«دنیای اقتصاد» تجربه کشورهای منطقه را بررسی می‌کند
سه گام آماری در ایران
مقایسه شرایط کشورهای پیشرو منطقه با ایران در این زمینه، نشان می‌دهد سه اقدام مهم برای اصلاح وضعیت فعلی آماری باید برداشته شود: نخست، مجموعه آمارهای اقتصادی دستگاه‌های مختلف احصا و دسته‌بندی شود و پایگاه‌های متناسب برای هر یک از آنان در نظر گرفته شود؛ سپس، ضرروی است که نهادهای آماری مهمی مثل بانک مرکزی که گزارش‌های آن تاثیر بسیار زیادی روی روندهای آتی اقتصاد دارد، تقویم آماری دقیقی را همراه با روز و ساعت انتشار گزارش‌ها و آمارها تهیه کنند و در نهایت، سیستم ارائه آمارها متناسب با تکنولوژی‌های روز اصلاح شود و به ویژه در حال حاضر، انتشار آمارها در فرمت «اکسل» برای نیازهای پژوهشی محققان اقتصاد ایران در دستور کار قرار بگیرد.
مقایسه شرایط کشورهای پیشرو منطقه با ایران در این زمینه، نشان می‌دهد سه اقدام مهم برای اصلاح وضعیت فعلی آماری باید برداشته شود: نخست، مجموعه آمارهای اقتصادی دستگاه‌های مختلف احصا و دسته‌بندی شود و پایگاه‌های متناسب برای هر یک از آنان در نظر گرفته شود؛ سپس، ضرروی است که نهادهای آماری مهمی مثل بانک مرکزی که گزارش‌های آن تاثیر بسیار زیادی روی روندهای آتی اقتصاد دارد، تقویم آماری دقیقی را همراه با روز و ساعت انتشار گزارش‌ها و آمارها تهیه کنند و در نهایت، سیستم ارائه آمارها متناسب با تکنولوژی‌های روز اصلاح شود و به ویژه در حال حاضر، انتشار آمارها در فرمت «اکسل» برای نیازهای پژوهشی محققان اقتصاد ایران در دستور کار قرار بگیرد.
این در حالی است که در حال حاضر از سوی برخی مسوولان آماری داخلی، اظهاراتی در این زمینه صورت می‌گیرد که بیش از هر چیز، بیانگر عقبگرد صورت گرفته در کشور در این زمینه طی سال‌های گذشته است. به‌عنوان مثال، اصرار از سوی مسوولان مرکز آمار ایران برای جلوگیری از انتشار آمارها توسط بانک مرکزی (که حتی در دولت گذشته در یک مقطع به توقف انتشار آمار تورم از سوی بانک مرکزی منجر شد و یک رکورد در این زمینه به نام کشور ثبت کرد)، امری است که در کمتر کشوری از جهان سابقه داشته است. نگاهی به پایگاه‌های اینترنتی بانک‌های مرکزی کشورهای منطقه نیز نشان می‌دهد آمارهای قیمتی، پولی، ارزی و بانکی؛ در رده مهم‌ترین خروجی‌های اطلاعاتی هر کدام از این پایگاه‌ها محسوب می‌شود.
آمار در بانک‌های مرکزی خاورمیانه
نگاهی به وب‌سایت‌های اینترنتی متعلق به بانک‌های مرکزی کشورهای منطقه، نشان می‌دهد تقریبا همه این بانک‌ها انتشار عمومی آمارهای اقتصادی را به‌صورت اینترنتی در دستور کار دارند و بسته به سطح توسعه‌یافتگی هر کشور، پایگاه اینترنتی آن هم به نحو هوشمندانه‌تری طراحی شده و اطلاعات بیشتری را با دسترسی ساده‌تر، در اختیار مراجعان می‌گذارد.
