رفت و برگشت قیمت ارز در بازار آزاد موجب شد تا باز هم اندیشه ایجاد بازار مشتقه ارزی بر سر زبان‌ها بیفتد هرچند که تاکنون شاهد اجرایی شدن آن نبوده ولی تمامی ساز‌و‌کارهای مورد نیاز آن در بورس کالای ایران وجود دارد. وجود تجربه بازار آتی، آپشن و گواهی سپرده کالایی سکه طلا در بورس کالا در کنار نیاز بازار به ایجاد معاملات مشتقه ارزی به منظور کاهش التهاب در بازار ارز مواردی است که می‌تواند زمینه ساز راه‌اندازی بورس آتی ارز به شمار بیاید. در این خصوص مدیرعامل بورس کالای ایران معتقد است: با استفاده از روش‌‌های نوینی که دربازار سرمایه و بورس وجود دارد مدیران از محل کار خود و با سیستم‌‌های آنلاین می‌توانند بازار را مدیریت و تلاطمات را مهار کنند. البته این روش‌ها تنها برای بازارهای کالا کارآیی ندارد و در بازار ارز نیز می‌توان از آن استفاده کرد، همان روشی که از سال‌ها پیش به‌عنوان بازار مشتقه ارزی (که برخی آن را بورس ارز می‌شناسند) مطرح شده تا با بهره‌‌گیری از آن بازار مدیریت و ریسک سرمایه‌گذاران و فعالان اقتصادی پوشش داده شود. این روش‌های نوین سال‌ها است که در سایرکشورها اجرا شده و نتایج مفیدی نیز به همراه داشته است.

به گزارش «ایرنا» دکتر حامد سلطانی‌نژاد در مورد نوسان قیمت ارز و مدیریت آن در شرایط تلاطم قیمتی عنوان کرد: تجربه دنیا نشان داده است که برای مدیریت نوسان‌های بازارهای مالی باید از بازارهای خاص مدیریت این بازارها استفاده کرد. برخی هنگام تلاطمات ارزی ذهن شان به سمت بیمه و دخالت دولت با عرضه و تقاضا در بازار فیزیکی ارز می‌رود که روشی سنتی محسوب می‌شود. این درحالی است که درعصر امروز نقش دولت از یک مداخله گر به ناظر تبدیل شده است و بیشتر سیاست‌گذاری می‌کند. برای اینکه دولت سیاست‌گذار باشد نیازمند یک بستر است تا بخش‌های غیردولتی بازیگران این زمین باشند و دولت تنها ناظر باشد و قواعد بازی را تدوین کند. البته درگام‌های نخست ممکن است دولت مجبور شود که در این زمین بازی هم کند، ولی در ادامه به‌تدریج این نقش را به دیگران واگذار می‌کند.

وی درخصوص تاریخچه راه‌اندازی بازار مشتقه ارزی گفت: سال ۱۹۷۳ اوج بحران‌های ارزی درجهان بود و حتی آمریکا که دارای ارز مرجع جهانی است نیز ازاین بحران در امان نبود. برهمین اساس نخستین بازار مشتقه ارزی در بورس شیکاگو راه‌اندازی شد تا تمام کسانی که از دلار برای مبادلات خود استفاده می‌کنند دربرابر تلاطمات و نوسان‌های ارزی درامان بمانند. در این بازار در ابتدا از دو ابزار فیوچرز(آتی) و آپشن(اختیار معامله) استفاده می‌شد و بعدها ابزارهای دیگری به آن اضافه شد. هم‌اکنون این بازار یکی از بزرگ‌ترین بازارهای دنیا است. ۳۰ سال پس از راه‌اندازی بازار شیکاگو کشورهای نوظهور و درحال توسعه هم به فکر راه‌اندازی بازار مشتقه ارزی افتادند. اوج راه‌اندازی این بازار در دنیا زمانی بود که دلار به یک ثبات نسبی رسیده بود و سایر ارزها باید در برابر آن از خود محافظت می‌کردند.مدیرعامل بورس کالای ایران درخصوص مزایای این شیوه معاملاتی در ایران عنوان کرد: با نوسان نرخ ارز ریسک اقتصادی و تجاری کشورها افزایش پیدا می‌کند و درمجموع باعث افت رتبه اعتباری آن کشور می‌شود. بنابراین بازار مشتقه ارزی می‌تواند جلوی کاهش رتبه اعتباری کشورها را بگیرد. از سوی دیگر این بازار شرایطی را فراهم می‌کند که ارزهای محلی قابلیت معامله دربازار‌های جهانی را پیدا کنند.

