مجید فخاری

کارشناس حوزه فولاد

چین از سال ۱۹۹۶ به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده و از سال ۱۹۹۳ به‌عنوان بزرگ‌ترین مصرف‌کننده فولاد در دنیا مطرح بوده و در حال حاضر حدود نیمی از تولید و مصرف جهانی فولاد را به خود اختصاص داده است. نقش چین در فولاد جهانی طی سال‌های اخیر بسیار برجسته بوده به‌گونه‌ای که رشد ۲۳ درصدی تولید فولاد جهانی تا سال ۲۰۱۴ در مقایسه با پیش از شروع بحران اقتصادی جهانی (سال ۲۰۰۷) را می‌توان متاثر از رشد ۶۸ درصدی تولید فولاد چین دانست؛ چرا که بدون در نظر گرفتن چین تولید جهانی فولاد در این سال‌ها نه تنها رشدی نداشته، بلکه شاهد کاهش ۳/ ۱ درصدی نیز بوده است. حال با این تفاسیر، ‌بزرگ‌ترین‌ تولیدکننده و مصرف‌کننده فولاد جهان بعد از اتمام سال ۲۰۱۵ به‌عنوان سالی بحرانی برای فولاد، سیاست‌های فولادی خود را برای جلوگیری از زیان بیشتر با تغییراتی همراه کرد.

در سال ۲۰۱۵ برای اولین بار پس از بحران جهانی ۲۰۰۹ روند رو به رشد تولید جهانی فولاد متوقف شد و تولید فولاد خام نسبت به سال ۲۰۱۴ بیش از ۳ درصد کاهش یافت، چین نیز کاهش ۳/ ۲ درصدی را تجربه کرد. البته بالاترین کاهش مربوط به مناطق آمریکای شمالی با ۶/ ۸ درصد و CIS با ۳/ ۴ درصد کاهش بوده است.

براین اساس سال ۲۰۱۵ یکی از سخت‌ترین سال‌های تاریخ صنعت فولاد چین بود و کاهش ۴/ ۵ درصدی تقاضای داخلی و مازاد عرضه سبب رقابت شدید و راه افتادن جنگ قیمتی میان بیش از ۱۰۰۰ تولید‌کننده فولاد در این کشور شد تا آنجا که قیمت‌های محصولات فولادی به شدت کاهش یافت. این امر سودآوری این صنعت را از بین برد و زیان سنگینی را که تا ۱۰ میلیارد دلار برآورد شده متوجه فعالان صنعت فولاد چین کرد.در سال ۲۰۱۶ نیز روند کاهشی تولید فولاد چین ادامه داشته و میزان این کاهش در سه ماه اول سال جاری نسبت به مدت مشابه سال قبل ۲/ ۳ درصد بوده است.

روند شاخص‌های کلان اقتصادی و سایر محرک‌های بازار فولاد، حکایت از تداوم کاهش تقاضای بازار داخلی فولاد چین طی سال جاری و سال آتی دارند و طبق پیش‌بینی‌ها میزان این کاهش در سال‌های ۲۰۱۶ و ۲۰۱۷ به ترتیب ۴ و ۳ درصد خواهد بود. این امر کاهش بهره‌برداری از ظرفیت‌های تولید را نیز به همراه خواهد داشت. دولت چین اما به منظور مقابله با تداوم این روند و اطمینان از حفظ و توسعه پایدار این صنعت، به تدوین سیاست‌ها و قوانین ویژه‌ای با رویکرد کاهش و بازسازی ظرفیت‌های تولید، افزایش توجه به حوزه‌های زیست‌محیطی و بهینه‌سازی مصرف انرژی اقدام کرد و در فوریه سال گذشته به‌طور رسمی تحت عنوان «خطوط راهنمای حل مشکل مازاد ظرفیت‌های صنعت فولاد» این کشور ابلاغ کرد که بر اساس آن ۱۰۰تا ۱۵۰ میلیون تن از ظرفیت تولید فولاد خام این کشور طی بازه زمانی ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۰ کاهش خواهد یافت.

