رضا صبری استفاده موثر و کارآمد از منابع در دستیابی به اهداف سازمانی، ارزش افزایی، شفافیت و پاسخگویی از راهبردهای اساسی و مدیریت بانک‌ها است. گستردگی و پیچیدگی روزافزون فعالیت‌ها، تشدید رقابت، تغییرات سریع در محیط اقتصادی، فناوری اطلاعات و سیستم‌های مکانیزه، بانک‌ها را با انواع ریسک‌های اعتباری، بازار و عملیاتی در دستیابی به اهداف سازمانی روبه‌رو ساخته است.
استقرار و استمرار یک نظام کنترل داخلی توانمند در بانک، امکان مدیریت کارآ و موثر سازمان و ریسک‌های مزبور را برای مدیریت آن فراهم می‌آورد. مدیریت در مواجهه با تغییرات سریع محیط‌های اقتصادی و رقابتی و تغییر تقاضا و سلیقه مشتریان و تجدیدساختار به‌منظور رشد در آینده، سیستم کنترل داخلی را به خدمت می‌گیرد تا بتواند به موقع از خود واکنش مناسبی نشان دهد. از آنجا که بانکداری صنعتی پویا است به سرعت رشد و تکامل می‌یابد، بانک‌ها باید سیستم کنترل‌های داخلی خود را به‌طور مستمر و در پرتو شرایط متغیر داخلی و خارجی نظارت و ارزیابی کرده به‌منظور حفظ اثربخشی سیستم‌های مزبور در صورت نیاز نسبت به بهبود آن اقدام کنند. به‌منظور حفظ ثبات مالی بانک‌ها استقرار یک نظام کنترل‌های داخلی اثربخش برای دستیابی به اهداف بانک الزامی است اثربخشی کلی کنترل‌های داخلی بانک به‌طور مستمر باید تحت نظارت باشد. نظارت بر ریسک‌های عمده و نیز انجام ارزیابی‌های ادواری از سوی واحدهای کاری و حسابرسی داخلی باید بخشی از فعالیت‌های روزانه بانک را تشکیل دهند.
الف) ضرورت استقرار و ارزیابی کنترل‌های داخلی از دیدگاه سازمان بورس و اوراق بهادار
با توجه به دستورالعمل کنترل‌های داخلی مورخ ۱۶/۲/۱۳۹۰سازمان بورس و اوراق بهادار، هیات‌مدیره تمام شرکت‌های بورسی و فرابورسی، نسبت به استقرار و به‌کارگیری کنترل‌های داخلی مناسب و اثربخش به‌منظور دستیابی به اهداف شرکت ملزم شده‌اند. این الزام برای مدیریت بانک‌های بورسی و فرابورسی شامل چهار بخش است:
۱. پذیرش مسوولیت استقرار و به‌کارگیری کنترل‌های داخلی مناسب و اثربخش به‌منظور دستیابی به اهداف بانک.
۲. ارزیابی اثربخشی سیستم کنترل‌های داخلی بر اساس چارچوب Coso حداقل به‌طور سالانه.
۳. پشتیبانی از گزارش ارزیابی کنترل‌های داخلی از طریق مستندسازی مبانی و شواهد ارزیابی.
۴. ارائه نتایج ارزیابی در مورد کنترل‌های داخلی حاکم بر گزارشگری مالی در قالب «گزارش کنترل‌های‌داخلی.»
ب) ضرورت استقرار و ارزیابی کنترل‌های داخلی از دیدگاه بانک‌مرکزی و کمیته بال، اصول ارزیابی سیستم‌های کنترل‌های داخلی بانک‌ها (از نظر کمیته بال) شامل ۱۳ اصل ذیل است:
* فرهنگ کنترلی و مراقبت مدیریت (اصول ۱تا۳)
* شناسایی و ارزیابی ریسک (اصل۴)
* فعالیت‌های کنترلی و تفکیک وظایف (اصول ۵ و۶)
* اطلاعات و ارتباطات (اصول ۷تا۹)
* فعالیت‌های نظارتی و اصلاحات نارسایی‌ها (اصول ۱۰تا۱۲)
* ارزیابی سیستم‌های کنترل‌های داخلی توسط ناظران بانکی(اصل۱۳)
اصول ۱۰تا۱۲ در ذیل به ضرورت ارزیابی سیستم‌های کنترل‌های داخلی بانک‌ها از نظر کمیته بال می‌پردازد:
اصل ۱۰: اثربخشی کلی کنترل‌های داخلی باید به‌طور مداوم مورد نظارت قرار گیرد و نظارت بر ریسک‌های کلیدی، باید به‌عنوان بخشی از فعالیت‌های روزانه بانک انجام شود. به علاوه ارزیابی‌های دوره‌ای خطوط کاری و انجام حسابرسی داخلی فعالیت‌ها به‌عنوان بخشی از فرآیند اعمال نظارت ضروری است.
اصل ۱۱: حسابرسی داخلی فراگیر و اثربخش سیستم کنترل داخلی باید توسط کارکنان با صلاحیتی صورت گیرد که به لحاظ عملیات مستقل بوده و آموزش‌های لازم را دیده باشند. وظیفه حسابرسی داخلی بخشی از نظارت بر سیستم کنترل داخلی را تشکیل می‌دهد. حسابرسان داخلی باید گزارش خود را مستقیما به هیات‌مدیره یا کمیته حسابرسی داخلی یا مدیریت عالی ارائه دهند. اصل ۱۲: نارسایی‌های کنترل داخلی خواه اینکه توسط خطوط کاری مشاهده شود یا توسط حسابرسان داخلی یا سایر پرسنل باید با آن برخورد شود و بر اساس برنامه زمانی مناسب و بهنگام به سطوح مناسب مدیریت گزارش شود و فورا به اطلاع آنها برسد. نارسایی‌های با اهمیت کنترل‌های داخلی باید به مدیریت ارشد و هیات‌مدیره گزارش شود.
نتیجه: با توجه به اهمیت و ضرورت استقرار سیستم کنترل‌های داخلی برای بانک‌ها در راستای تحقق اهداف بانک‌ها و نیز ارزیابی و گزارشگری کنترل‌های داخلی مطابق اصول نظارتی ۱۰تا۱۲ رهنمودهای بانک مرکزی و نیز الزام سازمان بورس و اوراق بهادار با توجه به دستورالعمل کنترل‌های داخلی سازمان بورس و اوراق بهادار، هیات‌مدیره و مدیریت ارشد بانک‌های بورسی و فرابورسی باید نسبت به استقرار یک سیستم کنترل‌های داخلی اثربخش و نیز ارزیابی و گزارشگری اثربخشی این سیستم کنترل‌های داخلی در پایان سال۹۲، براساس رهنمودهای بانک مرکزی و دستورالعمل کنترل‌های داخلی اقدام کنند.