گروه بورس- هدیه لطفی: بازار پایه فرابورس با هدف تسهیل ورود شرکت‌های سهامی عام به بازار سرمایه و سهولت در انجام معاملات آنها، فعالیت خود را از نیمه خردادماه سال‌جاری آغاز کرد و با وجود گذشت ۴ ماه از شروع معاملات این بازار، همچنان ابهاماتی در نحوه و چگونگی دادوستد سهام در آن به چشم می‌خورد. نبود اطلاعات شفاف در داد و ستد روزانه سهام و عدم ارائه جزئیات معاملات در بخش حراج تک‌نرخی، باعث پیچیدگی بیشتر و سردرگمی معامله‌گران در زمینه نحوه انجام داد و ستد در بازار پایه شده است. در گفت‌وگوی زیر که با امیرهامونی، ناظر بازار فرابورس صورت گرفته، جزئیات فعالیت بازار پایه و روش‌های مختلف معاملات این بازار جهت آشنایی بیشتر سرمایه‌گذاران تشریح شده است.

هدف از ایجاد بازار پایه فرابورس چیست؟

در راستای اجرای تبصره بند «ب» ماده ۹۹ قانون برنامه پنجم توسعه، باید کلیه امور مربوط به شرکت‌های سهامی عام از قبیل ثبت، نقل و انتقال، مبادله سهام و... از طریق بازار سرمایه صورت گیرد. بر همین اساس، بازار پایه فرابورس با هدف کمک به مبادلات سهام شرکت‌هایی که در هیچ یک از بازارهای بورس و فرابورس پذیرفته نشده‌اند، راه‌اندازی شده و با شرایط ساده‌تر در مقایسه با بورس و فرابورس آماده پذیرش شرکت‌ها است.

همچنین مطابق ماده ۲ قانون بازار اوراق بهادار، وظیفه اصلی سازمان بورس، حمایت از حقوق سهامداران است که این مساله در اکثر بورس‌های دنیا مدنظر قرار داده می‌شود و بر این اساس، تمامی شرکت‌های سهامی عام بدون استثنا و در تمامی کشورها، تحت نظارت قانون آن کشور هستند که متاسفانه این موضوع در ایران رعایت نشده است؛ به طوری که تاکنون بالغ بر هزار شرکت‌ سهامی عامی تاسیس شده که تحت نظارت سازمان بورس نیستند.

اما به موجب قانون برنامه پنجم توسعه، از این پس تمامی شرکت‌های سهامی عام ملزم به ورود به بازار پایه فرابورس خواهند بود.

معضلات شرکت‌های خواستار ورود به بازار پایه چیست؟

بیشتر شرکت‌های سهامی عام که خواهان درج در بازار پایه هستند با دو مشکل عمده روبه‌رو می‌شوند؛ عدم شفافیت و نبود اطلاعات سهامداران.

با توجه به دستورالعمل افشای اطلاعات، تمامی شرکت‌های سهامی عام موظف به ارائه عملکرد سالانه و میان‌دوره‌ای خود هستند که این اطلاعات می‌بایست به طور شفاف و در مهلت تعیین شده ارسال شود، بنابراین چون شرکت‌های تازه‌وارد آشنایی چندانی با این روال اطلاع‌رسانی ندارند، در بدو ورود دچار مشکل می‌شوند.

همچنین این قبیل شرکت‌های سهامی عام، با انبوهی از سهامداران در ارتباط هستند که در واقع هیچ اطلاعات هویتی و نشانی از ‌آنها در اختیار ندارند؛ در مواردی تعداد سهامداران برخی از این شرکت‌ها بالغ بر ۱۰۰ هزار نفر می‌شود.

در صورتی که اگر این شرکت‌ها از بدو تاسیس در بازار سرمایه ثبت شده بودند، تمامی مشخصات سهامدارانشان به صورت خودکار در دسترس بود.

در همین راستا بازار پایه، کمیته‌ای را برای رفع این معضل تشکیل داده که مابین شرکت‌ها و فرابورس فعالیت می‌کند و کلیه اطلاعات را جمع‌آوری می‌کند. این کمیته تاکنون توانسته وظیفه خود را به خوبی انجام دهد که نمونه بارز آن در چند شرکت حاضر در بازار پایه به چشم می‌خورد.

الزام قانون پنجم توسعه در زمینه پذیرش شرکت‌ها تا چه زمانی قابل اجراست؟

مطابق با قانون مزبور کلیه شرکت‌های سهامی عام خارج از بازار سرمایه، تنها ۶ ماه مهلت دارند تا درخواست پذیرش خود را ارائه کنند که این مهلت ۶ ماهه در پایان شهریورماه سال جاری به پایان رسید.

همچنین بخشنامه‌هایی به سازمان امور مالیاتی و ثبت شرکت‌ها ارسال شده که از این پس هر گونه نقل و انتقال سهام و سایر فعالیت‌های مرتبط در این شرکت‌ها باید با مجوز رسمی سازمان بورس صورت گیرد.

در واقع این قانون ضمانت اجرایی دارد و دیر یا زود تمامی شرکت‌ها باید وارد حیطه بازار سرمایه شوند و راه دیگری برای آنها وجود ندارد.

آیا جریمه‌‌ای برای شرکت‌هایی که بعد از این تاریخ پذیرش شوند، وجود دارد؟

در قانون جرایم و مجازات‌ها، امکان تعریف جریمه برای این موضوع در نظر گرفته نشده است و اعمال جریمه در دیرکرد ورود این شرکت‌ها به نظر سازمان بورس و اوراق بهادار بستگی دارد.

