ظهور بورس انرژی در قامت بازار«قیمت‌ساز»

محمدحسین بابالو : طی آذر ماه سال ۹۲ شاهد عرضه تنها هزار تن فرآورده‌های نفتی در هفته در بورس انرژی بودیم ولی در ماه‌های اخیر، این حجم به بیش از ۲۲ هزار تن بالغ شده که از رشدی ۲۲ برابری برخوردار است. همین رخداد را باید مهم‌ترین کارنامه ۳ ساله بورس انرژی به شمار آورد که هم اکنون مسیر رونق روزافزون خود را با قدرت بالایی می‌پیماید. ادامه این روند به انضمام افزایش حجم معاملات فرآورده‌های نفتی و پتروشیمی و انرژی الکتریکی می‌تواند بورس انرژی ایران را به یکی از مکان - بازارهای تعیین‌کننده قیمت فرآورده‌های نفتی در منطقه بدل سازد. رخدادی که در دستور کار بورس انرژی در سال آینده قرار داشته همچنین بررسی‌ها برای اجرایی شدن قراردادهای آتی نفت خام نیز می‌تواند به این خوش بینی دامن بزند. حضور بیش از ۱۴۰ شرکت خارجی از ۱۹ کشور، ورود ۴۴ عرضه‌کننده و ۶۰ کالا آمارهایی است که پتانسیل‌های بورس انرژی را تبیین کرده همچنین زمینه‌های رونق فعالیت‌های آن را برجسته می‌سازد.

تبدیل بورس انرژی به بستر و مجرایی برای تعیین قیمت در منطقه خلیج فارس را باید یکی از مهم‌ترین‌ اهداف این نهاد مالی در سال آینده به شمار آورد که قطعا می‌تواند شرایط معاملاتی کالاهای صادراتی ایران را تغییر داده، همچنین توانمندی ایران را در کشف بازارهای جدید و کسب سهم بازار بیشتر با ابلاغ قیمت‌های مورد نظر ایران، تقویت خواهد کرد. تبدیل بورس انرژی به نهادی به برای تعیین قیمت منطقه‌ای خود به ملزومات بسیاری نیاز دارد، هرچند که حمایت بدنه عرضه‌کننده در کنار ثبات عرضه‌ها و تقویت حجم معاملاتی مخصوصا در حوزه
داد‌و ستد دریایی محموله‌های نفتی و پالایشگاهی می‌تواند حمایت مهمی از بورس انرژی تلقی شود. این در حالی است که هم اکنون همه چیز برای عرضه گسترده محموله‌های نفت و فرآورده‌های پالایشگاهی ایران در بورس انرژی فراهم است که معامله از این بستر می‌تواند همه داده‌ها را در حوزه معاملات نفتی ایران دگرگون سازد.

در روزهای پایانی سال تلاش کردیم تا در گفت‌وگویی با مدیرعامل بورس انرژی به بررسی رخدادهای یک سال اخیر این بازار بپردازیم؛ هرچند که این گفت‌وگو بیش از شرح و کارنامه اجرایی این نهاد مالی به بررسی ویژگی‌های جدید معاملات برق و سایر حامل‌های انرژی اختصاص یافت. نهایی‌شدن ساز و کارهای معاملاتی گواهی ظرفیت برای تسهیل خرید برق از سوی واحدهای مصرف‌کننده مختلف در بورس انرژی که در سال آینده رونمایی خواهد شد را می‌توان مهم‌ترین رخداد روزهای اخیر در بورس انرژی به‌شمار آورد که دکتر سیدعلی حسینی ضمن معرفی اولیه این ساز و کار، به بررسی آن پرداخت.

