ایران از جمله کشورهای درحال‌توسعه ارز دیجیتال بانک مرکزی خود است
ریال اما دیجیتال
همه‌‌‌‌‌‌‌‌گیری کرونا یکی از دلایل گسترش استفاده از پول و دارایی‌های دیجیتال و جایگزین‌شدن سریع آنها با ارزهای کاغذی به‌شمار می‌رود. در زمان شیوع ویروس‌کرونا، با کاهش پول نقد در کشور‌‌‌‌‌‌‌‌ها و همچنین نگرانی‌های بهداشتی بسیاری به تراکنش‌های مالی دیجیتال روی‌آوردند. این موضوع به‌خوبی در سطح جهانی و فعالیت بانک‌ها و موسسات مشخص است و هم‌اکنون سازمان‌های مالی تراکنش‌های بسیار بیشتری را به‌صورت دیجیتالی نسبت به فیزیکی پردازش می‌کنند. در این بین و در زمانی‌که کاربران در حال کنار گذاشتن پول‌های نقد خود بودند، ظهور ارزهای دیجیتال و فناوری بلاک‌چین توجهات بسیاری را به خود جلب کرده و موج جدیدی از انقلاب و نوآوری‌‌‌‌‌‌‌‌ها را به در بخش خدمات مالی ایجاد‌کرده‌‌‌‌‌‌‌‌اند.
با گسترش استفاده از ارزهای دیجیتال و ورود گسترده سرمایه به این بازار پس از همه‌‌‌‌‌‌‌‌گیری کرونا، بانک‌های مرکزی و سازمان‌های دولتی نیز به این دارایی‌های دیجیتال توجه و علاقه نشان داده و سازمان‌های مالی بسیاری از کشور‌‌‌‌‌‌‌‌ها فعالیت خود را به‌طور رسمی در بازار ارزهای دیجیتال آغاز کردهاند. با این وجود، اکثر کشور‌‌‌‌‌‌‌‌ها با ماهیت نوسانی و غیرمتمرکز ارزهای دیجیتال مشکل دارند و گسترش استفاده از این دارایی‌ها را برای عموم مردم خطرناک می‌دانند، به‌همین‌دلیل تا به امروز ممنوعیت‌‌‌‌‌‌‌‌ها و محدودیت‌های مختلفی برای استفاده از ارزهای دیجیتال در بسیاری از کشور‌‌‌‌‌‌‌‌ها از جمله چین اعمال شده‌است. در نتیجه کشورهای جهان و بانک‌های مرکزی به‌عنوان ارائه جایگزین و راه‌حلی برای نوسانات شدید قیمتی ارزهای دیجیتال، دارایی جدیدی به‌نام ارزهای دیجیتال بانک مرکزی را معرفی کردهاند. ایران نیز از ارز دیجیتال بانک مرکزی خود به‌نام ریال دیجیتال رونمایی کرده که واکنش‌های متفاوتی را به‌همراه داشته‌است.
ارز دیجیتال بانک مرکزی
همان‌طور که از نام آن پیداست، ارز دیجیتال بانک مرکزی یک دارایی دیجیتال است که از فناوری بلاک‌چین استفاده می‌کند. آنها توسط بانک‌های مرکزی صادر می‌شوند و نقش حمایت از خدمات مالی دولت یک کشور و سیستم بانکی آن، تعیین سیاست‌های پولی و انتشار ارز را دارند. نحوه فعالیت کلی ارز دیجیتال بانک مرکزی همانند استیبل‌کوین‌‌‌‌‌‌‌‌ها است. این ارزهای دیجیتال ارزشی برابر با پول رسمی یک کشور دارند و همواره این ارزش را حفظ می‌کنند. ارز دیجیتال بانک مرکزی مشابه پولی است که در حساب‌های دیجیتال بانک‌ها نگهداری می‌شود، با این تفاوت که علاوه‌بر استفاده از خدمات زیرساختی بانک‌ها، از فناوری بلاک‌چین نیز استفاده می‌کنند.
به همین دلیل، ارزهای دیجیتال بانک مرکزی می‌توانند از مزیت‌ها و خدمات بلاک‌چین بهره‌‌‌‌‌‌‌‌مند شوند و به‌راحتی نگهداری و انتقال آنها به کیف‌پول‌های دیجیتال امکان‌پذیر است. این موضوع به‌طور ویژه در زمان انجام معاملات فرامرزی مورد‌توجه قرار می‌گیرد و ماهیت ارز دیجیتال انجام تراکنش‌های بین‌المللی را در سطح کوچک و بزرگ آسان می‌کند. ارزهای دیجیتال بانک مرکزی مانند ریال دیجیتال توسط سیستم بانکی پشتیبانی می‌شوند و به همین دلیل برخلاف ارزهای دیجیتال معمول بازار به‌طور کاملا متمرکز مدیریت می‌شوند.
