عرضه ارزهای دیجیتال بانک مرکزی کندتر از حد انتظار است
آرزوی دور بانکداران
پول ذخیره‌شده در کارت آوانت در عوض بانک‌های تجاری، مستقیما توسط بانک فنلاند پشتیبانی می‌شد. به ادعای این بانک، کارت آوانت اولین ارز دیجیتال بانک‌مرکزی جهان (cbdc) بود. دارندگان کارت در بانک حساب نداشتند و معادل ارزش پولی اندوخته افراد توسط تراشه‌‌‌‌‌هایی که به‌صورت فیزیکی در این کارت‌ها قرار داده شده بود، محاسبه می‌شد. نقل‌‌‌‌‌وانتقالات در چنین سیستمی همانند پول نقد، همراه با حفظ ناشناسی کاربران بود. آوانت به مدت سه سال‌اجرا شد تا اینکه به بخش‌خصوصی واگذار شد و در ادامه متوقف شد. این کارت‌ها در مقایسه با سایر سیستم‌‌‌‌‌های پرداخت، مانند کارت‌های اعتباری، جذابیت کمتری داشت و موفق به کسب محبوبیت نشد. اکونومیست در ویژه‌‌‌‌‌نامه اخیر خود به تحول سیستم‌‌‌‌‌های پرداخت و نقش رمزارزها در موج دیجیتالی‌‌‌‌‌سازی پول پرداخته است.
۳۰سال‌دیگر زمان لازم بود تا ایده پول دیجیتال بانک‌مرکزی به‌طور جدی احیا شود. تا ۲۰۱۶، هیچ بانک‌مرکزی به‌طور جدی به‌دنبال راه‌اندازی cbdc نبود. این در حالی است در شرایط کنونی بیشتر بانک‌های مرکزی در پی دستیابی به این آرزو هستند. کاهش استفاده از پول نقد، افزایش ارزهای رمزنگاری‌‌‌‌‌شده و راه‌اندازی احتمالی ارز دیجیتالی به‌نام لیبرا توسط فیس‌بوک، بانک‌های مرکزی را وا داشته است تا به‌دنبال راه‌‌‌‌‌هایی برای جلوگیری از دست خارج‌شدن کنترل سیستم‌‌‌‌‌های مالی باشند. شورای آتلانتیک تخمین می‌زند که ۱۱۴کشور که بیش از ۹۵درصد از تولید ناخالص داخلی جهان را تشکیل می‌دهند، اکنون cbdc را راه‌اندازی کردهاند یا در حال بررسی هستند. این اتفاق در حالی فراگیر شده‌است که در اواسط۲۰۲۰ تنها ۳۵کشور به cbdc می‌پرداختند. از میان این کشورها حداقل ۱۰ ارز دیجیتال بانک‌مرکزی به‌طور کامل راه‌اندازی شده و چین بزرگ‌ترین اقتصادی است که در آن نسخه اولیه به مرحله اجرا رسیده است.
با وجود موج فراگیر علاقه‌‌‌‌‌مندی به ارزهای دیجیتال، گروه کوچک اما روبه‌رشدی از سیاستمداران و بانک‌های مرکزی هدف cbdcs را زیر سوال می‌برند. در ژانویه۲۰۲۲، مجلس اعیان انگلستان در صورت‌جلسه‌‌‌‌‌ای اعلام داشت هنوز دلیل قانع‌‌‌‌‌کننده‌‌‌‌‌ای برای راه‌اندازی cbdc نشنیده است. در ماه مارس، ریکس‌‌‌‌‌بانک، بانک‌مرکزی سوئد گزارش ۹۰۰صفحه‌‌‌‌‌ای منتشر کرد که در آن استدلال شده بود که راه‌اندازی کرون الکترونیکی (در کشوری با درجه بالایی از خرید غیرنقدی) معقول نیست. کشور سوئد به‌دنبال کشورهای دیگر به موج علاقه‌‌‌‌‌مندان راه‌اندازی cbdc پیوسته بود تا از اندک مزیت‌های آن بهره برد. این در حالی بود که سوئد از جمله کشورهای پیشرفته در عرصه سیستم‌‌‌‌‌های بانکی و پرداخت است. با این حال از نظر اکونومیست، حذف cbdc فکر اشتباهی بهنظر می‌رسد. بانک‌های مرکزی، ایستگاه آخر تسویه نهایی هر سیستم مالی هستند. ارز دیجیتال بانک‌مرکزی که فقط برای برخی نهادهای مالی قابل‌دسترسی باشد، میتواند سیستم‌‌‌‌‌های پرداخت را با‌دادن دسترسی مستقیم به فین‌تک‌ها به بانک‌های مرکزی و نه از طریق بانک‌ها، رقابتی‌‌‌‌‌تر کند.
