گروه بازار پول: جدیدترین گزارش بانک مرکزی نشان می‌دهد که شاخص بهای صادراتی در تیرماه نسبت به خردادماه معادل ۸/۵ درصد کاهش یافته است. بررسی‌ها حاکی از آن است که از اسفند ماه سال گذشته تا انتهای خردادماه سال جاری به دلیل افزایش قیمت آزاد ارز (از اسفندماه تا اردیبهشت ماه)، روند شاخص ماهانه صادراتی افزایشی بوده است. این در حالی است که در تیرماه سال جاری مسیر صعودی شاخص بهای صادراتی به دلیل کاهش قیمت آزاد دلار، تغییر کرده است. آمارها نشان می‌دهد که دلار (در بازار آزاد) در تیرماه معادل ۶/۳ درصد و در خردادماه معادل ۱/۱ درصد از ارزش خود را از دست داده است؛ بنابراین به دلیل آن‌که در محاسبه شاخص صادراتی، قیمت ارزی کالاهای صادر شده به قیمت ریالی تبدیل می‌شود، می‌توان یکی از دلایل اصلی کاهش شاخص صادراتی در تیرماه را افت قیمت ارز عنوان کرد. به‌گفته کارشناسان، تعدیل نشدن نرخ ارز با تورم در بلندمدت موجب می‌شود کالاهای تولید داخلی، نسبت به رقیبان خارجی خود گران‌تر و قدرت رقابتی بنگاه‌های داخلی به مرور تضعیف شود. کاهش شاخص صادراتی در تیرماه

شاخص بهای صادراتی در تیرماه سال جاری به عدد ۲/۲۷۰ واحد رسید. این شاخص در خردادماه معادل ۷/۲۸۶ واحد گزارش شده بود که نشان می‌دهد در تیرماه نسبت به خردادماه ۸/۵ درصد از ارزش کالاهای صادراتی کاسته شده است. این در حالی است که در ماه‌های اخیر (از بهمن‌ماه سال گذشته تا خردادماه سال جاری) رشد شاخص ماهانه صادراتی همواره مثبت بوده است. علاوه‌بر این، میزان افت ماهانه شاخص صادراتی در تیرماه سال جاری، در ۱۱ ماه گذشته بی‌سابقه بوده و آخرین بار در تیرماه سال گذشته شاخص ماهانه کمتر از این میزان (معادل منفی ۴/۹ درصد) بوده است.

علاوه‌بر افت ماهانه شاخص صادراتی، در بازه سالانه و نسبت به تیرماه سال گذشته نیز از ارزش شاخص صادراتی کاسته شده است. نکته قابل توجه این است که افت شاخص بهای کالاهای صادراتی در بازه سالانه نسبت به بازه ماهانه مقدار کمتری بوده است. بر این اساس شاخص بهای صادراتی در تیرماه سال جاری نسبت به مدت مشابه سال قبل ۸/۲ درصد افت کرده است. کاهش این شاخص در خردادماه سال جاری نسبت به خرداد سال گذشته نیز ۶/۶ درصد گزارش شده بود. مقایسه آمار این دو ماه حاکی از آن است که در تیرماه نسبت به خردادماه، افت سالانه ارزش محصولات صادراتی در سطح کمتری بوده است. آمار دیگر بانک مرکزی نیز نشان می‌دهد که شکاف قیمت محصولات صادراتی، در سال جاری و گذشته در حال کاهش است. بر این اساس، ارزش کالاهای صادراتی در سه ماه نخست سال جاری نسبت به مدت مشابه سال قبل (بهار سال ۹۳ نسبت به بهار سال ۹۲) معادل ۸/۶ درصد پایین‌تر بوده است، اما با افزوده شدن آمار تیرماه، در چهار ماه نخست سال جاری نسبت به چهار ماه نخست سال گذشته، افت محصولات صادراتی معادل ۹/۵ درصد بوده است. علاوه‌بر این، آمارهای بانک مرکزی نشان می‌دهند که در دوازده ماه منتهی به تیرماه سال ۹۳ نسبت به دوره مشابه سال قبل ۳/۱ درصد از شاخص بهای صادراتی کاسته شده است. این در حالی است که رشد ارزش این شاخص در دوازده ماه منتهی به خردادماه سال ۹۳ نسبت به دوره مشابه سال قبل معادل ۶/۲ درصد بوده است.