اردن: پایگاه اینترنتی بانک مرکزی اردن به رغم ظاهر ابتدایی و طراحی نه چندان مناسب، آمارهای نسبتا جامعی را برای انتشار قرار داده است. این پایگاه یک بخش «نشریات و آمارها» دارد که چند گزارش آماری از شاخص‌های مهم اقتصادی این کشور را در دسترس قرار می‌دهد؛ اما بخش جالب آن «پایگاه داده آماری» است که با قسمت «بانک اطلاعاتی سری‌های زمانی» از پایگاه اینترنتی بانک مرکزی ایران قابل مقایسه است. با این تفاوت که دسترسی و استفاده از پایگاه سری‌های زمانی ایران، به‌دلیل اینکه بیش از یک دهه از طراحی آن گذشته، دیگر چندان آسان نیست و آمارهای آن هم با تاخیر قابل توجهی منتشر می‌شود (در حال حاضر این پایگاه فقط تا سال ۱۳۹۱ یعنی سه سال پیش به روز شده است)، اما تعداد شاخص‌هایی که از طریق پایگاه سری‌های زمانی بانک مرکزی ایران قابل استخراج است، بیشتر از تعداد شاخص‌های «پایگاه داده آماری» از وب‌سایت بانک مرکزی اردن است.
امارات متحده عربی: انتشار آمار از سوی بانک مرکزی امارات به‌صورت منظم و جامع و در زمان‌بندی‌های ماهانه، فصلی و سالانه صورت می‌گیرد. گزارش‌های ماهانه این پایگاه شامل «ترازنامه بانک مرکزی»، «تعهدات و سرمایه بانک مرکزی»، «کل‌های پولی»، «دارایی‌های خارجی بانک مرکزی»، «پایه پولی»، «شاخص‌های بازار سهام»، «بررسی‌های پولی ماهانه» و «شاخص‌های بانکی» می‌شود. تقریبا هیچ یک از این شاخص‌ها در ایران به‌صورت منظم و ماهانه منتشر نمی‌شود. علاوه‌بر این، در وب‌سایت بانک مرکزی این کشور، لینکی برای ورود به «پرتال داده امارات متحده عربی» وجود دارد. در این پایگاه که وابسته به «دفتر ملی آمارها»ی این کشور است و از سوی کارشناس‌های خارجی به نحوی هوشمندانه و جامع طراحی شده، همه آمارهایی که از سوی نهادهای مختلف این کشور تهیه می‌شود به‌صورت کامل و با فرمت‌های مختلف (PDF، اکسل و پاورپوینت) در دسترس است. علاوه‌بر این، در صفحه نخست وب‌سایت دفتر ملی آمارهای امارات، یک «تقویم آماری» تعبیه شده است که تاریخ دقیق انتشار آمارهایی که قرار است در هر ماه منتشر شود، مشخص کرده است و به‌عنوان مثال، اطلاعات این تقویم گویای این است که در تاریخ ۲۰ آگوست، گزارش تورم مربوط به ماه جولای این کشور منتشر می‌شود. البته این فاصله ۲۰ روزه بین پایان ماه تا انتشار آمار تورم، نشان می‌دهد آمار تورم ماهانه در ایران با سرعت بیشتری تهیه و منتشر می‌شود. در این پایگاه، امکانات مفید دیگر نظیر اپلیکیشن‌هایی برای دسترسی به آمارها از طریق تلفن‌های هوشمند و تبلت، تعبیه شده است.
بحرین: پایگاه اینترنتی بانک مرکزی بحرین از نظر طراحی تا حدودی نسبت به دیگر کشورهای منطقه نسبتا ضعیف است. گزارش‌های آماری و اقتصادی بحرین، در پایگاه بانک مرکزی این کشور در بخشی تحت عنوان «نشریات و داده‌ها» گنجانده شده که شامل گزارش‌ها و نشریات آماری محدودی است. پس از ورود به زیربخش «گزارش‌ها و مقالات» در این قسمت، ملاحظه می‌شود که فایل‌ها به‌صورت عمومی در وب‌سایت قرار نگرفته‌اند و برای دسترسی به آنها، به مکاتبه با بانک مرکزی بحرین نیاز است.
