قدرت‌های نوظهور در بازار پتروشیمی

عارفه مشایخی: بررسی‌ها نشان می‌دهند تولیدکنندگان آسیایی محصولات پتروشیمی در حال آماده‌سازی برای رقابتی سخت با موج جدید تولیدات در منطقه خاورمیانه هستند. این به آن معنا است که کشورهای تولیدکننده این محصولات در آسیا همچون چین، ژاپن، کره جنوبی و... باید بپذیرند که بخشی از مشتریان خود را در ازای تولیدات ارزان قیمت خاورمیانه از دست خواهند داد. اما این آخرین راه حل نیست؛ چراکه اگر قیمت تمام شده محصولات برای تولیدکنندگان کاهش یابد یا این دسته از فعالان صنعت پتروشیمی محصولات خود را با قیمت‌های پایین‌تر در اختیار خریداران قرار دهند لازم نیست مشتریان خود را از دست بدهند. واقعیت اما آن است که تولیدکنندگان آسیایی قادر به رقابت قیمتی با تولیدکنندگان خاورمیانه که بسیاری از منابع و مواد اولیه را به رایگان به خدمت گرفته‌اند؛ نیست.

در این میان تولیدکنندگان هندی و چینی نگران‌تر به نظر می‌رسند و در حال آماده‌باش برای آینده تولیدات خود در بازارهای جهانی و منطقه‌ای هستند. این برنامه در چین به‌صورت گزینه‌هایی همچون سرمایه‌گذاری در پروژه‌هایی همچون هیدروژن‌زدایی پروپان یا استفاده از زغال سنگ برای فرآیند تولید اولفین خودنمایی کرده و گفته می‌شود در هندوستان نیز سرمایه‌گذاری برای واردات اتان و حتی نفتا نیز ادامه دارد تا به کاهش هزینه‌های تولید در این کشور منجر شود. در این بین گفته می‌شود یکی از نگرانی‌ها ابوظبی است که به زودی به واسطه تولید ارزان قیمت خود از طریق کراکرهای اتان و تولید پلی اولفین‌های پیچیده که بازارهای هدف آن کشورهای آسیایی است به رقیبی قدرتمند در منطقه تبدیل خواهد شد.

این کشور از سال ۲۰۱۴ برنامه‌های خود را به‌صورت نامحسوس آغاز کرده و تولید در مقیاس تجاری آن تا پایان سال ۲۰۱۶ صورت خواهد گرفت. به این ترتیب انتظار می‌رود یک و نیم میلیون متریک تن پلی اتیلن از همه گریدها و یک میلیون متریک تن پلی پروپیلن تا پایان سال جاری از طریق این کشور به بازارهای منطقه و جهان صادر شود که یکی از نگرانی‌های مهم برای کشورهای تولیدکننده این محصولات به‌خصوص در آسیا است. این تنها یکی از ده‌ها پروژه مهم منطقه خاورمیانه است و در صورت راه‌اندازی این حجم از تولیدات باید منتظر موج جدیدی از خودنمایی منطقه خاورمیانه در بازارهای پتروشیمی دنیا بود.

در این بین اما استراتژی کشورهای تولیدکننده آسیایی چیست؟ گفته می‌شود این کشورها به دنبال نگرانی از ورود محصولات ارزان قیمت خاورمیانه به بازارهای خود استفاده از روش‌های غیرمتعارف را به‌خصوص در تولید محصولات پلیمری در دستور کار خود قرار داده‌اند که می‌توانند بخش زیادی از نگرانی‌ها را درخصوص هزینه‌های تولید کاهش دهند و در عین حال که از سقوط بازارهای خود جلوگیری می‌کنند حاشیه سود خود را نیز تقویت کنند. به‌عنوان مثال چین در نظر دارد بار دیگر به منابع غنی خود از زغال سنگ رو بیاورد و با استفاده از آن به تولید اتیلن و پروپیلن اقدام کند.

