چالش‌های تولید، مصرف، صادرات و واردات شکر در ایران و جهان بررسی شد
دردسرهای تلخ و امیدهای شیرین
نکیسا غلامی: صنایع قند و شکر از جمله پر‌نوسان‌ترین صنایع بورس کشور طی دو سال اخیر بوده‌اند و با کاهش تورم در کالاهای مصرفی از دو سال قبل شرکت‌های این صنعت که اغلب اهرم‌های مالی و عملیاتی قدرتمندی در ساختار مالی خود دارند مورد توجه سرمایه گذاران قرار گرفته‌اند. قیمت سهام اغلب شرکت‌های این گروه طی یک سال گذشته روند افزایشی را پیموده است که عمده دلیل آن رفتار متفاوت این صنعت با روند کلی بازار است. خانوارها بیشترین دریافت را از بخش قند و شکر دارا هستند، همچنین صنایع غذایی، صنایع کشاورزی، بخش بازرگانی، فرآورده‌های لبنی، خوراک دام و طیور نیز از جمله بخش‌هایی هستند که بیشترین دریافت از صنعت قند و شکر را دارند.
نکیسا غلامی: صنایع قند و شکر از جمله پر‌نوسان‌ترین صنایع بورس کشور طی دو سال اخیر بوده‌اند و با کاهش تورم در کالاهای مصرفی از دو سال قبل شرکت‌های این صنعت که اغلب اهرم‌های مالی و عملیاتی قدرتمندی در ساختار مالی خود دارند مورد توجه سرمایه گذاران قرار گرفته‌اند. قیمت سهام اغلب شرکت‌های این گروه طی یک سال گذشته روند افزایشی را پیموده است که عمده دلیل آن رفتار متفاوت این صنعت با روند کلی بازار است.خانوارها بیشترین دریافت را از بخش قند و شکر دارا هستند، همچنین صنایع غذایی، صنایع کشاورزی، بخش بازرگانی، فرآورده‌های لبنی، خوراک دام و طیور نیز از جمله بخش‌هایی هستند که بیشترین دریافت از صنعت قند و شکر را دارند.
این در حالی است که مصرف‌کنندگان اصلی قند و شکر در کشور خانوارها، کارخانه‌های شیرینی، کیک و شکلات‌سازی، کارخانه‌های نوشابه‌سازی و نوشیدنی ها، کارخانه‌های داروسازی، صنوف شیرینی پزی و مصارف دام و طیور هستند که مهم‌ترین آنها را خانوارها و کارخانه‌ها تشکیل می‌دهند.بررسی‌های آماری نشان می‌دهند ظرفیت سالانه تولید شکر در کشور در مجموع حدود ۵/ ۲ میلیون تن است که تا‌کنون بیشترین تولید حدود ۵/ ۱ میلیون تن بوده که متاثر از میزان تولید چغندر و نیشکر تولیدی است. این در حالی است که مصرف سالانه قند کشور در ایران حدود ۲/ ۲ میلیون تن است.
به عبارت دیگر مصرف سرانه هر ایرانی حدود ۳۰ کیلوگرم است. در حال حاضر ۴۴ کارخانه تولید قند و شکر در کشور وجود دارند که ۹ کارخانه نیشکری و ۳۵ کارخانه چغندری هستند و از بین کل کارخانه های چغندری تنها ۲۷ کارخانه هم‌اکنون فعال هستند.در تولید قند و شکر مهم‌ترین گام تامین نهاده‌های اولیه آن یعنی چغندر قند و نیشکر است و از این جهت صنعت قند و شکر وابستگی شدیدی به بخش کشاورزی دارد و اثرات عوامل مؤثر در زراعت این محصولات مستقیما به صنعت و سایر بخش‌های وابسته منعکس شده و آنها را متاثر می‌سازد.در این بین، بررسی علل افت صنعت قند و شکر از بعد تعرفه‌های واردات حائز اهمیت است. در آغاز دهه ۸۰ تعرفه واردات شکر خام ۱۰۰ درصد و تعرفه واردات شکر سفید ۱۵۰ درصد تعیین شده بود که این سیاست حمایتی انگیزه کاشت چغندرقند و تولید شکر در داخل کشور را افزایش داد و به تبع آن، بالاترین میزان تولید شکر در کشور طی ۳۸ سال گذشته رقم خورد. میزان تولید شکر در سال ۸۵ به یک میلیون و ۲۵۸هزار تن رسید و این در حالی بود که در سال ۷۹، حدود ۷۰۰ هزار تن شکر در داخل تولید شده بود.به عبارت دیگر حمایت‌های دولت هشتم جواب داد و بر اساس آن تولید شکر در کشور روندی صعودی به خود گرفت و طی ۵ سال توانست رکورد تولید را بشکند.