ترکیه: در بین کشورهای منطقه می‌توان عنوان حرفه‌ای‌ترین پایگاه اینترنتی بانک مرکزی را به ترکیه اختصاص داد. علاوه‌بر طراحی حرفه‌ای، این پایگاه از جامعیت مناسبی نیز برخوردار است و همه اطلاعاتی که انتظار می‌رود در وب‌سایت بانک مرکزی یک کشور موجود باشد، در آن به راحتی قابل تهیه است. از جنبه آمار و اطلاعات نیز، دو بخش از این وب‌سایت به «آمار» و «گزارش‌ها» اختصاص یافته است. در بخش گزارش‌ها، گزارش‌های متناوب بانک مرکزی این کشور درخصوص روندهای شاخص‌ها، تحقیقات اقتصادی متعلق به بانک مرکزی، بولتن بانک مرکزی، اطلاعات مبنایی درخصوص بانک مرکزی و دیگر قالب‌های اطلاعات (فیلم، کتاب و غیره) قرار داده شده است، اما بخش بسیار جذاب این وب‌سایت نیز (به ویژه برای افرادی که با پایگاه‌های اینترنتی مربوط به نهادهای داخل از کشور در تعامل باشند)، بخش آمار (Statistics) آن است. در این بخش، آمارهای مرتبط با حوزه‌هایی مثل «تراز پرداخت‌ها»، «آمارهای پولی و مالی»، «آمارهای بخش واقعی» و ... قرار داده شده است. به جز این، یک سیستم انتشار آماری اختصاصی تحت عنوان «سیستم تحویل داده الکترونیکی» (EDDS) نیز تعبیه شده است که ملاحظه آن برای برخی مسوولان آماری داخلی (برای درک فاصله ایجاد شده بین کشور با رقبای منطقه‌ای حداقل در زمینه تهیه و انتشار آمارهای اقتصادی) به شدت مفید است و توصیه می‌شود. در این بخش، همه آمارهای اقتصادی ممکن که انتشار آنها از سوی بانک مرکزی یک کشور انتظار می‌رود، در فرمت‌های مختلف به شکل «گزارش»، «خروجی اکسل» و «گراف» قرار داده شده و می‌توان با وارد کردن بازه‌های زمانی دلخواه، آمار مربوط به آن بازه را به سادگی تحویل گرفت. نکته جالب درخصوص آمارهایی مثل تورم در این پایگاه، قابلیت انتخاب محدوده شهر یا استان برای تعیین مقادیر تورم است. یا اینکه می‌توان مقدار تورم را بدون در نظر گرفتن برخی از زیرمجموعه‌های آن مثل «انرژی»، «محصولات غذایی فرآوری شده»، «محصولات دخانی و الکلی» یا «طلا» به دست آورد. علاوه‌بر این، امکان وارد کردن ایمیل و دریافت آمارها از بانک مرکزی این کشور از طریق ارسال ایمیل نیز وجود دارد. همچنین، مخاطب این وب‌سایت می‌تواند درخواست کند که با وارد کردن اطلاعات خود، از آخرین به‌روزرسانی‌ها در هر یک از این آمارها، مطلع شود و آمارهای تغییریافته برای وی ارسال شود. نکته بسیار جالب در وب‌سایت بانک مرکزی ترکیه، «تقویم انتشار آمار» است که در آن، تاریخ و ساعت دقیق انتشار هر یک از آمارها و گزارش‌های اقتصادی تا پایان سال مشخص شده است.
سوریه: احتمالا تحت‌تاثیر شرایط بحرانی حاکم به‌دلیل شورش‌ها و حملات تروریستی داخل این کشور، پایگاه اینترنتی بانک مرکزی سوریه از دسترس خارج است و در حال حاضر، از طریق اینترنت قابل مشاهده نیست.
