صادرات فولاد؛ پایدار یا موقتی؟

دنیای اقتصاد: بررسی آمارهای صادرات و واردات محصولات فولادی در ۵ ماه اول سال جاری نشان می‌دهد در بخش تیرآهن میزان واردات ۲۴ درصد و صادرات ۲ درصد کاهش را تجربه کرده است. این در شرایطی است که در مورد میلگرد شاخه این تغییرات به ترتیب کاهش ۱۴ و ۴۳ درصدی را نشان می‌دهد. به گزارش «دنیای اقتصاد» میلگرد کلاف در این مدت ۶۳ درصد کمتر به کشور وارد شده اما ۲۸۳درصد بیشتر از مدت مشابه سال ۹۴ صادرات داشته‌ایم. بر اساس این گزارش باید گفت در کل میزان واردات محصولات فولادی ۱۵ درصد افت کرده و به یک میلیون و ۲۲۱ هزار تن رسیده اما میزان صادرات در مجموع ۱۱ درصد رشد کرده و به یک میلیون و ۷۵ هزار تن در ۵ ماه اول امسال رسیده است. به این ترتیب باید گفت کشور توانسته در قیاس با سال گذشته کنترل بیشتری بر واردات محصولات فولادی داشته باشد هرچند کاهش ۱۵ درصدی واردات رقم خارق‌العاده‌ای نیست. در این بین تفکیک زیربخش‌های فولادی نشان می‌دهد بیشترین میزان کاهش واردات به میلگرد کلاف اختصاص دارد و در بخش ورق نیز شاهد افت ۲۴ درصدی واردات ورق گرم زیر ۳ میلی‌متر هستیم اما ورق گرم بالای ۳ میلی‌متر با ۲۶ درصد رشد واردات روبه‌رو‌ شده است.

بخش دیگر گزارشی که به بررسی واردات و صادرات محصولات فولادی می‌پردازد نشان می‌دهد میزان واردات محصولات فولادی در ۵ ماه نخست سال ۹۵ نسبت به سال ۹۴ کاهش یافته ولی میزان واردات فولاد خام در این مدت افزایشی بوده است. اما در بخش صادراتی روند برعکس است. محصولات فولادی در این مدت با صادرات بالاتری نسبت به ۵ ماه نخست سال ۹۴ روبه‌رو‌ شده اما این میزان رشد به زحمت به ۱۰ درصد می‌رسد اما صادرات فولاد خام در همین زمان دو برابر شده است. با این تفاسیر میزان صادرات در مدت مورد بررسی صعودی و واردات در مجموع نزولی بود. البته هنوز تراز بازرگانی فولاد در این مدت منفی است و واردات از صادرات کمتر و شکافی ۱۵۰ هزار تنی را نشان می‌دهد. در این بین اما یکی از موضوعاتی که باید مورد اشاره قرار بگیرد آن است که وضعیت بازار فولاد کشور رکودی است و میزان خرید فولاد و محصولات فولادی با افت شدیدی در مقایسه با گذشته روبه‌رو‌ شده است که این افت همان‌طور که پیش از این نیز بارها اشاره شده به دلیل افت بخش‌های مسکن و برنامه‌های دولتی در بخش پروژه‌های عمرانی اتفاق افتاد‌ه است.

این شرایط باعث شده واردات از یک طرف کاهش یابد و برنامه‌های صادراتی از طرف دیگر تقویت شوند. این موضوع دو مساله را خاطر‌نشان می‌سازد؛ نخست آنکه ممکن است روند مورد بررسی از پایداری کافی برخوردار نباشد؛ به عبارتی کشور با آغاز رونق روندی معکوس را در پیش بگیرد و تراز منفی بازرگانی فولادی منفی‌تر شود. دوم آنکه شکل واردات تغییر کرده و واردات محصولات فولادی بار دیگر تشدید شود و در عوض کشور به سمت صادرات فولاد خام حرکت کند.

