بهاره نوری: تحلیلگران بنیادی وقتی صورت‌های مالی شرکتی را بررسی می‌کنند همیشه به دنبال نکاتی هستند که در صورت‌های مالی پنهان شده و شفاف نیست؛ چراکه نکته‌های کلیدی همین موارد هستند و با بررسی آنها است که تحلیلگر می‌تواند به روند شرکت پی ببرد یا تعدیلاتی که ممکن است شرکت در صورت‌های مالی پنهان کرده شناسایی کند. براساس قانون اگر صورت‌های مالی که شرکت‌ها تنظیم می‌کنند براساس استانداردهای حسابرسی نباشد، حسابرس پس از بررسی این صورت‌های مالی نسبت به عدم شفافیت آنها یا غیرواقعی‌بودن برخی بندهای آن اظهارنظر می‌کند اما به نظر می‌رسد در خیلی از موارد این قانون است که شفاف نیست، یا برای رسیدن به EPS شرکت چندین راه‌حل وجود دارد که البته اشکال اینجا است که هر کدام از این راه‌حل‌ها به یک جواب می‌رسد و در نهایت سهامداری که از علم حسابرسی برخوردار نیست نمی‌داند که EPS اعلامی براساس کدام روش (خوشبینانه یا بدبینانه) استخراج شده و این مساله می‌تواند او را در تصمیم‌گیری دچار خطا کند. به نظر می‌رسد پیش از هر چیز برخی قوانین و استانداردهای موجود در این حوزه نیاز به بازنگری دارد و لازم است که سازمان حسابرسی به سهامداران کمک‌کنند که صورت‌های مالی شفاف‌تری در اختیار داشته باشند.

پیش‌بینی شرکت‌ها همیشه با ضریب خطا همراه است

در برخی از موارد پیش‌بینی شرکت‌ها که در صورت‌های مالی قید می‌شوند هرچند دقیق محاسبه شده باشند باز هم با کوچک‌ترین جابه‌جایی اطلاعاتی دستخوش تغییر می‌شوند.

محمد جلیلی، عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی پیش‌بینی سود شرکت‌ها را براساس حدس و گمان دانست و افزود: ممکن است به هر دلیلی پیش‌بینی صورت‌های مالی منطبق بر واقعیت نباشد و همیشه ضریبی از خطا را برای آن در نظر می‌گیریم. وی در ادامه گفت: صورت‌های مالی حسابرسی شده تابع یکسری اصول و مفروضات هستند و از آنجا که برعکس صورت مالی پیش‌بینی شده براساس مستندات موجود تنظیم می‌شوند واقعیت رفتار اقتصادی شرکت نشان می‌دهند، اما به دلیل اینکه از یک استاندارد بین‌المللی تبعیت می‌کنند تا زبان مشترکی بین تمام شرکت‌های دنیا باشند در برخی موارد عملکرد واقعی شرکت را نشان نمی‌دهند. از این دست اشکالات که در صورت‌های مالی وجود دارد بحث در نظر گرفتن هزینه فرصت سرمایه‌گذاری است. از آنجا که برای این هزینه سند و مدرکی موجود نیست در صورت‌های مالی محاسبه نمی‌شود. مشکل اینجا است که حسابداری زبان تجارت است و از آنجا که برای برآورد هزینه فرصت، در دنیا راهکار یکسانی وجود ندارد نمی‌توان آن را در صورت‌های مالی در قسمت هزینه‌ها محاسبه کرد و سودی که شناسایی می‌شود سود حسابداری است. جلیلی سپس به این نکته اشاره کرد که به دلیل اینکه در برخی موارد صورت مالی شرکت‌ها ضعف اطلاعاتی دارند نمی‌توانند به سهامدار کمک‌کنند تا صد درصد تصمیم درستی را اتخاذ کند و سهامدار باید به صورت‌های مالی به عنوان یک فاکتور سنجش وضعیت شرکت نگاه کند و تحلیل خود از شرکت را با فاکتورهای دیگری کامل کند.

این حسابدار رسمی همچنین اظهار کرد: از دیگر نقاط ضعف در حسابرسی صورت‌های مالی دستکاری‌های مجاز است، این دستکاری در صورت‌های مالی تخلف نیست و حسابدار می‌تواند با محاسبات مختلف سود شرکت‌ را بیشتر یا کمتر شناسایی کند. به این گونه که در حسابداری سود پایان دوره به سه روش قابل شناسایی است که هر سه این روش‌ها قانونی است اما از هر روش به یک عدد می‌رسیم گاهی بیشتر از عدد واقعی و گاهی کمتر از عدد واقعی. به همین دلیل است که سهامدار نمی‌تواند صرفا به صورت‌های مالی اتکا کند. این کارشناس حسابداری راهکار کم‌شدن بخشی از این مشکلات را طراحی شیوه‌ای دانست که در آن به ارزش افزوده توجه شود و گفت: باید علاوه بر انتشار صورت‌های مالی و ترازنامه صورت ارزش افزوده نیز محاسبه و منتشر شود تا بتوانیم سود حسابداری را به سود اقتصادی تبدیل کنیم. با این کار جلوی سودسازی برخی از شرکت‌ها را می‌گیریم و شرکت‌ها را ملزم می‌کنیم تا ارزش افزوده فعالیت اقتصادی خود را بیان کنند. با این کار فضای تحلیل مناسبی برای تحلیل می‌توان باز کرد و ضریب خطای صورت‌های مالی را نیز کاهش می‌دهیم.