گواهی ظرفیت را می‌توان چیزی شبیه به حق انشعاب برق به‌شمار آورد که البته قابلیت خرید و فروش ثانویه دارد و به این معنی است که خریدار با خرید این حجم از گواهی ظرفیت، اجازه خواهد داشت تا به همان میزان برق مورد نیاز خود را از بورس انرژی خریداری کند. حجم گواهی ظرفیت خریداری شده نشان می‌دهد که به این میزان ظرفیت تولید، به خریدار تفویض شده و در هر زمان که مایل است می‌تواند این حجم از ظرفیت را خریداری کرده و استفاده کند. به عبارت دیگر گواهی ظرفیت را می‌توان چیزی شبیه به تسه (اوراق تسهیلات مسکن) دانست که با خرید آن امکان اخذ وام از سیستم بانکی وجود داشته و فرد می‌تواند با رعایت ساز‌و‌کارهای اجرایی، به اخذ وام اقدام کند. درخصوص گواهی ظرفیت نیز اوضاع همین‌گونه است و پس از خرید این اوراق، خریدار می‌تواند نسبت به خرید برق مورد‌نیاز با حداکثر حجمی که گواهی ظرفیت آن را در اختیار دارد، اقدام کند. در بدنه تصمیم‌سازی دولتی تلاش بر این است تا اوراق گواهی ظرفیت به تدریج جایگزین حق انشعاب شود هرچند که تا آن زمان راه بسیاری باقی مانده است.

مدیرعامل بورس انرژی درخصوص شرایط معاملاتی اوراق گواهی ظرفیت به خبرنگار «دنیای‌اقتصاد» گفت: به‌زودی رینگ معاملاتی اوراق گواهی ظرفیت در بورس انرژی افتتاح خواهد شد؛ هرچند که هم‌اکنون نیز زیرساخت‌های مورد‌نیاز آن اجرایی شده و از همه مهم‌تر عزم مورد‌نیاز در بدنه وزارت نفت و بورس انرژی وجود دارد که در نهایت اجرایی شدن آن را تضمین می‌کند. وی درخصوص قیمت این قبیل اوراق نیز عنوان کرد: تاکنون قیمت پایه اوراق گواهی ظرفیت تعیین نشده هرچند که در تلاش هستیم تا قیمت پایه آن یا معادل یا کمتر از حق انشعاب متعارف محسوب شود تا در نهایت واحدهای صنعتی و مصرف‌کننده فعلی یا جدید برق در بورس انرژی، خود را راغب به حضور در این بازار بدانند.

دکتر سید‌علی حسینی در ادامه این گفت‌وگو به معرفی بیشتر اوراق گواهی ظرفیت پرداخت و گفت: اوراق گواهی ظرفیت شباهت بسیاری به حق‌انشعاب دارد هرچند که خریداران فعلی دیگر نیازی به پرداخت حق‌انشعاب نداشته و تنها با خرید گواهی ظرفیت می‌توانند برق مورد‌نیاز خود را به وسیله بورس انرژی به‌صورت مستقیم از نیروگاه خریداری کنند. این در حالی است که واحدهای جدید صنعتی یعنی واحدهایی که هنوز مراحل احداث آنها به پایان نرسیده، باز هم باید حق انشعاب را پرداخت کرده و سپس با خرید اوراق گواهی ظرفیت، برق مورد‌نیاز خود را از بورس انرژی تامین کنند.

وی در ادامه درخصوص جذابیت خرید از بورس انرژی در مقایسه با خرید برق از شبکه توزیع عنوان کرد: برای خرید برق از بورس انرژی نیاز به خرید اوراق گواهی ظرفیت وجود دارد ولی فعالان صنعتی فعلی هم‌اکنون برق را به‌صورت مستقیم از شبکه برق سراسری خریداری می‌کنند که در نگاه اول سهولت بیشتری دارد ولی این مطلب همه واقعیت نیست. هم‌اکنون خرید برق از نیروگاه به‌صورت مستقیم و همچنین انتقال به وسیله شبکه از هزینه پایین‌تری برخوردار است که موجب خواهد شد تا جذابیت خرید با این شیوه جدید افزایش یابد هرچند که در بورس انرژی تمام تلاش خود و همکاران را به‌کار گرفته‌ایم که معاملات در این ساز و کار جدید، از جذابیت بیشتری برخوردار باشد. مدیر‌عامل بورس انرژی در ادامه این گفت‌وگو عنوان داشت: خریداران برق می‌توانند در چارچوب ساز و کارهای معاملاتی در بورس انرژی به خرید برق با قیمت‌هایی پایین تر از نرخ‌های موجود در فیش‌های برق خود امیدوار باشند. در تلاش هستیم تا این جذابیت را به گونه‌ای برجسته‌سازیم که توجیه خرید از بورس انرژی برتری قابل‌توجهی با شیوه‌های رایج فعلی داشته باشد.