بازار فولاد چین

مصرف فولاد خام چین در سال ۲۰۱۵ با کاهش ۴/ ۵ درصدی نسبت به سال قبل به عدد ۰۶/ ۷۰۰ میلیون تن رسید و تولید فولاد خام نیز در این کشور برای اولین بار پس از سال ۱۹۸۱ روند کاهشی به خود گرفت و ۳/ ۲درصد کمتر از سال ۲۰۱۴ شد و به عدد ۸۳/ ۸۰۳ میلیون رسید. این روند کاهشی مصرف در طول سال گذشته تداوم داشت به‌طوری‌که در ماه دسامبر با ۷درصد کاهش به ۵۰/ ۵۴ میلیون تن رسید به تبع آن تولید نیز شاهد کاهش ۲/ ۵ درصدی بود و به ۳۷/ ۶۴ میلیون تن رسید. روند کاهش تولید فولاد چین در سال جاری میلادی نیز ادامه داشته به‌طوری که در دو ماه ابتدای سال ۲۰۱۶ تولید فولاد خام این کشور به ۰۷۰/ ۱۲۱ میلیون تن رسید که نسبت به دو ماه اول سال ۲۰۱۵ حدود ۷/ ۵ درصد کمتر است.

اما تولید فولاد چین در ماه مارس با توجه به سیاست‌های تحریک تقاضای دولت چین نسبت به همین بازه زمانی در سال گذشته شاهد رشد ۹/ ۲ درصدی بود. این در حالی است که مجموع تولید سه ماهه ۲۰۱۶ نسبت به مدت مشابه سال قبل از آن، ۲/ ۳ درصد کاهش داشته است.طبق پیش‌بینی‌های صورت گرفته با توجه به تداوم کند شدن رشد اقتصادی چین و نبود چشم‌انداز روشن در زمینه رشد قابل توجه بخش ساختمان، انتظار می‌رود طی سال‌های ۲۰۱۶ و ۲۰۱۷ شاهد تداوم کاهش ۳ تا ۴ درصدی تقاضای فولاد در این کشور باشیم، بر این اساس انتظار می‌رود سهم چین از مصرف فولاد جهانی تا سال ۲۰۱۷ به ۹/ ۴۱ درصد تقلیل یابد. این میزان در سال ۲۰۱۵، ۸/ ۴۴ درصد بوده است.

بازی قیمتی چین در فولاد

قیمت محصولات فولادی چین در سال ۲۰۱۵ به سبب مازاد عرضه به‌طور مستمر روند کاهشی داشت و این روند تا ژانویه ۲۰۱۶ نیز ادامه یافت. اما از فوریه ۲۰۱۶ قیمت محصولات فولادی چین روند معکوسی به خود گرفته و طی مدت کوتاهی با یک شیب نسبتا تند افزایش یافت. در جریان این رشد، قیمت‌های کلاف گرم صادراتی چین از حدود ۲۷۰ دلار در دسامبر ۲۰۱۵ تا ۴۷۰ دلار در آوریل ۲۰۱۶ افزایش یافت. تقویت بازار مسکن و تزریق پول به این بخش توسط دولت به همراه افزایش تقاضای فصلی فولاد داخلی چین و همچنین کاهش عرضه تولیدکنندگان این کشور از عوامل اصلی این افزایش قیمت بوده است.حال مجددا با توجه به رشد نسبی تولید، قیمت‌ها با یک شیب ملایم روند کاهشی به خود گرفته‌اند؛ با این حال به نظر می‌رسد سطح فعلی قیمت‌ها در کوتاه‌مدت با یک نوسان اندک برقرار خواهد بود و در عین حال اکثر کارشناسان نسبت به زمان طولانی باقی ماندن قیمت‌ها در سطح فعلی یا بیشتر با تردید اظهار‌نظر می‌کنند.

ظرفیت‌های تولید فولاد در چین

ظرفیت تولید فولاد چین در حال حاضر حدود ۲/ ۱ میلیارد تن است که در سال گذشته میلادی حدود ۶۷ درصد آن مورد بهره‌برداری قرار گرفت. حال اما با توجه به مازاد ظرفیت و روند کاهشی مصرف، ایجاد هیچ‌گونه ظرفیت جدیدی در حوزه تولید فولاد در دستور کار دولت چین قرار ندارد و طبق اعلام این دولت، برنامه کاهش ظرفیت‌های تولید فولاد طی سال‌های آتی هدف‌گذاری شده است. در فوریه سال جاری انجمن ایالتی چین برنامه کاهش ۱۰۰ تا ۱۵۰ میلیون تن ظرفیت تولید داخلی فولاد خام طی سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۰ را در ادامه کاهش ۹۰ میلیون تنی ظرفیت‌ها در طول سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۵ اعلام کرد.

