مهدی آزادواری *

پس از تجربه موفق بورس کالای ایران در راه‌اندازی بازار معاملات آتی سکه و رشد چشمگیر آن در مدت تقریبا‌ دو سال فعالیت خود، اکنون سازمان بورس و اوراق بهادار با راه‌اندازی معاملات آتی سهام تحول دیگری را در بازار سهام رقم زد، تحولی که به گفته اکثر تحلیلگران آینده‌ای روشن را برای بورس اوراق بهادار ایران به ارمغان خواهد آورد. هر بازاری برای خود مزایا و معایبی دارد که بازار معاملات آتی سهام نیز از آن مستثنی نیست. در ادامه به برخی از این مزایا و معایب پرداخته می‌شود.

مزایای بازار آتی سهام

از جمله مهمترین مزایای معاملات آتی سهام این است که می‌توان هم با کاهش و هم با افزایش قیمت کسب سود کرد (بسته به موقعیت تعهدی) و سرمایه‌گذاران پس از این برای کسب سود حتما‌ نباید به افزایش قیمت سهام چشم بدوزند و در نتیجه همواره نیمی از فعالان بازار مذکور، در آن سود برده و نیم دیگر زیان می‌بینند.

از دیگر مزایای مهم این بازار پوشش ریسک برای سهامداران است، در اصل فلسفه به وجود آمدن این بازار نیز همان پوشش ریسک بوده است. به عنوان مثال فرض کنید اگر سهامداری سهمی را در اختیار دارد و به هر دلیلی نمی‌خواهد آن را بفروشد و قصد دارد همچنان سهامدار شرکت مذکور نیز باقی بماند ولی در عین حال از کاهش قیمت سهام شرکت مذکور احساس نگرانی می‌کند به راحتی می‌تواند با ایجاد موقعیت تعهدی فروش برای سهام مذکور در بازار آتی سهام، خود را در مقابل کاهش قیمت سهام آن شرکت بیمه کند و با این کار سهامدار شرکت خواهد ماند و در مقابل افزایش و کاهش قیمت سهام آن شرکت سود یا زیانی عایدش نخواهد شد، زیرا قیمت آتی سهام شرکت‌ها همواره وابسته به قیمت سهم پایه خواهد بود. از دیگر مزایای با اهمیت این بازار خاصیت اهرمی آن است یعنی با آورده‌ اندک می‌توان سود یا زیانی چند برابر بازار سهام را تجربه کرد و البته این مورد همچنان که می‌تواند جزء مزایای بازار آتی در نظر گرفته شود به همان اندازه نیز ممکن است جزء معایب آن تلقی شود چون با خاصیت اهرمی هم سود و هم زیان آن به صورت چشمگیری افزایش می‌یابد به گونه‌ای که این بازار (بازار آتی) همواره پرریسک‌ترین بازار در بورس‌های جهان تلقی می‌شود.

از دیگر مزایای این بازار این است که بورس ایران را پس از سالیان سال از حالت تک محصولی خارج کرده و جذابیت تازه‌ای به آن می‌بخشد. همچنین ورود این بازار باعث افزایش سرعت نقدشوندگی، کشف قیمت از طریق عرضه و تقاضا و شفافیت معاملات می‌شود.

معایب بازار آتی سهام در ایران

یکی از ایرادات مهمی که به بازار آتی سهام در ایران وارد می‌شود موضوع بسته بودن نماد معاملاتی سهام پایه‌ آن، مخصوصا‌ در زمان سررسید معاملات آتی است. وقتی سهمی بسته می‌شود و خرید و فروش آن در بازار بورس اوراق بهادار متوقف می‌شود به ناچار معاملات آتی آن نیز بسته می‌شود و قیمت معاملات آتی سهام بر اساس آخرین قیمت تسویه مدنظر قرار می‌گیرد. حال با توجه به اینکه بسته بودن نماد معاملاتی برخی شرکت‌ها هفته‌ها به طول می‌انجامد بنابراین یک سرمایه‌گذار نمی‌تواند به پیش‌بینی خود برسد زیرا سرمایه‌گذار بر اساس تحلیل خود از قیمت سهم در تاریخ سررسید آن دست به ایجاد موقعیت تعهدی خرید یا فروش زده است ولی در این مورد باید سود یا زیان خود را بر اساس قیمت سهم در تاریخی که نماد آن بسته می‌شود، شناسایی کند. البته باید به این موضوع نیز توجه کرد که بورس ایران با پذیرش سهام شرکت‌هایی که سهام شناور آزاد بالایی دارند و در نتیجه نقدشوندگی آنها بالا است و همچنین سهامی که در دوره‌های گذشته، میزان روزهایی که نماد آنها بسته بوده کمتر بوده است این مشکل را تا حدی کاهش داده است. از دیگر ویژگی‌های این بازار ریسک زیاد آن است، چون این بازار به صورت اهرمی فعالیت می‌کند و سرمایه‌گذاران در آن تنها ۲۰درصد مبلغ مورد نیاز را به صورت ودیعه می‌پردازند، ریسک آن بسیار بیشتر از دیگر بازارها است. این امر موجب می‌شود که این بازار با داشتن جذابیت بالا برای افراد ناآشنا به امور سهام بسیار خطرناک باشد و حتی باعث از دست رفتن تمامی سرمایه آنها شود.

چشم‌انداز آتی برای معاملات آتی

با توجه به تجربه موفق بورس کالای ایران در راه‌اندازی معاملات آتی سکه تنها دو سال پس از آغاز به کار آن (از تیرماه ۸۷) انتظار می‌رود که معاملات آتی سهام نیز در آینده نزدیک به رونق بالایی برسد و به دلیل رابطه تنگاتنگ با بازار سهام و کمک به سهامداران در پوشش ریسک خود به احتمال زیاد بتواند جای خود را در بازار سهام بدست بیاورد. البته قابل ذکر است که این امر به اطلاع رسانی و تبلیغات درست دست‌اندرکاران آن بستگی دارد.

با ورود معاملات آتی سهام به بازار و استفاده سهامداران از آن برای کاهش ریسک خود انتظار می‌رود که سازمان بورس محدودیت‌های موجود در بازار سهام (از جمله محدودیت حد نوسان) را نیز کاهش دهد و در نتیجه بازار سهام به سمت بازار کارآتری میل کند، البته این امر نیازمند گذشت زمان و تعریفی درست از معاملات آتی سهام برای سهامداران است. در پایان باید گفت که ورود معاملات آتی سهام یک موفقیت بزرگ برای بازار بورس ایران تلقی می‌شود که با استفاده صحیح از آن، سهامداران با خیالی آسوده‌تر به خرید و فروش سهام در ایران خواهند پرداخت و در نتیجه باعث رونق بیشتر بازار اوراق بهادار در کشورمان خواهد شد.

*کارگزار بورس بیمه ایران