اما همزمان با شکسته شدن رکورد تولید، رکوردی دیگر در حال ثبت شدن بود، رکوردی به نام واردات ۲ میلیون تنی شکر به کشور.رکوردشکنی واردات شکر به کشور که همزمان با افزایش تولید رقم خورد در حالی بود که از آغاز دهه ۸۰ تا سال ۸۴، واردات شکر به کشور حدود ۲۰۰ تا ۲۲۰ هزار تن بود، اما آبان ماه سال ۸۴ و تنها چند ماه پس از روی کار آمدن دولت نهم، تعرفه واردات شکر سفید دستخوش تغییر شد و از ۱۵۰ درصد به ۵۰ درصد کاهش یافت.این آخرین کاهش تعرفه واردات نبود، بلکه تعرفه وارداتی شکر از اول بهمن تا فروردین ماه ۱۳۸۵ بار دیگر کاهش را تجربه کرده و به ۲۰ درصد رسید. کاهش تعرفه، آغازگر رشد واردات شکر سفید به کشور و تضعیف صنعت قند و شکر شد. در این میان برای سومین بار پس از روی کار آمدن دولت نهم، تعرفه واردات شکر سفید کاهش یافته و این بار به کف رسید. اردیبهشت ماه سال ۸۵، این تعرفه ۱۰ درصد تعیین شد و تا آذرماه سال ۸۶ ثابت ماند.
تولید میلیونی شکر یک سال پس از رکوردشکنی واردات نیز ادامه یافت و بر‌اساس آن در سال ۸۶ نیز یک میلیون و ۱۲ هزار تن شکر تولید شد، این تولید در حالی بود که چغندرکاران انگیزه کاشت چغندر را از دست نداده بودند و بدهی تولیدکنندگان شکر به کشاورزان این بخش را با چالش جدی مواجه نکرده بود، اما در سال‌های بعد تولید شکر نصف شد، شکر وارداتی که قیمت‌های کمتری نسبت به تولیدات داخلی داشت، شکر داخلی را روی دست تولیدکنندگان گذاشت، امکان انبار کردن این محصولات وجود نداشت، تولیدکنندگان شکر به چغندرکاران بدهکار شدند و این بدهی که مشکلات بسیاری را برای کشاورزان چغندرکار به همراه آورده بود، انگیزه‌های کاشت چغندر را در جمع کشاورزان از بین برد.در این بین چالش دیگر قیمت‌گذاری شکر در ایران است که دستوری است. در سال گذشته شورای اقتصاد قیمت تضمینی چغندر قند را ۴۵ درصد افزایش داد و از طرفی حقوق کارگزاران را ۲۰ درصد افزایش داده، بنابراین به‌طور میانگین ۳۵ درصد به هزینه‌های تولید شکر اضافه شده ولی دولت در سال گذشته مجوز افزایش قیمت ۲۰درصدی را به کارخانه‌های قند و شکر داد.
وضعیت صنعت شکر در جهان
در نقاط مختلف جهان و نسبت به شرایط آب و هوایی و امکانات طبیعی از دو محصول نیشکر و چغندرقند، شکر استحصال می‌شود. تولیدکننده‌های عمده شکر در جهان عبارتند از: برزیل، هند، چین، تایلند و آمریکا که از میان آنها برزیل و هند روی هم رفته حدود ۴۰ درصد شکر جهان را تولید می‌کنند.برزیل، تولیدکننده‌ای که هزینه تولید شکر آن از سایر کشورها پایین‌تر است، نقش مهم و تعیین‌کننده‌ای در عرضه این کالا در جهان دارد. به علاوه در بلندمدت عواملی همچون سیاست‌‌گذاری دولت‌ها (مرتبط با بازار شکر) و چرخه تولید شکر در برخی از کشورهای بزرگ تولیدکننده نیشکر در آسیا نیز در تولید شکر و نوسانات قیمت آن نقش خواهند داشت.در این بین چندین سال است برخی از تغییرات ساختاری روند معاملات شکر در جهان را دستخوش تغییر کرده است، عواملی که در سال‌های پیش رو نیز بر معاملات این کالا تاثیرگذار خواهند بود عبارتند از: افزایش تراکم صادرات از مناطق خاص (صادرکنندگان اندکی در سطح جهانی فعالیت می‌کنند) و کاهش حجم معاملات شکر سفید در سطح بین‌المللی.
پیش‌بینی روند تولیدات و مصرف کشورهای مطرح
برزیل: برزیل به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده و صادر‌کننده شکر است که پیش‌بینی می‌شود تولید محصول مذکور در آن در سال جاری با ۴/ ۲میلیون تن افزایش به ۱/ ۳۷ میلیون تن برسد که ۵۷ درصد آن به اتانول تبدیل می‌شود. در سال جاری ۵۹ درصد این محصول به اتانول تبدیل شده است که نشان می‌دهد تغییر چندانی نداشته است. برزیل که در عین حال بزرگ‌ترین صادر‌کننده شکر است پیش‌بینی می‌شود سال جاری با ۸/ ۱ میلیون تن افزایش صادرات ۱/ ۲۶میلیون تن از این محصول را صادر کند.