عربستان سعودی: پایگاه اینترنتی بانک مرکزی عربستان (سما) دارای ظاهر نسبتا ساده، ولی سریع است. به جز آمارهای مربوط به نرخ‌های تسعیر ارزی که به‌صورت مستقل ارائه می‌شود، سایر گزارش‌های آماری از بخش «آمارهای اقتصادی» قابل دسترس است. نکته قابل توجه در این بخش این است که نخستین لینکی که در قسمت آمارهای اقتصادی به‌صورت برجسته (با حروف بزرگ) قرار داده شده، متعلق به تقویم انتشار آمارهای این نهاد است و روز دقیق انتشار هر یک از آمارهای مهمی (پنج مورد) که از سوی این پایگاه تا پایان سال منتشر می‌شود، به‌صورت دقیق مشخص کرده است.
علاوه‌بر این، قسمت «آمارهای اقتصادی» این پایگاه، خود شامل زیربخش‌های «گزارش‌های سالانه»، «نشریات آماری» (شامل آمارهای ماهانه، فصلی و سالانه)، «تورم و دیگر آمارها» (شامل گزارش تورم، گزارش‌های توسعه‌ای و گزارش ثبات مالی)، «فرم ارزیابی گزارش سالانه»، «پژوهش‌های اقتصادی» (شامل گزارش‌های در حال انجام و کارگاه‌های فصلی» و در نهایت بخش «شاخص‌ها» (شامل درآمد ناخالص داخلی، مالی، نرخ تورم، نرخ عرضه پول (رشد نقدینگی)، کالاهای اساسی و عرضه هفتگی پول) می‌شود. علاوه‌بر این، دپارتمان مرکزی آمار و اطلاعات عربستان نیز دارای یک پایگاه اینترنتی به‌روز است که آمارهای جامعی را در فرمت اکسل و گزارش‌های متعددی را به‌صورت PDF روی خروجی خود قرار می‌دهد.
عمان: با ورود به پایگاه اینترنتی بانک مرکزی این متحد قدیمی ایران در بین کشورهای حاشیه خلیج فارس، ملاحظه می‌شود که این پایگاه از طراحی ضعیفی رنج می‌برد (صفحه اصلی این پایگاه به دو قسمت تقسیم شده و در سمت چپ، متن اخبار مهم بانک مرکزی از ۲۰۱۳ تاکنون قابل مشاهده است و در سمت راست هم، آخرین گزارش‌ها و نشریات منتشرشده از سوی این پایگاه از سال ۲۰۱۰ به بعد قرار گرفته است). گزارش‌های اقتصادی این پایگاه به‌صورت PDF و در دوره‌های متناوب (احتمالا با تاخیرهای ثابت و مشخص) منتشر می‌شود.
قطر: با وجود رشد اقتصادی بالای قطر طی سال‌های گذشته که عمدتا به‌دلیل صادرات بالای گاز صورت گرفته و این کشور کوچک را دارای بالاترین نسبت «درآمد سرانه» بین کشورهای جهان کرده است، وب‌سایت بانک مرکزی این کشور در مقایسه با کشورهایی مثل «ترکیه»، «امارات» و شاید حتی «لبنان» و «عربستان» در جایگاه پایین‌تری قرار می‌گیرد. در این وب‌سایت با وجود آن که آمارهای رایج منتشر شده از سوی بانک‌های مرکزی در دسترس است؛ ولی مسیرهای ساده‌ای برای دسترسی به آمارها وجود ندارد و بعضا، فرمت «اکسل» آمارها نیز موجود نیست. یا با وجود اینکه در وب‌سایت بانک مرکزی این کشور یک تقویم آماری درج شده است (چیزی که نهادهای آماری داخلی از طراحی آن استنکاف می‌کنند)، ولی در این تقویم روزهای زیادی برای انتشار آمارها مشخص نشده و فقط زمان انتشار گزارش‌های بسیار مهم و سالانه بانک مرکزی مشخص شده است. البته با توجه به جدید بودن رشد بالای اقتصادی این کشور، احتمالا در سال‌های آینده تبعات این رشد به اصلاح نهادهایی مثل ساختار اطلاعاتی و آماری بانک مرکزی این کشور برسد.
