نسخه دوم پیش‌‌‌‌‌‌‌‌نویس سند ریال دیجیتال منتشر شد
این پیش‌‌‌‌‌‌‌‌نویس در مورد تولید، انتشار و توزیع ریال دیجیتال و زیرساخت فنی‌ریال دیجیتال است. این در حالی است که نسخه دوم (۲-۲) پیش‌‌‌‌‌‌‌‌نویس سند‌ریال دیجیتال بانک‌مرکزی تفاوت چندانی با نسخه قبلی که اوایل شهریور امسال منتشرشده بود، ندارد. این سند از ۳ بخش تشکیل شده‌است. در بخش اول و دوم به تعریف مفاهیم و توضیحاتی پیرامون «ماهیت کلی پول دیجیتال بانک‌های مرکزی» پرداخته شده‌است. بخش سوم و آخر این سند به شرح ابعاد مختلف و فنی‌ریال دیجیتال بانک‌مرکزی پرداخته شده‌است. در ادامه مهم‌ترین قسمت‌های این سند را بررسی می‌کنیم.
هدف بانک‌مرکزی از توسعه ریال دیجیتال
در پیش‌‌‌‌‌‌‌‌نویس سند ریال دیجیتال، اهداف بانک‌مرکزی از توسعه این ابزار به شرح زیر اعلام‌شده‌است:
- فعالسازی ظرفیت برنامه‌‌‌‌‌‌‌‌پذیری پول
- بسترسازی برای توسعه اقتصاد دیجیتال در کشور
- توسعه تاب‌آوری ابزارهای پرداخت
- مدیریت اثرات کاهش بهکارگیری اسکناس در جامعه
- بهبود کارآیی ابزارهای پرداخت نوین
- افزایش دسترسی‌‌‌‌‌‌‌‌پذیری پول بانک‌مرکزی
همچنین در این قسمت آمده است که بسترهای مبتنی بر فناوری دفترکل توزیع شده به علت بهکارگیری سازوکار اجماع در فرآیند تایید تراکنش‌ها، از امنیت بسیار بالایی برخوردار بوده و در عین‌حال به دلیل ثبت اطلاعات در قالب بلوک‌‌‌‌‌‌‌‌های اطلاعتی پیوسته، امکان رهگیری هر نوع تغییراتی در زنجیره اطلاعاتی ثبت‌شده وجود دارد.
مولفه‌‌‌‌‌‌‌‌های طراحی ریال دیجیتال
در پیش‌‌‌‌‌‌‌‌نویس سند‌ریال دیجیتال سه نوع مولفه برای این دارایی عنوان‌شده که به شرح زیر است:
۱- مولفه‌‌‌‌‌‌‌‌های اقتصادی
میزان انطباق با الزامات اقتصاد دیجیتال
نحوه مواجهه با عدم‌تعادل احتمالی در منابع و مصارف بانک‌ها
میزان شباهت با ویژگی‌های اسکناس (مانند دسترسی عمومی، بهره‌‌‌‌‌‌‌‌ناپذیری، قابلیت تبدیل یک به یک با سایر انواع پول رایج کشور)
۲- مولفه‌‌‌‌‌‌‌‌های کسب‌وکاری
تعیین ناشر ریال دیجیتال
تعیین دامنه جغرافیایی، حوزه و هدف کاربرد
سازوکار انتشار و توزیع ریال دیجیتال
سازوکار موردنیاز تسویه‌‌‌‌‌‌‌‌های احتمالی
نحوه ایجاد فرصت‌های جدید سودسازی برای بانک‌ها
۳- مولفه‌‌‌‌‌‌‌‌های فنی
نوع زیرساخت زنجیره بلوکی موردنیاز
تعیین فرآیند تایید تراکنش و اجماع
پشتیبانی از قراردادهای هوشمند
قابلیت انتشار توکن‌‌‌‌‌‌‌‌های مختلف
سازوکار ثبت و نگهداری اطلاعات در دفتر کل
میزان گمنامی تراکنش و سطح حریم خصوصی کاربران
مقیاس‌پذیری خدمات قابل ارائه
زیست‌‌‌‌‌‌‌‌بوم ریال دیجیتال بانک مرکزی ایران
ریال دیجیتال در معماری ارائه‌شده توسط بانک‌مرکزی، شکل دیجیتالی اسکناس بوده و جزئی از پایه‌پولی است؛ از این‌رو امتیاز انتشار آن در انحصار بانک‌مرکزی و مبتنی بر پشتوانه‌‌‌‌‌‌‌‌های قانونی، تعهد مستقیم بانک‌مرکزی خواهد بود.
