قیمت‌های تک محموله فرآورده‌های نفتی در بازارهای جهانی طی دوره ۲۵ اکتبر ۲۰۱۱ الی ۲ نوامبر ۲۰۱۱، روندهای متفاوتی را تجربه کردند. بر این اساس، قیمت تک محموله گازوئیل ۸/۳ دلار و نفت کوره ۷۳/۴ دلار در بازار خلیج فارس به ازای هر تن متریک طی دوره مذکور افزایش یافته است. در حالی که قیمت تک محموله بنزین سوپر بدون سرب۲۳/۳۴ دلار و سوخت جت ۷۲/۶ دلار به ازای هر تن متریک کاهش یافته است. در بازار خلیج فارس، هر تن بنزین سوپر بدون سرب به طور میانگین ۱۳/۹۸۵ دلار، گازوئیل ۲۹/۹۲۵ دلار، سوخت جت ۲۰/۹۹۷ دلار و نفت کوره ۲۳ /۶۷۳ دلار طی روز ۲ نوامبر ۲۰۱۱ مورد معامله قرار گرفتند.همچنین قیمت تک محموله گازوئیل ۲۳/۲ دلار و نفت کوره ۹۶/۳ دلار در بازار ژاپن به ازای هر تن متریک طی دوره مذکور افزایش یافته است؛ در حالی که قیمت تک محموله بنزین سوپر بدون سرب ۱۴/۳۴ و سوخت جت۳۶/۵ دلار به ازای هر تن متریک کاهش یافته است. بر این اساس، میانگین بهای هر تن بنزین سوپر بدون سرب ۷۳/۱۰۲۸ دلار، گازوئیل ۸۶/۹۷۳ دلار، سوخت جت۱۰۲۴ دلار و نفت کوره ۳۴/۷۰۰ دلار در بازار ژاپن طی روز ۲ نوامبر ۲۰۱۱ ثبت شد. در بازار سنگاپور نیز روند تغییرات قیمت فرآورده‌های نفتی طی دوره مذکور به همین صورت بوده است. قیمت تک محموله گازوئیل ۳ دلار و نفت کوره ۲۵/۷ دلار در بازار مدیترانه به ازای هر تن متریک طی دوره مذکور افزایش یافته است؛ در حالی که قیمت تک‌محموله بنزین سوپر بدون سرب ۷۵/۱۹ دلار و سوخت جت ۲۵/۴ دلار به ازای هر تن متریک کاهش یافته است. بر این اساس، میانگین بهای هر تن بنزین سوپر بدون سرب ۹۴۸ دلار، گازوئیل ۲۵/۹۵۵ دلار، سوخت جت ۲۵/۱۰۰۹ دلار و نفت کوره ۲۵/ ۶۵۷ دلار در بازار مدیترانه طی روز ۲ نوامبر ۲۰۱۱ ثبت شد. در بازار شمال اروپا نیز روند تغییرات قیمت فرآورده‌های نفتی طی دوره مذکور به همین صورت بوده است. از سوی دیگر، قیمت تمامی فرآورده‌های نفتی به استثنای سوخت جت در بازار آمریکا طی دوره ۲۵ اکتبر الی ۲ نوامبر ۲۰۱۱ روند کاهشی را تجربه کردند. بر اساس آمارهای امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ایران، میانگین بهای هر تن بنزین سوپر بدون سرب ۱۴/ ۵۶ دلار، گازوئیل ۶۷/۱۲ دلار و نفت کوره ۵۶/۱۰ دلار در بازار آمریکا نسبت به هفته قبل (۲۵ اکتبر ۲۰۱۱)، طی روز ۲ نوامبر ۲۰۱۱ کاهش یافته و به ترتیب بنزین سوپر بدون سرب ۳۲/۹۲۹ دلار، گازوئیل ۵۳/۹۲۹ دلار و نفت کوره ۱۲/۶۳۷ دلار مورد معامله قرار گرفتند. میانگین بهای هر تن سوخت جت در بازار آمریکا با ۵۳/۳ دلار افزایش نسبت به هفته قبل، طی روز ۲ نوامبر ۲۰۱۱ در سطح ۵۰/۱۰۴۱ دلار قرار گرفت.
منبع: سایت موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی (www.iies.org)
*کارشناسان بازار انرژی