آمریکا: تولیدات آمریکا پیش‌بینی می‌شود در سال جاری ۲۰۰ هزار تن کاهش را در مقایسه با سال قبل تجربه کند و به ۹/ ۷ میلیون تن برسد. همچنین واردات این کشور با رشد ۸ درصدی به ۲/ ۳ میلیون تن خواهد رسید که دلیل آن رشد مصرف این محصول در آمریکا است.
هند: در این بین مصرف هند پیش‌بینی می‌شود که به ۲/ ۲۷ میلیون تن برسد که با افزایش همراه است. پیش‌بینی‌ها حاکی است که تولیدات شکر کشور هند در سال جاری ۲/ ۲ میلیون تن کاهش داشته و به ۵/ ۲۷ میلیون تن می‌رسد. با توجه به این اختلاف تولیدات و مصرف این کشور برآوردها حاکی از کاهش ۱۸ درصدی موجودی شکر در هند است.
تایلند: پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که تولیدات تایلند ۳۶۰ هزار تن در سال جاری رشد خواهد یافت و به ۱/ ۱۰ میلیون تن خواهد رسید. افزایش تقاضا صادرات این کشور را با رشد ۲ درصدی همراه خواهد کرد و به میزان ۹ میلیون تن خواهد رساند؛ در حالی که موجودی آن با کاهش روبه‌رو است.
اتحادیه اروپا: پیش‌بینی‌می‌شود تولیدات در اتحادیه اروپا با ۵/ ۲ میلیون تن رشد در سال جاری به ۵/ ۱۶ میلیون تن برسد. مصرف اتحادیه اروپا و میزان واردات آن به ۸/ ۱۸ میلیون تن و ۵/ ۳ میلیون تن خواهد رسید. با این حال، صادرات آن بدون تغییر و به میزان ۵/ ۱ میلیون تن برآورد شده است.
مکزیک: پیش‌بینی می‌شود تولیدات این کشور به کمتر از ۵/ ۶ میلیون تن برسد و این در حالی است که صادرات آن افزایشی است و از ۳/ ۱ میلیون تن به ۶/ ۱ میلیون تن خواهد رسید. با این روند که تولیدات کاهشی و صادرات افزایشی خواهد بود، برآورد می‌شود موجودی شکر در این کشور کاهش یابد.
ایران: بر اساس گزارش سازمان کشاورزی آمریکا تولیدات ایران در سال‌های ۲۰۱۶ یک‌میلیون و ۳۵۰ هزار تن برآورد شده که طبق این پیش‌بینی انتظار می‌رود مصرف شکر از ۲۰۵۰ تن به ۲۶۷۵ میلیون تن در سال جاری برسد که بیش از یک میلیون تن آن از طریق واردات برآورد می‌شود.
قیمت قند و شکر طی 10 سال گذشته در بازارهای جهانی
نمودار همراه روند قیمت جهانی شکر در یک سال اخیر را نشان می‌دهد. همان‌طور که می‌بینیم قیمت با رشدی حدودا ۸۰درصدی از زیر ۱۱ سنت به ازای هر پوند به بالای ۱۹ سنت رسیده است. اثرات این رشد کم کم منجر به رشد قیمت وارداتی کشور و در نتیجه رشد قیمت بازار خواهد شد لذا افزایش نرخ برای تولید کنندگان داخلی نیز ناگزیر خواهد بود. بنابراین در این گزارش با فرض افزایش نرخ شکر برای تولیدکنندگان و افزایش اقبال بازار به سهام این گروه بر آن شدیم گزارشی به‌صورت مقایسه‌ای بر مبنای معیار‌های بنیادی و تکنیکالی تهیه کنیم.بنا‌بر پیش‌بینی OECD و FAO با اینکه روند کلی قیمت شکر در بلندمدت نزولی به نظر می‌رسد، اما همچنان قیمت آن بالاتر از ریزش قیمت‌ها در دوران بحران مالی سال ۲۰۰۸ خواهد بود. افزایش ناگهانی قیمت شکر در سال‌های ۲۰۱۰تا ۲۰۱۱ به دلیل تصمیم بزرگ‌ترین تولیدکننده شکر جهان یعنی برزیل به تولید سوخت اتانول از شکر مربوط می‌شود، اما از سال ۲۰۱۱ به بعد به علت مازاد عرضه شاهد کاهش قیمت بوده‌ایم. همان‌طور که در نمودارهمراه مشاهده می‌شود از سال ۲۰۱۶ به بعد شاهد افزایش قیمت هستیم که عمده‌ترین دلیل آن پیشی گرفتن مصرف از تولید جهانی است.
جمع‌بندی: روند رشد اقتصاد جهانی (که در حال حاضر کند است) و نوسان تولید (بنا بر عواملی مختلف) در کشورهای مهم تولیدکننده همچون برزیل و هند از جمله عوامل مهمی هستند که در صورت تغییر، تاثیر بسزایی بر نتایج پیش‌بینی خواهند گذاشت. از سوی دیگر، روند رو‌به رشد اهمیت تولید اتانول در بازارهای جهانی نیز بر تقاضا برای این کالا و در نتیجه بهای آن موثر خواهد بود.
ارسال نظر