واسطه‌‌‌‌‌‌‌‌های توزیع در این معماری، بانک‌ها و موسسات اعتباری دارای مجوز هستند که ارتباط با کاربران نهایی را مدیریت می‌کنند. این واسطه‌‌‌‌‌‌‌‌ها می‌توانند دفتر کل زیرساخت‌ریال دیجیتال یا همان پایگاه داده توزیع شده را نگهداری و به‌‌‌‌‌‌‌‌روزرسانی کنند.
مطابق تصویر زیست‌‌‌‌‌‌‌‌بوم ریال دیجیتال بانک‌مرکزی، در بخش اول این پیش‌‌‌‌‌‌‌‌نویس منظور از زیست‌‌‌‌‌‌‌‌بوم‌ریال دیجیتال مجموعه اشخاص حقیقی و حقوقی نظیر بانک‌مرکزی، موسسات اعتباری، فراهم‌‌‌‌‌‌‌‌کنندگان خدمات فنی، کاربران، بهره‌‌‌‌‌‌‌‌برداران، زیرساخت‌ها و فناوری‌های مرتبط هستند که بر اساس نقش‌‌‌‌‌‌‌‌ها و وظایف مشخص‌شده در این ضوابط در فرآیند تولید، انتشار، جمع‌‌‌‌‌‌‌‌آوری و مبادله‌ریال دیجیتال و همچنین اجرای قراردادهای هوشمند مبتنی بر آن مشارکت دارند.
منظور از «پلتفرم برنا»، زیرساخت فنی (بلاک‌چین) مبتنی بر دفتر کل توزیع‌‌‌‌‌‌‌‌شده که ضمن تامین امکان انتشار‌ریال دیجیتال، امکان توسعه انواع قراردادهای هوشمند را نیز فراهم می‌کند. پلتفرم برنا توسط بانک‌مرکزی طراحی و استقرار یافته و مدیریت مشارکت اعضا در این پلتفرم به‌صورت متمرکز و برعهده بانک‌مرکزی است.
بازیگران و نقش آنها در این گزارش به شرح زیر است:
۱- بانک‌مرکزی
مدیریت چرخه عمر‌ریال دیجیتال (تولید، انتشار، توزیع و امحا)
تعریف دسترسی برای بانک‌ها
مسدود و فعالسازی دسترسی بانک‌ها
تعریف و اعمال سیاست‌های کلان مدیریت زیست‌‌‌‌‌‌‌‌بوم ریال دیجیتال
متولی دفترکل توزیع‌‌‌‌‌‌‌‌شده و مشارکت در تایید تراکنش‌ها و اجرای قراردادهای هوشمند
۲- بانک عضو متولی
احرازهویت کاربران و فعالسازی کیف‌ریال دیجیتال
توسعه کیف‌ریال دیجیتال
تبدیل کردن‌ریال دیجیتال به سایر شکل‌‌‌‌‌‌‌‌های پول در کشور
متولی دفترکل توزیع‌‌‌‌‌‌‌‌شده و مشارکت در تایید تراکنش‌ها
توسعه و اجرای قراردادهای هوشمند (با تایید بانک‌مرکزی)
آموزش و ترویج کاربری ریال دیجیتال
۳- بانک عضو عادی
احرازهویت کاربران و فعالسازی کیف‌ریال دیجیتال
توسعه کیف‌ریال دیجیتال
تبدیل کردن‌ریال دیجیتال بانک‌مرکزی به سایر شکل‌‌‌‌‌‌‌‌های پولی در حساب‌های بانکی مرسوم آموزش و ترویج ریال دیجیتال
۴- کاربران (عادی و تجاری)
تبادل ریال دیجیتال با رعایت ضوابط تعیین‌شده
۵- تامین‌‌‌‌‌‌‌‌کنندگان فناوری
توسعه و نگهداری زیرساخت و کیف‌ریال دیجیتال بانک‌مرکزی
پیاده‌‌‌‌‌‌‌‌سازی قراردادهای هوشمند و سرویس‌های مختلف آتی
استقرار سامانه در بانک‌ها و مدیریت‌پذیرندگان
آموزش و ترویج ریال دیجیتال
توزیع ریال دیجیتال در کشور
ساختار توزیع‌ریال دیجیتال، مستند به مصوبه شورای پول و اعتبار متشکل از ۲ سطح است.