این موضوع در شرایطی قابل بحث و بررسی است که بازارهای دنیا در حال تغییر ماهیت است. بررسی‌ها نشان می‌دهند در حال حاضر غول‌های فولاد جهان همچون چین و هند در حال ایجاد اصلاحاتی در شکل تولید، صادرات و واردات فولاد و محصولات فولادی هستند. این کشورها در حال گذار از شرایط تولیدکنندگی مازاد و صادرات شدید در جهت اشباع بازارهای فولاد به سمت ثبات و کنترل روند تولید داخلی هستند که این موضوع باعث می‌شود واگن‌هایی که به این دو قطار عظیم متصل است - از جمله صنعت و بازار فولاد ایران - با شدت و ضعف‌های جدی روبه‌رو‌ شوند.

این مساله در همه بخش‌های صنعت فولاد قابل بررسی است. به‌عنوان مثال می‌تواند عملیات سرمایه‌گذاری در صنعت فولاد کشور ما را که در دولت قبلی بدون برنامه‌ریزی مشخص به شدت دنبال شده بود تحت‌الشعاع خود قرار داده و نتایجی که مدنظر کشور است اصلا تامین نشود. کارشناسان متعددی در این زمینه معتقدند طرح‌های فولادی جدید یکی از این پروژه‌ها هستند که ممکن است مورد اقبال زیاد سرمایه‌گذاران خارجی قرار نگیرند. در عین حال خرید محصولات ایرانی (واردات کشورهای مختلف از بازار ایران) موضوع دیگری است که در شرایط رقابتی برای کشف بازارها توسط ابرقدرت‌های فولادی دنیا ممکن است تحت‌الشعاع قرار بگیرد. بر این اساس و با توجه به این شواهد ضمنی باید این نگرانی را جدی گرفت که بازارها و پروسه‌های صادراتی که در حال حاضر با سرعتی نسبتا پایین در حال حرکتند موقتی باشند چراکه از شتاب و قدرت بالایی برخوردار نیستند.

با این حال کارشناسان می‌گویند برای رونق بازارهای صادراتی در بخش فولاد می‌توان سناریوهای مناسب‌تری را طراحی کرد. تنوع در بازارها و ایجاد بازارهای جدید به خصوص در اروپا یکی از این گزینه‌ها است که با توجه به رفع تحریم‌های غرب علیه ایران می‌توان روی آن سرمایه‌گذاری کرد. در حال حاضر بازارهایی همچون شرق آسیا شامل تایوان، تایلند، هند، مالزی و اندونزی، کشورهای حاشیه خلیج فارس مثل عمان و امارات و منطقه منا همچون ترکیه، سودان و مصر و در نهایت پاکستان ازجمله نقاطی هستند که تاکنون صادرات به آنها صورت گرفته اما روی بازارهای مهمی در اروپا تصمیم‌گیری خاصی صورت نگرفته است. این در حالی است که میزان مصرف فولاد در این مناطق بسیار بالا است.

در این بین فعالان این صنعت می‌گویند صادرات محصول به اروپا به خصوص با چالش‌های مهمی روبه‌رو‌ است که باید برطرف شوند. به عقیده آنها چالش‌های بانکی هنوز به قوت خود باقی هستند و این موضوعات تا برطرف نشوند نمی‌توان با جدیت به پایداری برنامه‌های صادراتی در بخش فولاد با توجه به چالش‌های فعلی امیدوار بود. در عین حال چالش‌های کیفیتی، رقابت‌های قیمتی، مشکلات حوزه حمل‌و‌نقل و مواردی از این دست را نیز باید به این مشکل افزود که همه این موارد نیازمند عزم جدی در حوزه فولاد و صنایع فولادی است. در این بین تقویت ساختارهای صادراتی در بخش فولاد و استفاده از ظرفیت‌های تالار صادراتی بورس کالا برای صادرات فولاد به بازارهای جهانی از موضوعاتی است که باید مورد تجدید‌نظر قرار گیرد. در مبحث واردات البته کاهش میزان واردات امری طبیعی به نظر می‌رسد، چراکه چندان مصرفی را در داخل همچون گذشته شاهد نیستیم و بیشتر واردات در حوزه ورق صورت می‌گیرد. با این حال تغییر وضعیت اقتصادی کشور و بازگشت رونق به اقتصاد ایران می‌تواند شرایط جدیدی را در برابر واردات قرار دهد.