دکتر سید‌علی حسینی در ادامه عنوان کرد: در تلاش هستیم تا گواهی ظرفیت به تدریج جایگزین حق انشعاب شود تا با توجه به مزیت‌های آن مشکل دسترسی به ظرفیت را برای همیشه مرتفع سازد. وی در ادامه به بررسی بیشتر حق انشعاب پرداخت و گفت: حق انشعاب فعلی از 3 جزء اصلی تشکیل شده: پتانسیل قطعی تولید برق، وجود ابزارهای انتقال و سپس توزیع آن‌که همگی در زمان صدور انشعاب برق مورد توجه قرار گرفته است. این در حالی است که مهم‌ترین‌ بخش را باید تولید نیروی برق دانست ولی پس از آن عملیات انتقال و توزیع آن در اولویت‌های بعدی قرار می‌گیرد. حال در شرایطی که بر مبنای حجم تولید، وزارت نیرو در چارچوب پتانسیل‌های منطقه‌ای اقدام به صدور گواهی ظرفیت خواهد کرد، مشکل دسترسی به ظرفیت مورد‌نیاز برای همیشه مرتفع خواهد شد هرچند که در صورت لزوم، گواهی ظرفیت خود از پتانسیل معاملات ثانویه هم برخوردار خواهد بود. دکتر سید‌علی حسینی درخصوص ویژگی‌های گواهی ظرفیت عنوان کرد: هم‌اکنون وضعیت تولید در کشور ما شرایط مطلوبی دارد، بنابراین می‌توان از این فاز مهم در صدور گواهی ظرفیت عبور کرد بنابراین واقعیت‌های توزیع و انتقال است که محدودیت‌های صدور گواهی ظرفیت را تعیین می‌کند، بنابراین فاز اول را باید برق منطقه‌ای به‌شمار آورد که البته قیود فنی خاص خود را داراست هرچند که با فروش گواهی ظرفیت بخشی از سرمایه‌گذاری اولیه نیز پوشش داده خواهد شد. با توجه به این موارد و به شرط صدور و معامله گواهی ظرفیت که موجب خواهد شد تا دسترسی واحدهای صنعتی و مسکونی یا افراد مختلف به شبکه برق کاملا اجرایی شود، قطعا معاملات برق در بستری جدید و امن صورت پذیرفته و شرایط برای ورود نیروگاه‌های جدید یا خودنمایی خریداران بیشتری فراهم شده، بنابراین عرضه و تقاضا خواهد بود که بهای برق را تعیین کند. در صورت تحقق این اهداف می‌توان به کاهش بهای برق برای غالب مصرف‌کنندگان داخلی خوش‌بین بود که قطعا نکته بسیار مهمی محسوب خواهد شد.مدیرعامل بورس انرژی در ادامه عنوان کرد: هشتم اسفندماه سال جاری بخشنامه اجرای معاملات گواهی ظرفیت ابلاغ شد، بنابراین دیگر هیچ محدودیت یا حتی مشکلی پیش روی خرید برق از بورس انرژی برای واحدهای بزرگ صنعتی یا ساختمان‌های مسکونی با مصرف بیش از 5 مگاوات وجود ندارد. این در حالی است که قیمت‌های مورد معامله در بورس انرژی کاملا رقابتی است و خرید از این بورس برای خریداران اصلی آن قطعا مقرون به صرفه است. در ادامه این گفت‌وگو دکتر سید علی حسینی به بررسی عملکرد این نهاد مالی پرداخت و گفت: متنوع کردن پرتفوی بورس انرژی
(سبد دارایی‌ها) یکی از مهم‌ترین رویکردهای اجرایی ما در سال جاری بود تا بتوان ذات این نهاد را از تلاطم‌های مختلفی به دور نگه داشته و همچنین بسترهای امن تری را برای فعالیت‌ها ایجاد کرد. رونق معاملات برق در کنار فرآورده‌های نفتی و سایر حامل‌های انرژی، انتشار گسترده اوراق سلف استاندارد موازی درخصوص تامین مالی صنایع برق و نفت، ایجاد رینگ مجزا برای معاملات گواهی ظرفیت که در روزهای آینده اجرایی خواهد شد، همچنین نهایی شدن اوراق صندوق پروژه در کنار ابزارسازی‌های مالی را می‌توان تلاش‌های بورس انرژی در چارچوب متنوع کردن شرایط معاملاتی این نهاد مالی برشمرد. وی در ادامه عنوان کرد: هم‌اکنون در حال تدوین ساز‌و‌کارهای اجرایی عرضه آتی نفت خام در بورس انرژی هستیم که مورد موافقت مهندس بیژن نامدار زنگنه وزیر نفت و همچنین دکتر شاپور محمدی مدیرعامل سازمان بورس قرار گرفته است که می‌تواند در آینده چهره بورس انرژی را کاملا دگرگون سازد.