در این راستا در اواخر ژانویه، مقامات محلی استان هبی (Hebi) که از مهم‌ترین بخش‌های تولید فولاد در چین است، اعلام کردند ظرفیت تولید فولاد خام این استان نباید از ۲۰۰ میلیون‌تن تا سال ۲۰۲۰ تجاوز کند و ۱۰ میلیون تن از ظرفیت آهن‌سازی و ۸ میلیون تن از ظرفیت فولادسازی باید در سال ۲۰۱۶ حذف شود. این کاهش ظرفیت در ادامه کاهش مذکور ۹۱/ ۳۳ میلیون تن از ظرفیت آهن‌سازی و ۰۶/ ۴۱ میلیون تن از ظرفیت فولادسازی این استان طی سال‌های ۲۰۱۵-۲۰۱۱ است.

مواد اولیه و موجودی‌های چین

طبق گزارش‌ها موجودی فولاد در انبارهای ۴۰ شهر اصلی چین در اواخر ژانویه ۲۰۱۶، اندکی افزایش یافته و به ۱۱/ ۹ میلیون تن رسیده است. این افزایش پس از ۹ ماه پیاپی کاهش از ۹۷/ ۱۰ میلیون تن در ژانویه ۲۰۱۵ و رسیدن به ۶۲/ ۸ میلیون تن در دسامبر ۲۰۱۵ اتفاق افتاده است.موجودی ۸۰ کارخانه اصلی تولیدکننده فولاد چین از ۱۸/ ۱۴ میلیون تن در اواخر دسامبر ۲۰۱۵ به ۲۱/ ۱۳ میلیون تن در اواخر ژانویه ۲۰۱۶ کاهش یافته است که کمتر از میزان موجودی اواخر ژانویه ۲۰۱۵ به میزان ۷۷/ ۱۴ میلیون تن است.

همچنین موجودی سنگ‌آهن در بنادر چین در اواخر ژانویه ۲۰۱۶ نسبت به اواخر دسامبر ۲۰۱۵ که ۰۸/ ۹۶ میلیون تن بوده افزایش یافته و به ۴۱/ ۹۸ میلیون تن رسیده است. واردات سنگ‌آهن چین در سال ۲۰۱۵ به ۷۲/ ۹۵۲ میلیون تن، یعنی ۲/ ۲ درصد بالاتر از سال قبل از آن افزایش یافت. این امر در حالی اتفاق افتاده است که تولید سنگ‌آهن معادن فعال داخلی چین با کاهش ۷/ ۷ درصدی به ۲۹/ ۱۳۸۱ میلیون تن رسیده است.

استرالیا با سهم ۷/ ۶۳ درصدی بزرگترین تامین‌کننده سنگ‌آهن چین بوده که به اتفاق برزیل، آفریقای جنوبی و اوکراین تامین ۷/ ۹۰ درصد از سنگ‌آهن وارداتی چین را به خود اختصاص داده‌اند. قیمت سنگ‌آهن وارداتی چین در ژانویه ۲۰۱۶ نسبت به دسامبر ۲۰۱۵ کاهش ۸/ ۱۰ درصدی داشت ولی مجددا پس از نوسانات پی‌در‌پی با توجه به بهبود تقاضا روند افزایشی به خود گرفت و در آوریل ۲۰۱۶ به حدود ۷۰ درصد بالاتر از قیمت‌های پایان سال ۲۰۱۵ رسید.

محرک‌های تقاضای فولاد

شاخص مدیران خرید (PMI) که مقیاسی برای فعالیت‌های اقتصادی و شرایط کسب و کار در یک اقتصاد است و مقدار بالای ۵۰ برای این شاخص نشان‌دهنده در حال توسعه بودن و رونق اقتصاد و زیر ۵۰ نشان‌دهنده قرار داشتن اقتصاد در شرف انقباض و رکود است، در ژانویه ۲۰۱۶ روند کاهشی داشته و به ۴/ ۴۹ رسیده است. این شاخص در دسامبر ۲۰۱۵ در رقم۷/ ۴۹ بوده است. البته شاخص مدیران خرید صنعت فولاد بهبود یافته و از عدد ۳۷ در پایان سال گذشته میلادی که طی ۷ سال گذشته پایین‌ترین مقدار بوده به ۷/ ۴۶ در ژانویه ۲۰۱۶ رسیده است. این بهبود پس از بیستمین رکود متوالی ماهانه در صنعت فولاد چین اتفاق افتاده است.