اثر کاهش قیمت ارز

شاخص بهای کالاهای صادراتی در ایران یکی از انواع شاخص‌های قیمت است که تغییرات سطح عمومی قیمت کالاهای غیرنفتی صادراتی را نشان می‌دهد. به لحاظ ماهیت این شاخص بر مبنای بازار صادرات محاسبه می‌شود؛ بنابراین عوامل موثر بر شاخص صادراتی را می‌توان «تقاضا و کشش بازار جهانی»، «امکانات داخلی»، «تبلیغات»، «ویژگی‌های اقتصادی بازار جهانی» و «قوانین و سیاست‌های داخلی و خارجی موثر در بازرگانی» عنوان کرد. این عوامل ارزش محصولات صادراتی را تحت تاثیر قرار می‌دهد، اما علاوه‌بر موارد بالا در تهیه شاخص صادراتی، قیمت ارزی کالاهای صادرشده به قیمت ریالی تبدیل می‌شود و تغییرات این شاخص علاوه‌بر «تغییرات قیمت کالاهای صادر شده در بازار جهانی» نمایانگر «نوسانات نرخ آزاد ارز» نیز است؛ بنابراین می‌توان عنوان کرد که کاهش یا افزایش نرخ آزاد ارز در محاسبه شاخص صادراتی موثر است. آمارها حاکی از آن است که در تیرماه از بهای دلار در بازار آزاد معادل ۶/۳ درصد کاسته شده است. این موضوع باعث شده که شاخص بهای صادراتی در تیرماه بیش از افت ماهانه قیمت دلار و معادل ۸/۵ درصد کاهش یابد. البته با بررسی آمار خرداد می‌توان مشاهده کرد که در این ماه نیز شاخص بازار ارز معادل ۱/۱ درصد افت کرده بود، حال آنکه بر خلاف روند کاهشی قیمت ارز، ۷/۰ درصد به ارزش محصولات صادراتی طی ماه افزوده شده بود؛ بنابراین می‌توان عنوان کرد که کاهش قیمت دلار در خردادماه، با وقفه زمانی در روند تیرماه شاخص صادراتی منعکس شده است، اما به نظر می‌رسد که با بررسی تغییرات شاخص بهای صادراتی در بازه زمانی بزرگتر، بهتر می‌توان نوسانات نرخ ارز را توضیح داد. به‌عنوان مثال در بازه سالانه (تیرماه سال جاری نسبت به تیرماه سال گذشته)، از ارزش آزاد دلار معادل ۴ درصد کاسته شده و در این مدت ۸/۲ درصد از ارزش کالاهای صادراتی کاسته شده است. نکته قابل توجه این موضوع است که کاهش قیمت آزاد ارز باعث می‌شود که ارزش کالاهای صادراتی داخل کشور افت کند. در نتیجه این موضوع بر قدرت رقابت بنگاه‌های داخلی در مقایسه با بنگاه‌های خارجی اثر منفی می‌گذارد؛ بنابراین برای اثربخشی به سیاست‌های خروج از رکود در جهت افزایش تولید کالاهای صادراتی غیر نفتی، باید نرخ ارز متناسب با اختلاف تورم خارج و داخل کشور تغییر کند.

افت ارزش محصولات معدنی

گزارش شاخص بهای صادراتی از مجموع ۱۵ گروه اصلی و یک گروه اختصاصی تشکیل شده است. هر یک از گروه‌های مذکور، با توجه به ضریب اهمیت آن در محاسبه شاخص دارای وزن مشخصی هستند. «محصولات نباتی»، «محصولات معدنی»، «محصولات صنایع شیمیایی»، «محصولات نباتی» و «فلزات معمولی» از جمله مهم‌ترین گروه‌های اصلی گزارش شاخص بهای صادراتی هستند که در حدود ۸۰ درصد از وزن کل شاخص را تشکیل می‌دهند. در بین این گروه‌ها، در تیرماه سال جاری محصولات معدنی با افت ماهانه ۶/۹ درصدی بیشترین کاهش را نسبت به سایر گروه‌ها به نام خود ثبت کرده‌اند. این در حالی است که در بازه سالانه ۵/۳ درصد به ارزش آن افزوده شده است. بر اساس گزارش بانک مرکزی، در این گروه شاخص پروپان مایع شده معادل ۲/۱۷ درصد، بوتان مایع شده معادل ۶/۳ درصد و قیر معادل ۶/۳ درصد از ارزش خود را در تیرماه نسبت به خرداد از دست داده‌اند. علاوه‌بر این در تیرماه شاخص گروه «محصولات شیمیایی» نیز حدود ۵/۵ درصد از ارزش خود را از دست داده‌اند. این گروه که در حدود یک‌پنجم وزن شاخص کل صادراتی را تشکیل می‌دهد نسبت به سال گذشته نیز ۹/۹ درصد از ارزش خود را از دست داده‌اند، اما علاوه‌بر دسته‌بندی کالاها در گروه‌های اصلی، این کالاها در یک گروه اختصاصی نیز به نام محصولات پتروشیمی طبقه‌بندی می‌شود. آمارها در گزارش جدید صادراتی حاکی از آن است که محصولات پتروشیمی افت قابل توجهی در تیرماه داشته است. بر این اساس، ارزش محصولات صادراتی پتروشیمی در تیرماه نسبت به خرداد معادل ۴/۸ درصد کاهش یافته است. همچنین در بازه ماهانه نیز ۶/۰ درصد از ارزش محصولات پتروشیمی کاسته شده است. با مقایسه آمار چهارماه نخست سال جاری نسبت به مدت مشابه سال قبل نیز مشاهده می‌شود که یک درصد از قیمت محصولات پتروشیمی کاهش یافته است.

تغییر جهت شاخص صادراتی در تیرماه