این بدان معنی است که بانک مرکزی کنترل کاملی بر عرضه و استفاده‌‌‌‌‌‌‌‌کنندگان آن دارد و همانند خدمات سنتی بانکی، بانک‌های مرکزی در هر زمان این توانایی را خواهند داشت تا تراکنش‌های انجام‌شده با ارز دیجیتال بانک مرکزی را ردیابی، پیگیری یا حتی مسدود کنند. درحالی‌که این موضوع نظارت و کنترل را در هنگام استفاده از این دارایی‌های دیجیتال بالا می‌‌‌‌‌‌‌‌برد، اما استفاده‌‌‌‌‌‌‌‌کنندگان همچنین می‌توانند اطمینان حاصل کنند که بسیاری از خطرات معمول ارزهای دیجیتال مانند نوسانات شدید قیمتی، اقدامات خرابکارانه و دیگر موارد مشابه متوجه دارایی‌های آنها نخواهد بود و سرمایه آنها نزد بانک مرکزی به‌طور کاملا ایمن نگهداری می‌شود و در صورت بروز مشکل، بانک از آنها حمایت می‌کند.
ریال دیجیتال
ارزهای دیجیتال بانک مرکزی اخیرا توجهات بسیاری را به خود جلب کرده است و در حال‌حاضر، ۱۳۰ کشور که بیش از ۹۸درصد تولید ناخالص جهانی را تشکیل می‌دهند در حال بررسی یا عرضه ارز دیجیتال بانک مرکزی خود هستند. هم‌اکنون بسیاری از کشورهای جهانی آمادگی خود را برای عرضه ارز دیجیتال بانک مرکزی اعلام کردهاند و برخی مانند چین، ارز دیجیتال بانک مرکزی خود را وارد مرحله آزمایشی کرده و در اختیار بخشی از مردم خود قرار داده‌اند. ایران نیز از جمله کشور‌‌‌‌‌‌‌‌هایی به‌شمار می‌رود که روند توسعه ارز دیجیتال بانک مرکزی را به‌طور جدی دنبال می‌کند. این ارز که ریال دیجیتال نام گرفته‌است، فاز پیش‌آزمایشی آن به پایان رسیده و هم‌اکنون در مرحله آزمایش است.
بانک مرکزی برای توسعه ریال دیجیتال با چندین بانک از جمله بانک ملی، ملت و تجارت همکاری داشته‌است تا در مرحله آزمایشی ریال دیجیتال را در اختیار بخشی از کاربران و مشتریان قرار دهند. براساس آخرین صحبت‌های عنوان‌شده، فاز آزمایشی‌ریال دیجیتال از اسفند۱۴۰۱ و با تعداد ۵۰۰ کاربر آغاز شده و از فروردین۱۴۰۲ بانک مرکزی به بانک‌ها این اجازه را داده‌است تا تعداد مشتریان ریال دیجیتال را افزایش دهند. با این حال تا به امروز این فاز آزمایشی در سکوت خبری دنبال شده‌است. جزئیات بیشتری از ریال دیجیتال و نتایج به‌دست آمده از فاز آزمایشی منتشر نشده و این فضای غیرشفاف و روند توسعه کند برخی شک‌ها و تردیدها را پیرامون زمان عرضه عمومی ریال دیجیتال به‌همراه داشته‌است.
کاربرد ریال دیجیتال
ریال دیجیتال همانند دیگر ارزهای دیجیتال از بلاک‌چین استفاده می‌کند و می‌تواند در کیف‌پول‌های دیجیتال ذخیره شود، درحالی‌که این ارز دیجیتال به‌طور متمرکز و توسط بانک مرکزی ایران کنترل می‌شود، اما همچنان از مزیت‌های اصلی ارزهای دیجیتال بهره‌‌‌‌‌‌‌‌مند است و کاربران می‌توانند به‌راحتی ریال دیجیتال را در معاملات یا تراکنش‌های مورد‌نیاز خود استفاده کرده و در سریع‌ترین زمان تراکنش خود را انجام دهند.یکی از بزرگ‌ترین مزیت‌های ریال دیجیتال، می‌تواند برای افرادی باشد که حساب بانکی ندارند یا به خدمات بانکی دسترسی ندارند. بانک مرکزی ایران می‌تواند ریال دیجیتال را به‌گونه‌ای ایجاد و عرضه کند که فرآیند ثبت‌نام در کیف‌پول و استفاده از آن پیچیدگی‌های بانکی سنتی را نداشته‌باشد و در نتیجه، قشر ضعیف جامعه نیز بتوانند به کمک آن به اقتصاد و خدمات مالی کشور دسترسی پیدا کنند.