بخش ساختمان بزرگ‌ترین محرک اصلی صنعت فولاد چین به‌شمار می‌رود و حدود ۶۰درصد از مصرف فولادچین در این حوزه است لذا تحلیل شاخص‌های این بخش از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. شاخص وضعیت املاک و مستغلات وضعیت کسب و کار را در این بخش رصد می‌کند. عدد بالای ۱۰۰ برای این شاخص نشان‌دهنده رشد و رونق و زیر ۱۰۰ نشان‌دهنده تحرک پایین این بخش است. بر اساس آخرین اطلاعات حاصله طی سال گذشته عدد یاد شده روند کاهشی داشته و در دسامبر ۲۰۱۵ نسبت به ماه نوامبر از ۳۵/ ۹۳ به ۳۴/ ۹۳ تقلیل یافته است. رشد سرمایه‌گذاری دارایی‌های ثابت در املاک و مستغلات سال ۲۰۱۵ در نواحی شهری نیز یک درصد کاهش داشته در حالی که این شاخص در سال ۲۰۱۴ رشد ۵/ ۱۰ درصد داشته است. سطح زیربنای تحت ساخت در سال ۲۰۱۵ هر چند رشد مثبت ۳/ ۱ درصدی داشته اما نرخ رشد آن به‌طور معناداری نسبت به رشد ۲/ ۹ درصدی ۲۰۱۴ پایین‌تر است. ضمنا پروژه‌های املاک و ساختمان کاهش ۱۴ درصدی و فروش زمین کاهش ۷/ ۳۱ درصدی داشته است. همه این عوامل حکایت از تداوم رکود و رشد کند فعالیت‌های ساخت و ساز این کشور دارد و به نظر می‌رسد در آینده نزدیک نباید انتظار بهبود روند این بخش را داشت.

سرمایه‌گذاری و نسبت تمرکز صنعت

در سال ۲۰۱۵ سرمایه‌گذاری دارایی‌های ثابت در صنعت فولاد (با احتساب بخش معدن) کاهش ۲/ ۱۳ درصدی داشته است. این کاهش در ادامه کاهش ۷/ ۳ درصدی سال ۲۰۱۴ اتفاق افتاده است. کل درآمد ناخالص صنعت فولاد چین در سال گذشته میلادی نیز نسبت به سال ۲۰۱۴ کاهش ۷/ ۶۹ درصدی داشته است. سهم تولید ۱۰ کارخانه اصلی فولاد چین در سال ۲۰۱۵ به ۲/ ۳۴ درصد کاهش یافته و این در حالی است که این عدد برای سال ۲۰۱۴، ۶/ ۳۶ درصد بوده است. در سال گذشته ۲۰تولید‌کننده اصلی چین سهم ۸۱/ ۴۹ درصدی از تولید فولاد چین را به خود اختصاص داده‌اند در حالی که این سهم در سال ۲۰۱۴، ۵/ ۵۱ درصد بوده است.

با تمام این تفاسیر کند شدن روند رشد اقتصادی چین و نبود چشم‌انداز مثبت در بخش ساختمان و سایر صنایع پایین‌دستی محرک مصرف فولاد حکایت از تداوم کاهش مصرف در سال‌های پیش‌رو دارند. هرچند دولت چین به منظور حمایت از این صنعت استراتژیک با تحریک تقاضای بخش ساخت‌و‌ساز سعی در احیای آن دارد اما برآیند شاخص‌های اقتصادی، بازگشت صنعت فولاد این کشور به دوران رونق گذشته را در آینده نزدیک دور از ذهن نشان می‌دهد.با این حال هر‌گونه سیاستگذاری و نوع رفتار صنعت فولاد چین در زمینه تولید و مصرف داخلی، حجم عرضه به بازار جهانی و تغییرات قیمتی، در فضای کسب وکار جهانی فولاد بسیار تعیین‌کننده و سرنوشت‌ساز خواهد بود و سایر بازیگران جهانی فولاد محکوم به دنباله‌روی و تطبیق خود با آن هستند.

صنعت فولاد چین و چشم‌انداز پیش‌رو