مدیرعامل بورس انرژی سپس عنوان کرد: در سال اخیر موفق شدیم تا حجم معاملات فیزیکی در بورس انرژی را افزایش دهیم تا جایی که در حوزه فرآورده‌های نفتی و حامل‌های انرژی تقریبا تمامی کالاها در این بازار وجود دارد. این در حالی است که در بورس انرژی شاهد نوسان حجم معاملات در بازه‌های مختلف زمانی هستیم مخصوصا در شرایطی که قیمت جهانی نفت خام وارد یک فاز افزایشی می‌شود، رشد حجم معاملات و تقویت تقاضا شتاب بیشتری می‌گیرد که این رفت و برگشت حجم معاملات به فراز و فرود قیمت‌ها نیز منتهی خواهد شد. وی در ادامه عنوان کرد: در هفته‌های اخیر شاهد عرضه‌های مطلوب نفت کوره به‌صورت حمل‌و‌نقل دریایی بوده‌ایم که با افزایش حجم معاملات جایگاه بورس انرژی را در مناسبات تجاری در منطقه بهبود بخشیده است. عرضه نفتا توسط پالایشگاه نفت لاوان یا عرضه گاز مایع پالایش گاز فجر جم را می‌توان از رخدادهای مهم این بورس به شمار آورد. درخصوص گاز مایع فجر جم در ماه‌های اخیر شاهد عرضه ۷ هزار تنی این کالا بودیم، ولی هم اکنون در تلاش هستیم تا بتوان عرضه‌های ۴۴ هزار تنی این کالا را مورد معامله قرار دهیم، هرچند که عرضه‌های بزرگ دریایی گاز مایع قطعا یکی از برنامه‌های اصلی بورس انرژی در سال آینده به شمار خواهد رفت. درخصوص فرآورده‌های نفتی نیز امسال ۱۸مورد جدید مورد پذیرش قرار گرفته که غالب آنها در حوزه محصولات کالایی بوده‌اند تا جایی که می‌توان گفت در شرایط فعلی تقریبا تمامی کالاهای اصلی، در بورس انرژی مورد پذیرش قرار گرفته‌اند، هرچند که هنوز هم در تلاش هستیم تا کالاها و عرضه‌کنندگان جدیدی را در بورس انرژی فعال کنیم.