از سال ۲۰۱۳ تاکنون ۴ مجتمع مهم پتروشیمی در این کشور این اقدام را در دستور کار خود قرار داده‌اند که گفته می‌شود، می‌تواند در تقویت قیمت‌های رقابتی مفید باشد. برخلاف چین اما هند هنوز به روش‌های مبتنی بر نوآوری در تولید محصولات پتروشیمی روی نیاورده است بر این اساس آسیب پذیری این کشور بالاتر از چین است. به‌عنوان مثال یکی از راهکارهای این کشور واردات اتان از ایالات متحده به‌عنوان یک سناریو برای این کشور متصور است که می‌تواند برای تغذیه کراکرهای مجتمع‌های پتروشیمی آن به کار برود.

واردات پروپان از آمریکا نیز روش دیگری است که برخی کارخانه‌های پتروشیمی در هند در پیش گرفته‌اند. گفته می‌شود بهای هر میلیون بی‌تی‌یو گاز اتان در حدود ۴ تا ۶ دلار است و این محصول با هزینه‌های واردات و... به ۱۲ تا ۱۴ دلار در هر میلیون بی‌تی‌یو می‌رسد. بنابراین انتظار می‌رود با واردات این محصول رقمی حدود ۲ تا ۴ دلار در هر میلیون بی تی یو اختلاف قیمت به نفع هند باشد. در این میان اما آنکه از رقابت‌های قیمتی سود خواهد برد مصرف‌کننده است که شاهد افت قیمت‌ها در دوره رقابت است. خریدار در این شرایط دو شانس بزرگ را روبه‌رو‌ی‌ خود می‌بیند؛ نخست ورود کالاهای وارداتی از خاورمیانه و دوم تلاش شرکت‌های آسیایی برای کاهش هزینه‌های تولید که هر دو موضوع به کاهش قیمت منتهی می‌شوند.

در این بین اما آنچه در دوره جدید بسیار مورد اهمیت کارشناسان بازار است ارتباط بین بخش‌های مختلف اقتصادی و رکود و رونق در بخش پتروشیمی است. در شرایط کنونی آن‌طور که کارشناسان می‌گویند بخش صنعت در اکثر نقاط جهان به دنبال رکود اقتصادی به کندی در حرکت است؛ اما در بخش کشاورزی هنوز شاهد رونق بالاتری هستیم. این موضوع باعث هدایت و ارتباط مستمر این بخش با پتروشیمی شده است؛ به عبارتی هنوز بخش کشاورزی در بسیاری از نقاط دنیا مثلا در آفریقا و آسیا در ارتباط بالایی با بخش پتروشیمی قرار دارند که این موضوع یک شانس برای محصولات پلیمری و شیمیایی است. به‌عنوان نمونه گفته می‌شود رشد اقتصادی در قاره آفریقا به زودی با افزایش‌های قابل توجهی روبه‌رو‌ خواهد شد که این موضوع تقاضا برای محصولاتی از جمله کود یا لوله‌های پلاستیکی و سایر انواع محصولات مرتبط با این بخش را افزایش می‌دهد. گفته می‌شود برای یک دهه آینده رشد اقتصادی در قاره سیاه تقاضای بالایی را به بازار پتروشیمی منتقل خواهد کرد که این موضوع می‌تواند زمینه‌های حضور کشورهای تولیدکننده از منطقه خاورمیانه را به این نقطه از جهانی تشدید کند. توسعه اقتصادی به شرایط اقتصادی و اجتماعی و شرایط تجاری و سرمایه‌گذاری وابستگی بالایی دارد و این در حالی است که توسعه زیرساخت‌ها نیز به‌عنوان یک موضوع مهم می‌تواند به رونق تقاضا برای محصولات مختلف از جمله در بخش پتروشیمی منجر شود. در حال حاضر در بسیاری از کشورهای توسعه‌نیافته در آفریقا و آسیا زمینه‌های توسعه اقتصادی شناخته شده است. به‌عنوان مثال کشورهایی از منطقه آسیا از جمله ویتنام، تایوان، تایلند و... یا کشورهای استقلال یافته اتحاد جماهیر شوروی سابق یا کشورهایی از قاره آفریقا نظیر نیجریه، تونس و... همگی از پتانسیل‌های بالایی برای رونق اقتصادی برخوردار بوده و هستند و انتظار می‌رود توسعه زیرساخت‌ها برای این کشورها زمینه‌های رونق تقاضا برای محصولاتی از جمله در بخش‌های فولاد، فلزات، پتروشیمی و... را برای آنها فراهم کند. به این ترتیب در آینده رشد تقاضا برای محصولات پتروشیمی موضوعی است که اهمیت بالای رقابت بین تولیدکننده‌های خاورمیانه و سایر کشورهای آسیایی را دوچندان می‌کند.