همچنین برنامه‌‌‌‌‌‌‌‌ریزی شده‌است تا ریال دیجیتال به شفافیت اقتصادی کمک کند و در نتیجه استفاده عموم مردم از آن، میزان در گردش و موارد و مسیر استفاده از ریال به شکل بهتری مشخص شود. این اطلاعات مهم و کاربردی می‌توانند به بانک مرکزی در مدیریت بهتر اقتصاد و اکوسیستم فعال کشور کمک کنند. ریال دیجیتال چه در پرداخت‌‌‌‌‌‌‌‌های خرد و چه در تراکنش‌های بین‌بانکی می‌تواند کاربرد داشته‌باشد و تقریبا هر پرداختی که با کارت بانکی قابل‌انجام است، می‌تواند با ریال دیجیتال نیز قابل‌انجام باشد. ریال دیجیتال توانایی استفاده به‌صورت گسترده را دارد، اما سوال بزرگتر ظرفیت زیرساخت‌های آن خواهد بود. برای بهره‌بردن از ویژگی‌‌‌‌‌‌‌‌ها و مزایای ریال دیجیتال باید زیرساخت آن نیز مهیا شود و از همه مهم‌تر، استقبال اکوسیستم و مردم را به‌همراه داشته‌باشد.
ریال‌دیجیتال همچنین به‌طور ویژه در مبادلات خارجی با برخی کشور‌‌‌‌‌‌‌‌ها مانند روسیه نیز می‌تواند کاربرد داشته‌باشد و تا به امروز صحبت‌های مختلفی پیرامون انجام تعاملات مالی میان روسیه و ایران با ارزهای دیجیتال عنوان‌شده‌است. همچنین با صدور مجوز واردات با ارزهای دیجیتال، کاربردهای ریال دیجیتال در کشور نیز می‌تواند بیشتر شود و برخی از چالش‌های سنتی پیرامون واردات و صادرات کشور را برطرف کند. برای موفقیت ریال دیجیتال، فروشندگان باید آن را بپذیرند و خریداران باید از‌ریال دیجیتال در پرداخت‌ها استفاده کنند. بانک مرکزی راه‌‌‌‌‌‌‌‌های مختلفی برای گسترش استفاده از‌ریال دیجیتال دارد و در مرحله آزمایشی می‌تواند همانند چین،ریال دیجیتال را به علاقه‌‌‌‌‌‌‌‌مندان هدیه دهد و به‌فروشندگان و ارائه‌‌‌‌‌‌‌‌دهندگان خدمات طرح‌های تشویقی پیشنهاد کند.
موافقان و مخالفان ریال دیجیتال
با وجود مزایا و کاربردهایی که‌ریال دیجیتال می‌تواند داشته‌باشد، این ارز دیجیتال از زمان رونمایی با انتقاد‌‌‌‌‌‌‌‌های مختلفی مواجه شده‌است. بسیاری از تحلیلگران و سرمایه‌‌‌‌‌‌‌‌گذاران بازار بر این باور هستند که به دلیل تحریم‌ها و همچنین شرایط اقتصادی کشور،ریال دیجیتال نمی‌تواند کاربرد زیادی درمیان سرمایه‌‌‌‌‌‌‌‌گذاران داشته‌باشد و مردم نیز برای پرداخت‌‌‌‌‌‌‌‌های درون‌کشوری با سیستم‌‌‌‌‌‌‌‌های بانکی راحت‌‌‌‌‌‌‌‌تر هستند. با این حال، بانک مرکزی بر این باور است که‌ریال دیجیتال می‌تواند برای مدیریت چالش‌های اقتصادی در پرداخت‌‌‌‌‌‌‌‌های خرد مفید باشد و از سال۹۷، کار مطالعاتی گسترده بانک مرکزی پیرامون این ارز دیجیتال آغاز شده‌است.
هم‌اکنون بانک مرکزی برنامه‌‌‌‌‌‌‌‌ریزی کرده است تا به‌مرور زمان فضا‌‌‌‌‌‌‌‌های خدماتی متعددی اضافه شوند که از‌ریال دیجیتال به‌عنوان ابزار پرداخت استفاده کنند و مردم نیز بتوانند در بانک‌های مختلف به این ابزار پرداخت دسترسی داشته باشند. ارز دیجیتال بانک مرکزی ایران می‌تواند مزایای مختلفی داشته‌باشد و با افزایش کاربردهای آن و دامنه خدمات در فضای دیجیتال، مورد‌استفاده گسترده کاربران ایرانی قرار گیرد، بااین‌حال موفقیت‌ریال دیجیتال به عوامل بسیار مختلفی بستگی دارد و با تکمیل فاز آزمایشی، چالش اصلی ریال دیجیتال آغاز می‌شود و باید کارآیی خود را ثابت کند.