افشای اطلاعات باید توسط حسابرس انجام شود

یکی دیگر از حسابداران رسمی نیز گفت: صورت‌های مالی در دو دسته صورت‌های مالی‌ پیش‌بینی و حسابرسی شده است و صورت‌های مالی حسابرسی شده برای تصویب به مجمع برده می‌شود و در نهایت براساس آن سود به سهامداران تعلق می‌گیرد. منصور شمس‌احمدی در ادامه به اشکال‌های وارده به صورت‌های مالی پرداخت و گفت: یکی از ایرادهایی که می‌توان به صورت‌های مالی گرفت این است که درخصوص اطلاعات مفید برای سهامداران در یادداشت‌های پیوست صورت‌های مالی افشاگری صورت نمی‌گیرد و عموما حسابرس یکسری اطلاعات اضافی و غیرمفید مانند بحث ریز بدهی، ریز سهامداران و... را در این یادداشت‌ها عنوان می‌کند در حالی که جا دارد، حسابرس ریسک‌های شرکت را افشا کند یا روش‌های کاهش ریسک را در این یادداشت‌ها متذکر شود. در واقع باید نگرش به افشای اطلاعات را تغییر دهیم تا اطلاعات مهمی را در اختیار بازار و سهامداران بگذاریم. وی در ادامه افزود: یکی دیگر از اشکالات وارد به مبحث حسابرسی نبود رهنمودی برای تهیه صورت‌های مالی است. در حال حاضر صورت‌های مالی براساس چارچوب مصوب استاندارد ۳۴۰۰ تهیه می‌شود. در دیگر کشورها از جمله آمریکا و نیوزیلند تعریفی از این استاندارد وجود دارد و نمونه‌ای تهیه‌شده که شامل ترازنامه، صورت سود و زیان و دیگر مفروضات حسابرسی است و حسابرسان گزارش‌های حسابرسی خود را براساس این نمونه و رهنمود تهیه می‌کنند. در حال حاضر در ایران باوجودی که استاندارد ۳۴۰۰ اجرا می‌شود، اما به دلیل اینکه رهنمودی در این بین وجود ندارد صورت‌های مالی سلیقه‌ای نوشته می‌شود و هر گزارش حسابرسی به نوعی افشای اطلاعات می‌کند یا مفروضات را عیان می‌کند و این شرایط خود جایی برای اختلافات بازمی‌گذارد و صورت‌های مالی خیلی دقیق نیست، اگر رهنمودی برای نمونه تهیه شود همه کم و کاستی‌ها پوشش داده می‌شود و گزارش‌ها به استاندارد مربوطه نزدیک‌تر می‌شود. این حسابدار رسمی سپس به گلایه از وجه پرداختی به حسابرسان پرداخت و بیان کرد با توجه به اینکه حسابدار شغلی پرزحمت و حساس است عایدی حسابرس اندک است و این مساله در برخی موارد باعث می‌شود که برخی همکاران آن حساسیتی را که لازم است روی یک صورت مالی نداشته باشند. حسابرس باید جزء به جزء یک صورت مالی را بررسی کند و مفروضات را با یکدیگر تطبیق دهد تا در نهایت پرونده ارائه شده بی‌عیب و نقص و نزدیک به واقعیت باشد. وی سپس راهکاری را برای شفاف‌تر شدن صورت‌های مالی ارائه کرد و گفت: بهتر است که حسابرس برای تهیه EPS شرکت پیش فرض را در نظر بگیرد و براساس هر پیش‌فرض به عددی برسد و در نهایت براساس EPSهایی که شناسایی کرده است یک بازه عددی را تعریف کند که EPS بین این بازه در تغییر باشد.

باید برخی قوانین را منطبق بر جامعه کرد

دبیرکل سابق جامعه حسابداران رسمی در این باره گفت: برای شفافیت بیشتر در صورت‌های مالی در ابتدا استانداردهای حسابداری و حسابرسی را در کنار تبعیت از قوانین بین‌المللی در بندهایی که نیاز به تغییر در آن احساس می‌شود با اوضاع و احوال جامعه منطبق کنیم. نظام‌الدین ملک آرایی در ادامه مطلب فوق گفت: بسیاری از قوانین حسابداری در کشور براساس استانداردهای بین‌المللی تدوین شده‌اند، اما برخی از این قوانین با شرایط جامعه جور درنمی‌آید و اجرایی کردن آن آسان نیست. اگر قانون‌گذار و مراجع تدوین استاندارد با نگاه کلان به این موضوع نگاه کنند و با کمک گرفتن از صاحب‌نظران این حوزه برخی قوانین و استانداردها را به گونه‌ای تغییر دهند که قابلیت اجرایی آن بالاتر رود می‌توانند برای تخطی از آن نیز مجازات سنگین‌تری در نظر گیرند. وی در ادامه افزود: حسابرس مقید است از اصول پذیرفته شده پیروی کند، اما اگر قوانین خود دچار اشکال بود تکلیف چیست؟ در حال حاضر معیاری که صورت‌های مالی را براساس آن می‌سنجند ایراد دارد و به همین دلیل ممکن است انحراف از واقعیت را داشته باشیم؛ چراکه صورت‌های مالی باید متناسب با استانداردهای حسابداری تنظیم شوند و اگر شرکت تخلفی کند حسابرس متوجه می‌شود و در نهایت حسابرس در گزارش خود اعلام می‌کند که این صورت مالی رد یا قبول است یا در کدام بندها استثنا وجود دارد. وی در پایان دلیل اصلی عدم شفافیت صورت‌‌های مالی را شفاف نبودن قوانین و استانداردهای حاکم بر این حوزه دانست که اگر این قوانین و استانداردها از شفافیت کافی برخوردار باشند صورت‌های مالی به مراتب شفاف‌تری انتشار پیدا می‌کند.