همچنین cbdcها در ارتقای پرداخت‌‌‌‌‌های فرامرزی موثر باشد و تسویه آنی را میان ارزها را ممکن سازد. حتی کشورهایی که سیستم‌‌‌‌‌های پرداخت پیشرفته دارند، می‌توانند به کمک cbdc استانداردهای حاکم بر ارزهای جدید طراحی کنند. چندان بعید نیست روزی ارز دیجیتال بانک‌های مرکزی به جریان اصلی سیستم‌‌‌‌‌های مالی تبدیل شوند. به‌رغم بدبینی‌‌‌‌‌های اخیر، معاون رئیس بانک انگلستان، سر‌جان کانلیف اشاره کرد که احتمالا زمانی پوند دیجیتال در انگلستان مورد نیاز خواهد بود.
قابل پیش‌بینی است که نحوه تاثیرگذاری ارزهای دیجیتال بانک‌های مرکزی تا حد زیادی به طراحی آنها بستگی داشته باشد. cbdcها جزئی از بدهی بانک مرکزی هستند؛ به این معنی که ریسک سپرده‌‌‌‌‌گذاری در بانک‌های تجاری را نخواهند داشت. برخی بانک‌ها از بلاک‌چین‌‌‌‌‌های خصوصی استفاده می‌کنند، برخی دیگر چنین حساسیتی ندارند، با این حال تمام cbdc و نسخه‌‌‌‌‌های اولیه راه‌اندازی شده، از باهاما تا چین و نیجریه، بر چند اصل مشترک همگرا هستند. ارزهای دیجیتال بانک‌مرکزی معمولا به‌واسطه بانک‌های تجاری ارائه می‌شوند و با شرکت‌های ارائه‌‌‌‌‌دهنده خدمت کیف‌پول الکترونیکی همکاری دارند تا پیچیدگی کار با رمزارز را تسهیل کند. «دلار شنی» (sand dollar) باهاما و eNaira نیجریه، اولین نمونه‌‌‌‌‌های cbdc راه‌اندازی‌‌‌‌‌شده هستند و در حال‌حاضر محدودیت‌هایی در سقف موجودی کاربران دارند. e-CNY چین نیز از لحاظ مقیاس بزرگ‌ترین Cbdc است که در مرحله آزمایشی قرار دارد. در حال‌حاضر هیچ‌کدام از این ارزهای دیجیتال بانک‌مرکزی سود پرداخت نمی‌کنند و کارمزد تراکنش صفر دارند. بهنظر می‌رسد دلیل استفاده از سقف نگهداری و بهره صفر، جلوگیری از خروج گسترده سپرده‌‌‌‌‌ها از بانک‌های تجاری به سمت Cbdc است.
دلار شنی، e-CNY و eNaira با وجود عرضه پر زرق‌‌‌‌‌وبرق، توجه عده محدودی را جلب کردهاند. در ماه مارس، «ساوت چاینا مورنینگ پست» گزارش داد که مغازه‌‌‌‌‌ها در چین به‌ندرت پرداخت از طریق e-CNY را قبول می‌کنند. حدود ۲۶شهر در این آزمایش شرکت می‌کنند. داده‌های بانک خلق چین، بانک‌مرکزی چین نشان می‌دهد که e-CNY در ژانویه تنها حدود ۶/ ۱۳میلیارد یوآن (۲میلیارد دلار) گردش داشته است. در مجموع ۲۶۱میلیون کیف‌پول از آغاز ۲۰۲۲ ایجاد شده است؛ اما تنها ۱۰۰میلیارد یوآن (۱۴میلیارد دلار) بین اکتبر۲۰۲۰ تا اوت۲۰۲۲ گردش داشته است. به گفته برخی از کاربران چینی، از جمله عوامل موثر می‌توان به AliPay و WeChat Pay اشاره کرد که در حال‌حاضر پرطرفدارند و ابزار بسیار کارآمدتری هستند. به این ترتیب صاحب کسب‌وکاران چینی رغبتی برای پوشش‌دادن e-CNY نشان نمی‌دهند.