در این بین یک بخش مهم دیگر که تقاضا برای محصولات پتروشیمی را رونق می‌بخشد بخش تولیدات خودرو در جهان است. پیش‌بینی می‌شود با رشد تولید اتومبیل در ۵ سال آینده در جهان مواجه شویم که این موضوع بر تقاضا برای محصولات پتروشیمی به‌خصوص محصولات پلیمری اثرگذار خواهد بود. برخی کارشناسان معتقدند در شرایط فعلی رونق در تقاضا برای محصولات پتروشیمی می‌تواند انگیزه‌های لازم را برای تولید در کشورهای این قاره تقویت کند. به عبارتی قاره آفریقا به‌طور خاص قادر است به یک قدرت نوظهور در حوزه تولید محصولات پتروشیمی تبدیل شود. به عقیده آنها حتی هزینه‌های پایین تولید این محصولات در این مناطق یک شانس بزرگ را برای آنها ایجاد خواهد کرد. برخی از کشورهای این منطقه به نفت و گاز ارزان قیمت دسترسی راحتی دارند و به آسانی می‌توانند شرایط را برای رونق بخش پتروشیمی فراهم کنند تا بتوانند تقاضای داخلی را تامین کرده و صادرات را نیز در دستور کار خود قرار دهند. نکته دیگر توسعه بخش‌های پایین‌دستی پتروشیمی است که می‌تواند در دستور کار قرار گیرد به عبارتی انقلابی در بخش پتروشیمی در کشورهای سیاه رخ خواهد داد که می‌تواند این کشورها را به قدرت‌های مهمی در این بخش تبدیل سازد. به عقیده کارشناسان، حتی این کشورها می‌توانند در رقابت با کشورهای اروپایی و آمریکایی قرار بگیرند، چراکه هزینه‌های تولید در بسیاری از کشورهای اروپایی بالا است و آمریکا به دلیل دوری از بازارها با هزینه‌های حمل بالایی مواجه خواهد بود و این در حالی است که لااقل در بخش تقاضای داخلی کشش کافی از منظر قیمتی برای خریداران آفریقایی وجود ندارد. به این ترتیب یک شانس دیگر برای آفریقا سرمایه‌گذاری کشورهای اروپایی و آمریکا در قاره سیاه و توسعه بخش پتروشیمی در این نواحی است. این موضوع مکمل رونق این بخش در قاره آفریقا خواهد بود.

