در این باره «ویکی‌شیمی» در گفت‌وگو با معین محمدی‌‌‌پور، رئیس اداره مطالعات اقتصادی بورس کالای ایران به بررسی قرارداد کشف پریمیوم، اثرات و نتایج آن بر اقتصاد کشور و معاملات در کالاهای مختلف پرداخته‌‌‌ است که در ادامه می‌‌‌خوانید.

  ابتدا در مورد تصمیمات وزارت صمت و برنامه‌‌‌هایی که تاکنون در معاملات کشف پریمیوم صورت گرفته و همچنین در مورد معاملات و موفقیت‌‌‌هایی که در حال حاضر این روش به همراه داشته است، توضیح دهید؟

استفاده از قرارداد کشف پریمیوم بر اساس الگوی جدید وزارت صمت در حال توسعه در بورس‌کالاست. شرکت‌های مختلف، اعم از شرکت‌های فولادی، فلزی غیرآهنی، فرآورده‌‌‌های نفتی و پتروشیمی تا به حال ورود خوبی داشته‌‌‌اند و این موضوع روزبه‌‌‌روز در حال پررنگ‌‌‌تر شدن است؛ اما لازم است ابتدا به این سوال پاسخ دهم که معاملات کشف پریمیوم چه تفاوت‌‌‌های عمده‌‌‌ای با شیوه‌‌‌های قبلی معاملات در بورس‌کالا دارد.

معاملات کشف پریمیوم این اجازه را می‌دهد تا قیمت کالاها فرموله شده و به عبارتی قیمت شناور شود؛ یعنی خریدار یا فروشنده در لحظه عقد قرارداد پریمیوم با قیمت قطعی یا پرداخت کل ثمن معامله مواجه نباشد. در این روش قراردادهایی میان شرکت‌های مختلف از یک زنجیره بسته می‌شود که هم در موضوع تامین مواد اولیه مسیر را تسهیل می‌کند و هم در فروش محصول نهایی. برای این منظور استفاده از فرمول‌‌‌های محاسبه قیمت، به عنوان مثال میانگین قیمت سه هفته قبل در بورس کالا یا فرمول‌‌‌های دیگر، قیمت‌های معامله نهایی برای یک محصول مشخص روی تابلو کشف می‌شود. به عنوان مثال، یک شرکت فروشنده آهن اسفنجی محصول خود را برای تحویل در اسفندماه با استفاده از فرمول قیمتی مشخص اعلام کرده و طی یک فرآیند رقابتی شفاف میان خریداران این محصول، پریمیوم قیمت روی تابلو تعیین می‌شود.

آنچه در این مرحله اهمیت دارد، مبلغی (پریمیوم) بوده که خریدار حاضر است بالاتر از قیمت مبنا یا همان میانگین قیمت معاملات بورس در سررسید اعلام‌شده برای خرید محصول بپردازد. به عنوان مثال خریدار اعلام می‌کند که حاضر است ۲۰۰تومان بالاتر از قیمت میانگین معاملات بورس کالا در بازه زمانی اعلام‌شده برای خرید محصول بپردازد. بنابراین این مابه‌‌‌التفاوت امروز کشف می‌شود و خریدار آن عدد را پیشنهاد داده و با فروشنده توافق کرده، دقت شود که مبلغ نهایی که جمع قیمت مبنا و پریمیوم است در روز آخر اسفندماه پرداخته خواهد شد. بر این اساس، آنچه در اطلاعیه عرضه پریمیوم مشخص است، این است که قیمت را در حال حاضر نمی‌‌‌دانیم و فقط فرمول قیمت را می‌‌‌دانیم و در موعد مقرر معامله و پس از مشخص شدن قیمت محصول در بورس‌کالا بر اساس پریمیومی که قبلا تعیین شده است، معامله صورت می‌‌‌پذیرد که این معامله می‌تواند نقد یا سلف باشد. تفاوت این دو معامله در مدت زمان تحویل کالا بعد از معامله نهایی است. اگر کالا مثلا با فاصله ۶روز کاری پس از سررسید معامله نهایی تحویل داده ‌‌‌شود به آن قرارداد نقد اطلاق می‌شود، اما اگر موعد تحویل دورتر در نظر گرفته شود، مثلا یک یا دو ماه طول بکشد، به آن، معامله سلف گفته می‌شود.