در شرایط کنونی مدیران بانک‌مرکزی سایر کشورها با علاقه مساله cbdcها را دنبال می‌کنند؛ اگرچه برخی از ایشان به‌طور کلی این ایده را کنار گذاشته‌اند. بانک‌مرکزی دانمارک که در حال‌حاضر از سیستم پرداخت دیجیتالی پیشرفته‌‌‌‌‌ای استفاده می‌کند با دیده تردید به cbdc نگاه می‌کند و اعلام کرده است در چگونگی دسترسی بهتر و ایمن‌‌‌‌‌تر به پرداخت‌ها با ارائه ارز دیجیتال بانک‌مرکزی قانع نشده است. بانک‌مرکزی ژاپن نیز نسخه آزمایشی cbdc را در ۲۰۲۱ طراحی کرده است؛ اما برنامه‌‌‌‌‌ای برای اجرایی ساختن آن ندارد. فنلاند، شاید به‌دلیل تجربه آوانت باشد، در حال‌حاضر هیچ برنامه‌‌‌‌‌ای برای معرفی ارز دیجیتال بانک‌مرکزی خود ندارد؛ اگرچه این کشور از ایده یورو دیجیتال برای بهبود پرداخت‌‌‌‌‌های فرامرزی در سراسر اروپا حمایت می‌کند.
اکونومیست این سوال را مطرح می‌کند که چه چیزی ممکن است باعث پذیرش بیشتر ارزهای دیجیتال بانک‌های مرکزی شود؟ و این‌گونه پاسخ می‌دهد که برخی از دولت‌ها با استفاده از مشوق مردم را به پرداخت از طریق cbdc تشویق می‌کنند. نیجریه به کسانی که از eNaira برای پرداخت هزینه ریکشا (سه‌‌‌‌‌چرخه مخصوص حمل‌ونقل) استفاده کنند، ۵درصد تخفیف در نظر گرفته است. چین اقدام به پخش پاکت‌‌‌‌‌های قرمزی برای توزیع e-CNY رایگان کرده است. همچنین دولت چین مدت‌ها تلاش می‌کرد تا شرکت‌های فین‌تک مانند Ant و Tencent را برای واگذاری دسترسی به داده‌های تراکنش‌های بلادرنگ ترغیب کند. بهنظر می‌رسد چین از این اقدامات قصد این را داشته است تا جایگاه e-CNY را در مرکز تجارت مستحکم کند. راه‌‌‌‌‌حل دیگر آن است که بر ویژگی‌هایی که cbdcها را خاص می‌کند، تمرکز شود.
لوئیس سان، رئیس پرداخت‌‌‌‌‌های نوظهور بانک اچ‌‌‌‌‌اس‌‌‌‌‌بی‌‌‌‌‌سی، از گروه بانکداری بریتانیایی چنین استدلال می‌کند که اگرچه استفاده از cbdc برای پرداخت‌ها به تنهایی ممکن است تفاوت چندانی با سیستم‌‌‌‌‌های پرداخت الکترونیکی موجود نداشته باشد، پول با قابلیت برنامه‌‌‌‌‌ریزی ماهیتی منحصربه‌‌‌‌‌فرد دارد. ریچ تورین، نویسنده اهل شانگهای کتاب «Cashless» در مورد cbdc چین، آزمایشی را در استان چنگدو توصیف می‌کند که طبق گزارش‌ها خبر از این دارد که قراردادهای هوشمند بر مبنای e-CNY ساخته شده و در اختیار ۶کشاورز قرار داده شده است که می‌توان از آن فقط برای اهداف کشاورزی استفاده کرد. برخی از کارشناسان گمان می‌برند چنین نمونه‌‌‌‌‌هایی میتواند نشان‌دهنده گامی به‌سوی رویای کنترل دقیق‌تر و کارآمدتر دولت چین بر کل اقتصاد باشد. تورین همچنین در کتاب خود این ایده را مطرح می‌کند که cbdcها می‌توانند به کشورها کمک کند تا جابه‌جایی وجوه مورد‌نیاز برای تراکنش‌های فرامرزی را انجام دهند و به این ترتیب دورزدن سیستم دلاری نیز ممکن بهنظر می‌رسد.
با تمام این اوصاف، آینده احتمالی ارز دیجیتال بانک‌های مرکزی همگی در حال‌حاضر در مرحله آزمایشی باقی مانده‌‌‌‌‌اند. تورین در این زمینه با خوش‌بینی می‌گوید هنوز روزهای اولیه معرفی cbdcها است و از این نظر، بسیار مشابه جو عمومی صنعت کریپتو است و چندان تفاوتی با سایر تکنولوژی‌های تازه معرفی‌‌‌‌‌شده ندارد.