کویت: وب‌سایت بانک مرکزی کویت نیز از لحاظ انتشار آمارها، در رده پایگاه‌های قابل قبول در بین کشورهای منطقه قرار می‌گیرد. در این وب‌سایت، با ورود به قسمت «انتشار آمارها» از بخش «آمارها و گزارش‌ها»، می‌توان سری زمانی همه آمارهای مورد نیاز را در بازه‌های انتشار «فصلی» یا «سالانه»در فرمت «اکسل» تحویل گرفت. مزیت این وب‌سایت نسبت به پایگاه‌های اینترنتی رسمی مراجع انتشار آمار داخلی، دسته‌بندی نسبتا مناسب و قابل ردیابی آمارهای مختلف در آن است. ضعف سیستم انتشار آمارها در این وب‌سایت، محدود بودن بازه‌های آمارها به فصلی و سالانه (نبود بازه‌های ماهانه و هفتگی) و همچنین، نبود یک تقویم انتشار آمارها در آن است.
لبنان: زیبایی گرافیکی نخستین موضوعی است که پس از ورود به پایگاه اینترنتی بانک مرکزی لبنان به چشم می‌آید. علاوه‌بر این و با فیلتر انتشار آمارهای اقتصادی نیز، این بانک در گروه بانک‌های مرکزی پیشرو منطقه قرار می‌گیرد. در قسمت «آمارها و تحقیقات» علاوه‌بر آرشیو قیمتی روزانه نرخ ارز، اطلاعات مفید دیگری از قبیل «ترازنامه بانک مرکزی»، آرشیو هفتگی «عرضه پول» (حجم نقدینگی) و «گزارش بازارهای مالی» می‌شود، اما بخش بسیار جالب وب‌سایت بانک مرکزی لبنان که مقایسه آن با پایگاه‌های اینترنتی نهادهای داخلی (مرکز آمار ایران یا بانک مرکزی) تاسف‌برانگیز است، بخش «داده‌های اقتصادی و مالی» (زیرمجموعه آمار و تحقیقات) آن است. در این قسمت، همه آمارها و سری‌های زمانی مرتبط با موضوعات اقتصادی و مالی، در دسته‌بندی‌های ساده و هوشمندانه قرار داده شده و آمارها در قالب «اکسل» با تاخیر نسبتا کوتاهی (دو تا سه ماه) به روز رسانی می‌شود. این موضوع نشان می‌دهد داشتن یک پایگاه آماری خوب و قابل قبول، لزوما نیاز به امکانات اقتصادی فوق‌العاده‌ای (ترکیه، امارات، عربستان و قطر) ندارد و برای کشوری با امکانات لبنان هم، در صورت اراده مسوولان اقتصادی، قابل اجرا بوده است.
یمن: در بین کشورهای حاشیه خلیج فارس کشور جنگ‌زده یمن به‌نظر می‌رسد ضعیف‌ترین پایگاه اینترنتی بانک مرکزی را هم از نظر طراحی و هم از نظر محتوا داراست. انتشار آمارها در وب‌سایت بانک مرکزی یمن، به اعلام نرخ‌های تسعیر ارز، دو گزارش سالانه در قالب PDF بوده تا سال 2013 و یک گزارش ماهانه که فقط نسخه زبان عربی آن وجود دارد، محدود می‌شود.علاوه‌بر این کشورها، نحوه انتشار آمارهای اقتصادی در بانک‌های مرکزی عراق، افغانستان و پاکستان نیز کمابیش مشابه دیگر کشورهای نسبتا ضعیف منطقه بوده و نکته ویژه‌ای در این پایگاه‌ها برای استفاده در داخل کشور وجود ندارد.
ارسال نظر