معاملاتی در حوزه‌‌‌های آهن اسفنجی، مس کاتد و شمش بلوم در بورس‌کالا در حال حاضر در دستور کار قرار دارد و حراج آنها در حال برگزاری است و خریداران هم می‌توانند برای سه ماه آینده کالای خود را با این روش خریداری کنند. البته خریداری کالا به معنی قطعی بودن قیمت نیست، بلکه به معنی قطعی بودن فرمول قیمت است. به عبارتی تامین‌‌‌کننده و خریدار کالا در حال حاضر می‌توانند اطمینان داشته باشند که کالای خود را به فروش رسانده‌‌‌اند، اما این را نمی‌‌‌دانند که با چه قیمتی به فروش رسانده‌‌‌اند و قیمت نهایی آن در روز معامله اصلی که سه‌ماه آینده است، مشخص خواهد شد و کمک خواهد کرد که تولیدکننده برای تولید خود برنامه‌‌‌ریزی داشته باشد. در این روش میزان تقاضا برای محصول از هم‌اکنون مشخص است. این روش علاوه بر مشخص کردن میزان تولید و عرضه در داخل، توان برنامه‌‌‌ریزی صادراتی را برای تولیدکننده نیز افزایش می‌دهد. همچنین مشخص می‌کند در خصوص تامین چه محصول یا مواد اولیه‌‌‌ای نیاز به واردات وجود دارد و در یک‌کلام، برنامه‌‌‌ریزی را در همه ابعاد تولید تسهیل می‌کند.

  به اعتقاد شما چه اقداماتی باید در جهت توسعه این قراردادها انجام شود؟ در خصوص مزایای قرارداد کشف پریمیوم برای صنایع و مردم توضیح دهید؟

این طرح در حال حاضر و در همین لحظه در حال اجراست. در بورس کالا هم سامانه معاملاتی برای کشف پریمیوم مهیاست و چند عرضه‌‌‌کننده در حال استفاده از این روش هستند. در این بخش، وزارت صمت می‌تواند با توجه به ارتباطی که به عنوان سیاستگذار با صنایع دارد، آنها را ترغیب و به بورس‌کالا در ترویج و فرهنگ‌‌‌سازی این نوع معاملات کمک کند؛ چرا که شرکت‌های زیادی نیز در حوزه‌‌‌های مختلف باید از این روش برای فروش محصولات خود و تامین مواد اولیه خود استفاده کنند. به عقیده من دلیل اینکه قبلا از این روش استفاده نمی‌‌‌شد، عدم‌شناخت کافی فعالان حوزه تولید از این شیوه‌‌‌های معاملاتی بوده و حالا زمینه برای حضور صنایع و فعالیت‌‌‌های مختلف در این سبک معاملاتی در بورس‌کالا فراهم است. به طور کلی باید دقت کرد که حضور عرضه‌‌‌کنندگان در یک زنجیره تولید می‌تواند کارآیی این نوع معاملات را بهبود بخشد.

  آخرین وضعیت معاملات کشف پریمیوم در بورس کالای ایران چگونه است؟

محصولاتی که در بورس کالا به صورت کشف پریمیوم از ابتدای امسال تاکنون عرضه شده‌‌‌اند، بیشتر در حوزه پی‌‌‌وی‌‌‌سی، پلی‌کربنات، اپوکسی‌رزین، لوله مسی، مس کاتد، شمش بلوم، آلومینیوم، تختال و آهن اسفنجی بوده‌‌‌اند که محصولات دیگر نیز به‌زودی در این قالب عرضه خواهند شد.