وضعیت آمریکا و اروپا چگونه است؟

با رصد کردن و بررسی بازارهای محصولات پتروشیمی شاهد آن هستیم که عرضه و تقاضا به‌عنوان دو عامل تاثیر‌گذار، از مهم‌ترین عوامل شکل‌دهی بازارهای این محصولات به شمار می‌آیند. البته در کنار این دو عامل در دسترس بودن گاز طبیعی در ایالات متحده آمریکا و کانادا و همچنین تقاضای بالا برای نفت و پتروشیمی در منطقه آسیا و اقیانوسیه از دیگر عوامل مهم و تعیین‌کننده سرنوشت این بخش به حساب می‌آیند و نقش پررنگی را در جهت‌دهندگی به این بازارها و گسترش این صنعت در شرق میانه،‌ آمریکا و آسیا ایفا می‌کنند. در کشورهای تولید‌کننده ظرفیت‌های اضافی برای تولید و عرضه این محصولات وجود دارد و در طرف دیگر در کشورهای متقاضی کشش تقاضا و استفاده از این محصولات و کالاها بالاست و این امر باعث می‌شود که عرضه و تقاضای جهانی در شرایط مطلوبی قرار بگیرد و در نهایت این بازارها به تعادل برسند. در سال‌های اخیر ایالات متحده آمریکا با توجه به رشد نفت شیل اویل و پیشرفت‌هایی وسیع در زمینه‌های مختلفی از جمله فرآورش گاز، افزایش پروژه‌های GTL (تبدیل گاز به مایع) و تولید متانول و اتیلن توانسته حدود ۷۰ نیروگاه جدید احداث کند و در شرایط فعلی یکی از مهم‌ترین‌ بازیگران این عرصه محسوب می‌شوند.

احیای بخش پتروشیمی در این کشور، تعریف پروژه‌های جدید و کشیدن خط لوله سراسری و پیشرفت در تولید پلی اولیفین (تبدیل نفت خام در بخار‌شکن‌ها به اولیفین و پلی‌اولیفین) باعث شده که قیمت اتان در این کشور پایین بیاید و در پی این موضوع با گسترش دامنه تولید، تولید‌کنندگان اتیلن و حتی برخی تولید‌کنندگان پروپیلن به فکر صادرات افتادند (البته این در شرایطی بود که آنها بیشتر از نیاز کشور خود ظرفیت تولید داشتند). در این شرایط توجه سرمایه‌گذاران زیادی به این صنعت جلب شد و سرمایه‌های زیادی برای راهبرد این پروژه‌ها به این کشور رهسپار شد. این پروژه‌ها به قدری جذاب بود که بسیاری از سرمایه‌گذاران از شرق میانه و آسیا کاندیدای سرمایه‌گذاری در آنها شدند. این در حالی بود که از سال ۲۰۱۲ به بعد مناطق خاورمیانه، شرق آسیا و اقیانوس آرام آهسته و پیوسته سهم خود را در ساخت و ساز با شرکت‌هایی که در آسیای میانه بودند گسترش داده و با تمرکز بر پالایش و توسعه خوشه‌ای این صنعت سعی دارند مجتمع‌های پتروشیمی با حداکثر بهره‌وری انرژی و یکپارچه‌سازی آن و با استفاده از نیروهای انسانی کمتر و حمایت از تعمیر و نگهداری به موفقیت برسند.

در طرف دیگر تولید‌کنندگان در اروپا و آسیا با تولید محصولات پتروشیمی با استفاده از خوراک نفتا به رقابت با تولید‌کنندگان آمریکایی و شرق میانه پرداختند و در این رقابت به دلیل اینکه آمریکایی‌ها از گاز طبیعی به‌عنوان خوراک استفاده می‌کنند و قیمت گاز طبیعی از نفتا بیشتر است سود بیشتری برده و موفق‌تر عمل کردند. به همین دلیل توجه سرمایه‌گذاران به این مناطق هم جذب شد و به دلیل سود‌دهی زیادتر، سرمایه‌های خود را به سمت این مناطق ( آروپا و آسیا) رهسپار کردند. با این وجود شرق میانه و آمریکا به تولید و عرضه اتیلن در بازارهای جهانی و بین‌المللی ادامه دادند و در طرف دیگر بازی چین و آسیا از بزرگ‌ترین‌ متقاضیان این کالا به حساب می‌آیند و باعث التهاب در بازار این ماده می‌شوند. از دلایل متقاضی بودن این مناطق می‌توان به رشد اقتصادی و توسعه آنها اشاره کرد. آمریکای شمالی و شرق میانه بیشترین ظرفیت اتیلن جهان را در اختیار دارند و در طرف دیگر منطقه آسیا و اقیانوسیه از بزرگ‌ترین‌ متقاضیان محسوب می‌شوند.