چالش‌‌‌ها و راهکارهای پیش‌روی پسماند پلاستیکی
در ایران، سالانه حدود ۴میلیون تن پسماند پلاستیکی تولید می‌شود که برآورد می‌شود تنها ۱۳ تا ۲۰درصد آن (در شرایط متفاوت سال‌های اخیر) جداسازی و بازیافت شود و بقیه به صورت دفن یا سوزاندن دور ریخته می‌شود؛ اگرچه این آمار در حال بهبود است. این میزان از پسماند معادل سرانه تولید ۱۴۰گرم پسماند پلاستیکی در روز است که ایران را در رتبه هفدهم جهان از منظر حجم پسماند پلاستیکی تولیدی و در رده نود و هشتم از منظر سرانه تولید قرار داده است.
خسارت عدم‌مدیریت صحیح پسماندهای پلاستیکی در ایران سالانه ۳هزار میلیارد تومان برآورد می‌شود، در حالی که با فرض مدیریت اصولی پسماند، میزان ارزش پسماندهای پلاستیکی به ۲میلیارد دلار خواهد رسید.
محاسبات نشان می‌دهد که ارزش سه‌قلم پت (پلی‌‌‌اتیلن ترفتالات بطری)، پلی‌‌‌اتیلن و پلی‌‌‌پروپیلن در شرایط کنونی، ۲۳هزار میلیارد تومان است. در سال ۱۳۸۹، ظرفیت تولید پلیمرها به‌عنوان ماده اولیه پلاستیک‌ها در ایران ۵.۰۵۷میلیون تن بوده که این رقم در سال ۱۳۹۷ به ۷.۲۶۴میلیون تن رسیده است و هم‌‌‌اکنون پتانسیل تولید ۹میلیون تن فراهم است. بر این اساس ایران حدود ۱.۹درصد از کل ظرفیت تولید پلاستیک جهان را در سال ۱۳۸۹ و ۲درصد از کل ظرفیت تولید پلاستیک جهان را در سال ۱۳۹۷ به خود اختصاص داده و این رقم باز هم افزایش یافته است.
در مقیاس جهانی، تولید سالانه پلاستیک از ۲میلیون تن در سال ۱۹۵۰ به بیش از ۳۶۸میلیون تن در سال ۲۰۱۹ رسیده است که ۶۲درصد آن در آسیا، ۱۸درصد در اروپا، ۱۱درصد در آمریکای شمالی، ۶درصد در خاورمیانه و آفریقا و ۳درصد در آمریکای جنوبی تولید شده است. از میان تمامی انواع پلاستیک‌های تولیدشده در سال ۲۰۲۱ در جهان، پلی‌‌‌پروپیلن بیشترین سهم (۱۹.۳درصد از کل پلاستیک) و پلی‌‌‌استایرن کمترین (۵.۳درصد از کل پلاستیک) سهم را به خود اختصاص داده‌‌‌اند.
از کل ۹میلیارد و ۲۰۰میلیون تن پلاستیک تولیدشده تا سال ۲۰۱۷، ۵میلیارد و ۳۰۰میلیون تن دفن شده‌‌‌اند، یک‌میلیارد تن پسماندسوزی شده و ۲میلیارد و ۹۰۰میلیون تن در حال استفاده هستند که از این میزان، ۷۰۰میلیون تن از نوع بازیافتی هستند.
طبق گزارش‌‌‌ها، پلاستیک‌ها با مجموع ۳۵.۷میلیون تن، ۱۲.۲درصد از تولید پسماندهای جامد شهری در ایالات‌متحده را در سال ۲۰۱۸ به خود اختصاص دادند. همچنین در جهان بسته‌‌‌بندی بزرگ‌ترین منبع پسماندهای پلاستیکی است که ۴۷درصد از کل پسماندهای پلاستیکی تولیدشده در سال ۲۰۱۹ را به خود اختصاص داده است. در سراسر جهان، سوءمدیریت پسماندهای پلاستیکی به سطح نسبتا بالایی باقی می‌‌‌ماند.
ادعا شده که در سال ۲۰۱۹، نرخ سوءمدیریت پسماندهای پلاستیکی در کشورهای OECD به یک‌درصد کاهش می‌‌‌یابد، اما در کشورهای غیرOECD این نرخ همچنان در سطح بالای ۲۳درصد باقی می‌‌‌ماند.برای رویارویی با بحران پسماند پلاستیکی، ایران به تدوین نقشه راهی برای پیاده‌سازی اقتصاد چرخشی در مدیریت پسماندهای پلاستیکی با تاکید بر چالش‌‌‌ها و فرصت‌‌‌های موجود در کشور پرداخته است.
براساس دیدگاه خبرگان، سناریوی کاهش مداخله حاکمیت در اجرا و قرارگیری حاکمیت در جایگاه تنظیم‌‌‌گر و مدیریت اجرایی پسماند پلاستیکی توسط بخش خصوصی، بالاترین میزان امکان‌‌‌پذیری، اثربخشی و مقبولیت را در میان سناریوهای مختلف مدیریت پسماند پلاستیکی در ایران داراست. این سناریو در حالی شانس بیشتری برای پیاده‌سازی دارد که از منظر پیچیدگی، هزینه و زمان‌بربودن در وضعیت مطلوبی نسبت به سایر سناریوها قرار دارد.
علاوه بر این، تدوین قوانین و مقررات جدید، نظارت موثر بر اجرای قوانین موجود، ساماندهی جمع‌‌‌آوری پسماند توسط بخش غیررسمی و تسهیل مشارکت بخش خصوصی در مدیریت پسماند از دیگر اقدامات پیش‌روی ایران در این زمینه است. مقابله با بحران پسماند پلاستیکی نیازمند عزم ملی و همکاری تمامی ذی‌نفعان از جمله دولت، صنعت، سازمان‌های مردم‌نهاد و شهروندان است. با اتخاذ رویکردهای نوین و خلاقانه و پیاده‌سازی اقتصاد چرخشی، می‌‌‌توان به سمت آینده‌‌‌ای پایدارتر و عاری از آلودگی پلاستیک حرکت کرد. در این مسیر، توجه به مسائل مالی و اقتصادی، کاهش هزینه‌‌‌ها، ایجاد بسترهای سرمایه‌گذاری و مشارکت حداکثری بخش خصوصی از اهمیت ویژه‌‌‌ای برخوردار است. با تکیه بر ظرفیت‌‌‌های داخلی و استفاده بهینه از منابع مالی، می‌‌‌توان گام‌‌‌های موثری در جهت کاهش اثرات مخرب پسماند پلاستیکی و حرکت به سمت توسعه پایدار برداشت.