۱-ریال دیجیتال در اختیار لایه اول (بانک‌ها) قرار می‌گیرد. در لایه اول، اعضا (بانک‌ها) با بانک‌مرکزی در ارتباط بوده و قادر به نگهداری، انتقال و توزیع‌ریال دیجیتال با هدف پرداخت‌‌‌‌‌‌‌‌های خرد بین کاربران و مشتریان عادی و تجاری خود خواهند بود. سازوکار توزیع‌ریال دیجیتال به بانک‌ها، مشابه توزیع اسکناس بین بانک‌ها است، بنابراین‌ریال دیجیتال، در مقابل تامین مقدار متناظری اسکناس یا ذخایر از سوی بانک متقاضی، در کیف‌ریال دیجیتال بانک متقاضی قرار خواهد گرفت. از آنجا که‌ریال دیجیتال همانند اسکناس، بدهی بانک‌مرکزی محسوب می‌شود، لذا حساب‌ریال دیجیتال برای عضو (بانک)، ماهیت بدهکار داشته و ریال دیجیتال در گروه موجودی‌‌‌‌‌‌‌‌های نقد طبقه‌‌‌‌‌‌‌‌بندی می‌شود.
۲- در لایه دوم نیز کاربران (کاربران عادی و تجاری) با لایه بالاتر از خود در ارتباط بوده و می‌توانند از طریق تبدیل وجه نقد یا سپرده خود نزد بانک‌ها به‌ریال دیجیتال، مقدار مشخصی ریال دیجیتال را به کیف‌ریال دیجیتال خود منتقل کنند. کاربران با توجه به درخواست و نوع کاربری، از طریق نرم‌‌‌‌‌‌‌‌افزارهای مجهز به خدمات‌ریال دیجیتال (مانند همراه بانک) علاوه‌بر نگهداری امن از کلیدهای خصوصی خود، امکان انجام تراکنش را به‌صورت بلادرنگ خواهند داشت، بنابراین ریال دیجیتال مشتریان بانک‌ها در حساب بانکی نگهداری نمی‌شود، بلکه در کیف‌ریال دیجیتال نزد خود مشتریان نگهداری شده و در اثر انجام تراکنش ریال دیجیتال، به کیف‌پول‌های مختلف منتقل می‌شود.
منظور از اعضا، موسسات اعتباری است که با مجوز بانک‌مرکزی مجاز به عضویت در «زیست‌‌‌‌‌‌‌‌بوم‌ریال دیجیتال» بوده‌‌‌‌‌‌‌‌اند و بسته به نوع مسوولیت‌های تعیین‌شده برای آنها، مشتمل بر دو نوع «عضو عادی» و «عضو متولی» هستند.
عضو متولی: عضوی است که امکان مشارکت در فرآیند تایید تراکنش‌ریال دیجیتال و توسعه قرارداد هوشمند را داشته، نسبت به ارائه خدمات مرتبط با مبادلات‌ریال دیجیتال و کیف‌ریال دیجیتال به‌کاربر اقدام می‌کند.
عضو عادی: عضوی است که امکان مشارکت در فرآیند تایید تراکنش یا توسعه قرارداد هوشمند را نداشته و مطابق با ضوابط اعلامی از سوی بانک‌مرکزی و با واسطه عضو متولی نسبت به ارائه خدمات مرتبط با مبادلات‌ریال دیجیتال و کیف‌ریال دیجیتال به‌کاربر اقدام می‌کند.