برای ایران هم حجت برما تمام است و ضرورت راه‌اندازی بازار مشتقه ارزی مشخص است. گرچه در سال‌های قبل به دلیل محدودیت‌ها امکان راه‌اندازی این بازار وجود نداشت ولی اکنون با کاهش سهم دولت از بازار ارز راه‌اندازی این بازار آسان‌تر انجام می‌شود. درحال حاضر سهم دولت از بازار ارز که زمانی به ۹۰ درصد می‌رسید به حدود ۵۰ درصد کاهش یافته است و مابقی آن دراختیار سایر بازیگران مانند پتروشیمی‌ها و صنایع صادراتی است.بنابراین زمینه برای راه‌اندازی بازار مشتقه ارزی فراهم است و مانند گذشته عمده ارز دراختیار دولت نیست.مدیرعامل بورس کالای ایران درخصوص احتمال تبانی در بازار مشتقه ارزی گفت: در بازار فیزیکی به دلیل اینکه روی ارز فیزیکی یعنی ارزی که هم‌اکنون در بازار وجود دارد حساب می‌کنیم، به‌راحتی برخی از بازیگران می‌توانند از طریق ارز در اختیار خود بازار را تحت تاثیر قراردهند. اما در بازار مشتقه ارزی بخش عمده‌ای از معاملاتی که انجام می‌شود منجر به تحویل ارز فیزیکی نمی‌شود. هرچند با توجه به مصوبات کمیته فقهی بورس بنای بازار برتحویل است. ولی خاصیت بازارهای مالی این است که نوسان را مدیریت کند.

در بازار واقعی وقتی سوداگر در برابر عرضه واقعی ارز قرار می‌گیرد درصورتی که عده‌ای با تبانی از عرضه ارز خودداری کنند طبیعی است که تقاضای موجود پاسخ داده نمی‌شود و قیمت‌ها افزایش می‌یابد.اما اگر بازار مشتقه ارزی داشتیم بدون ارز فیزیکی می‌توانستیم بازار را مدیریت کنیم. دراین بازار بنا برآینده نگری است که در قالب قراردادهای آتی یا فیوچرز است. متقاضی در این بازار مبادله تعهد به تعهد انجام می‌‌دهد و از بازار فیزیکی کاسته نمی‌شود. در بازار مشتقه عده‌ای که پیش‌بینی می‌کنند قیمت ارز افزایش می‌یابد در برابر کسانی که فکر می‌کنند قیمت ثابت یا پایین می‌آید قرار می‌گیرند و برای آینده اقدام به خرید و فروش ارز می‌کنند.بنابراین عده‌ای که پیش‌بینی می‌کنند قیمت ثابت می‌ماند در برابر کسانی که قائل به افزایش قیمت هستند قرارگرفته و این دو گروه سفته باز در بازار مشتقه موقعیت می‌گیرند. وی درخصوص تأثیر بازار مشتقه بر بازار نقدی گفت: در ادبیات مالی به‌طور معمول حرکت ریسک و اثر بازار نقد بر بازار مشتقه یک جریان یک طرفه است. یعنی بازار نقد روی بازار مشتقه اثر می‌گذارد ولی نوسان‌های بازار مشتقه در بازار نقد اثر ندارد. درواقع بازار مشتقه کمک می‌کند که هیجانات بازار نقد گرفته شود. البته برخی تصور می‌کنند که در بازار مشتقه ارزی ما به دنبال رسمیت بخشیدن به سفته‌بازی هستیم. درحالی که تجربه جهانی نشان می‌دهد که هرچند بخشی از فعالان بازار مشتقه ارزی سفته‌بازان و واسطه‌ها هستند ولی سایر فعالان اقتصادی و تجاری و سرمایه‌گذاران خارجی نیز می‌توانند با خرید و فروش ارز در این بازار نسبت به پوشش ریسک خود اقدام کنند.