تفاوت نحوه نظارت بر اطلاعات شرکت‌های بازار پایه با بورس یا فرابورس چیست؟

شرکت‌های بازار پایه، الزامی در ارائه پیش‌بینی بودجه ندارند و ارسال این اطلاعات بنابه نظر شرکت متغیر است.

البته شرکت‌های بازار پایه کماکان موظفند صورت‌های مالی حسابرسی شده و میان دوره‌ای خود را در زمان معین به سازمان بورس ارسال کنند.

روش‌های معامله در بازار پایه چگونه است؟

معاملات بازار پایه بر دو نوع حراج تک قیمتی و حراج پیوسته است.

در روش حراج پیوسته، داد و ستد سهام براساس روش متداول در بورس و یا بازار اول و دوم فرابورس صورت می‌گیرد و شرکت‌هایی که نقدشوندگی بالایی دارند در این فهرست رده‌بندی می‌شوند، بدین معنا که از ساعت ۹ تا ۱۲ حراج پیوسته انجام می‌شود و راس ساعت ۱۲ نماد بسته می‌شود. در حال حاضر شرکت‌های بانک تات، پتروشیمی امیرکبیر و فن‌آوا در این دسته قرار می‌گیرند.

اما شرکت‌های سهامی عامی که از نقدشوندگی کمی برخوردارند یا تعداد سهامدار آنها اندک است به روش حراج تک نرخی معامله می‌شوند.

در این روش هر روز ۵ حراج تک‌قیمتی انجام می‌شود و مانند بازار معمولی قیمت‌گذاری صورت نمی‌پذیرد.

در این روش،‌ معامله یک سهم در ساعت‌های ۹، ۱۰، ۱۱، ۳۰/۱۱ و ۱۲ انجام می‌شود و

۵ قیمت مختلف برای آن به ثبت می‌رسد و به طور کلی، حراج پیوسته‌ای برای معاملات این‌گونه سهام وجود ندارد.

شرکت معیار صنعت پارس به دلیل نقدشوندگی پایین سهام، تنها شرکتی است که تا به حال روش حراج تک‌نرخی معامله شده است.

قوانین معاملاتی در این روش‌ها چگونه است؟

در روش حراج تک‌‌نرخی، میانگین موزون قیمت‌های معامله شده در حراج‌ها به عنوان قیمت پایانی تعیین می‌شود و از روز پس از گشایش، دامنه نوسان قیمت به میزان ۱۰درصد قیمت پایانی روز معاملاتی قبل تعیین می‌شود.

همچنین مطابق با ماده ۵ دستورالعمل یادشده، در بازار پایه تنها سفارش‌های محدود قابل اجرا بوده و استفاده از کد خرید گروهی«ددد» مجاز نیست.

علاوه‌بر این، ایستگاه‌های معاملاتی مجازی و آنلاین تریدرها نیز مجاز به ثبت سفارش در این سامانه نیستند.

مزیت روش حراج تک نرخی به حراج پیوسته چیست؟

در روش حراج تک نرخی، بعد از هر مرحله، نظارتی صورت می‌گیرد. قیمت‌های وارد شده بررسی می‌گردد و بدین ترتیب سفارش وارد شده رد یا مورد قبول واقع می‌شود. عمده مزیت این روش به حراج پیوسته را می توان همین عدم دستکاری قیمت عنوان کرد. این در حالی است که حراج پیوسته از امکان دستکاری قیمت بالایی (به ویژه در مورد سهام غیرنقدشونده) برخوردار است؛ بنابراین اجرای روش حراج تک‌قیمتی برای شرکت‌های با سهام شناور ناچیز یا تعداد سهامداران اندک مناسب‌تر است و مانع از نوسانات غیرمنطقی قیمت سهام می‌شود.

چرا شرکت‌های بزرگی نظیر بانک تات با وجود سهام شناور آزاد مطلوب در بازار پایه دادوستد می شوند، اما شرکت‌های به مراتب کوچکتر (نظیر مرجان‌کار) در بازار اول فرابورس مورد پذیرش قرار گرفته‌اند؟

اظهارنظر و تصمیم گیری در خصوص پذیرش شرکت‌ها در حیطه فعالیت هیات پذیرش فرابورس قرار دارد و این هیات پس از بررسی تمام فاکتورهای موجود، تصمیم می‌گیرد که شرکت در کدام بخش از بازار درج نام شده و به فعالیت بپردازد.

در خصوص این پرسش سیدمهدی علم‌الهدی، مدیر پذیرش اوراق بهادار در فرابورس نیز گفت: پذیرش شرکت‌ها در بازار اول و دوم فرابورس ارتباطی با بزرگی یا کوچکی شرکت ندارد و هر شرکتی که بتواند شرایط پذیرش و درج در سازمان بورس را احراز کند وارد این بازار خواهد شد.

وی تاکید کرد: یکی از شرایط مهم پذیرش در این دو بازار ارائه پیش‌بینی سود هر سهم مطابق با تاییدیه سازمان بورس اوراق بهادار است که این شرط در پذیرش شرکت‌های بازار پایه لحاظ نشده است.

بنابراین یکی از دلایل اصلی تمایل شرکت‌ها برای ورود به بازار پایه می‌تواند همین مساله عدم الزام به ارائه پیش‌بینی بودجه باشد.