علی اصغر خلیلی*

حسابداری مدیریت به عنوان چراغ راه مدیریت ارشد سازمان به مانند زنگ هشداری عمل می‌کند که وضعیت موجود و مقصد راه را به مافوق خود اعلام می‌کند. گزارش‌های مربوط به هزینه‌های دوایر و اطلاعات مربوط در نحوه و چگونگی ترکیب تولید و خدمات تنها بخش کوچکی از فعالیت‌های این حوزه است.

اما مدیران ارشد شرکت‌های تولیدی به خصوص اگر بورسی نیز باشند باید در به‌کارگیری و استفاده بهینه از خدمات حسابداری مدیریت، نهایت بهره را ببرند هم اکنون می‌توان گفت ارائه گزارش‌های فصلی نیز در واقع این روند را برای سهامداران به منصه ظهور در می‌آورد، اما قدر مسلم تمام ماجرا به اینجا ختم نمی‌شود. محاسبات مربوط به توان و ظرفیت یک شرکت تولیدی در وهله نخست اهمیت قرار دارد.

چنانچه این مهم به درستی صورت گیرد به طور قطع بودجه‌های پیش‌بینی شده با عملکرد دچار انحرافات فاحش نخواهد شد. اگر این امر که به عنوان خشت اول برنامه هر شرکتی محسوب می‌شود به درستی نهاده شود سپس می‌توان تفسیر درستی از آنچه رخ داده و چیزی که باید انجام می‌شد ارائه کرد. با این معیار می‌شود توان و همچنین کارآیی یک مدیر ارشد را در هدایت سازمان سنجید.

گام بعدی ارائه گزارشاتی است که دقیقا بیانگر میزان هزینه‌های انجام شده اعم از مواد مستقیم، دستمزد و سربار و حاشیه سود‌های محصولات مختلف است. حسابداری مدیریت می‌تواند تجزیه و تحلیل کارشناسانه‌ای از روند انجام کار و ارائه تصویری از فعالیت‌های صورت گرفته به مدیریت ارشد کرده و وی را از کم‌وکاستی‌ها با خبر سازد تا بتوان تغییر مسیر یا اصلاح آن را قبل از پایان یافتن دوره مالی انجام داده و انحرافات پیش آمده به نحو قابل قبول تغییر کند و از ضرر و زیان سهامداران و ذینفعان جلوگیری شود. در واقع حسابداری مدیریت مانند سوپاپ اطمینانی در کنترل چرخه تولید به حساب می‌آید، که مدیران ارشد باید فضای کار و اهمیت بیشتری را به این واحد اختصاص دهند.

اما دیگر بازوی مدیران ارشد یک شرکت را حسابرسان داخلی تشکیل می‌دهند. نقش حسابرسی داخلی نیز همچون حسابداری مدیریت اهمیت داشته، اما از جهاتی با حسابداری مدیریت متفاوت است. چنانچه گفته شد حسابداری مدیریت در کنترل بخش‌های تولیدی کاربرد بسیار دارد، اما حسابرسی داخلی به عنوان یک کنترلر کل شرکت، دیگر دوایر را مورد بررسی و نظارت قرار می‌دهد. حسابرسی داخلی که باید با هیات‌مدیره شرکت در ارتباط بوده و زیرنظر رییس هیات مدیره فعالیت کند بر نحوه جاری و ساری‌سازی سیستم‌ها، قوانین و مقررات و بخشنامه‌های داخلی نظارت کرده و مدیریت را از چند و چون کمیت و کیفیت کار دوایر مطلع و آگاه می‌سازد.

حسابرسی داخلی پس از نظارت بر سیستم‌ها نواقص موجود و کاستی‌ها را مشاهده کرده و چنانچه تخلفی نیز صورت پذیرد در گزارش خود عنوان می‌کند. یک حسابرس قابل باید از توانایی ارائه راهکارهای پیشنهادی همچنین استفاده از ترفندها و روش‌های مختلف برای به دست آمدن نتیجه مورد نظر برخوردار باشد. ایجاد‌ساز و کار و فضای مناسب برای فعالیت حسابرسان از جمله اقداماتی است که مدیریت به منظور بهره‌مندی و آگاهی از ضعف و نواقص سیستم و جلوگیری از هرگونه اتفاقات احتمالی باید انجام دهد. گاهی اوقات مشاهده می‌شود گزارش‌های حسابداری مدیریت دال بر افزایش هزینه‌های سربار در بعضی از دوایر، به خصوص غیر تولیدی است که این وظیفه حسابرسی داخلی است تا با تهیه گزارشی ریشه‌یابی علل آن را انجام دهد.

و اما در پایان با بروز بحران اخیر اقتصاد جهانی به دنبال یافتن مقصر و عامل اصلی نوک پیکان‌ها به سمت بانک‌ها و حسابداران و حسابرسان نشانه رفت. پیشنهاد می‌شود تا به منظور جلوگیری از تکرار چنین اتفاقاتی در کشور حسابرسان مستقل محترم از گزارش‌های حسابداری مدیریت و حسابرسی داخلی نیز بیشتر بهره جسته تا دامنه دید و کنترل‌های صورت گرفته فراتر رفته و این امر موجبات مداقه بیشتر کنترل‌های داخلی و مدیران ارشد در بالا بردن سطح کیفی و کمی تولیدات و همچنین اتکا به صورت‌های مالی به خصوص در شرکت‌های بورسی شود.

*کارشناس حسابداری