دکتر حامد سلطانی‌نژاد درخصوص شیوه مدیریت واسطه‌گری در بازار ارز عنوان کرد: به‌راحتی می‌توان با راه‌اندازی یک سیستم اینترنتی خریداران و فروشندگان ارز و طلا را به معاملات آتی هدایت کرد بدون اینکه به ارز فیزیکی نیاز باشد. درواقع درکشوری که واحد پولی آن ریال است به ارز فیزیکی زیادی نیاز نیست و ارز خارجی باید درحساب‌های خارجی بانک‌های داخلی و خارجی و بانک مرکزی سپرده شود تا هنگام نیاز پرداخت شود. بانک مرکزی به‌عنوان تنظیم‌‌کننده بازار ارز می‌تواند در بازار مشتقه ارزی برای آینده موقعیت خرید یا فروش غیرانتفاعی بگیرد و نوسانی را که در آینده پیش‌بینی می‌شود مهار و مدیریت کند.مدیرعامل بورس کالای ایران درخصوص چگونگی مدیریت نوسان قیمت‌ها در بازار گفت: در بازار مشتقه ارزی درکنار کنترل واسطه‌ها دنبال این هستیم که ریسک حضور سرمایه‌گذاران خارجی در عرصه‌های اقتصادی را کاهش دهیم. در سال‌های ۹۰ و ۹۱ شماری از سرمایه‌گذاران خارجی پس از چند سال حضور در ایران با وجودی که سود مناسبی از سرمایه‌گذاری خود به‌دست آورده بودند ولی در زمان تبدیل ریال به دلار یا یورو با زیان سنگینی مواجه شدند.برخی اعتقاد دارند که بازار مشتقه ارزی زمانی کارآیی دارد که ارزش پول ملی در برابر سایر ارزها هم کاهش و هم افزایش داشته باشد چراکه در کشورما از سالیان دور تاکنون همواره ارزش پول ملی در برابر دلار با افت مواجه شده است و در چنین بازار یک طرفه‌ای نمی‌توان بازار مشتقه ارزی راه‌اندازی کرد.

در پاسخ به این ایراد باید گفت بررسی نوسان‌های نرخ ارز در طول تاریخ ایران نشان می‌دهد که روند کلی افت ریال بوده ولی در مقاطعی این ارزش نوسان داشته است. برای مثال در همین ماه جاری پس از آنکه دلار به بیش از ۴ هزار تومان رسید ولی دوباره به کانال ۳۸۰۰ تومان بازگشت، بنابراین هدف ما این است که همین نوسان‌ها را مدیریت کنیم. از سوی دیگر انحراف معیار که میزان نوسان نرخ ارز را نشان می‌دهد حتی از روبل روسیه و یوآن چین نیز بیشتر بوده است و این نوسان نیاز به مدیریت دارد. دکتر حامد سلطانی‌نژاد درخصوص اهمیت یکسان‌سازی ارز در بازار مشتقه ارزی گفت: یکسان‌سازی نرخ ارز برای بازار مشتقه اهمیت دارد ولی شرط اصلی نیست. با توجه به اینکه بازار مشتقه از بازار نقد ارز سیگنال می‌گیرد زمانی می‌توان شاهد بازار ارز نقدی قوی بود که تمام عرضه در برابر تمام تقاضا قرار گیرد اما هم‌اکنون به دلیل اختصاص بخشی از ارز به‌عنوان ارز مبادله‌ای از قدرت بازار نقد کم شده است. ولی زمانی که ارز تک نرخی شود این مشکل از بین می‌رود. درجلسات شورای‌عالی بورس با وجودی که راه‌اندازی بازار مشتقه تکلیف قانونی است ولی اعضای شورا به استدلالات بانک مرکزی احترام گذاشتند تا فرصت کافی را برای یکسان‌سازی نرخ ارز داشته باشد. علاوه براین قرار شد برای فراهم کردن بستر، بازار بین بانکی ارز در کشور ایجاد شود که هم‌اکنون آغازشده است.