غلامرضا کیامهر

سناریوی پیشنهادی بانک مرکزی برای حذف چهار صفر از پول ملی، از نظرشکلی بدان معنا است که اسکناس‌های ده هزار ریالی (یک‌هزار تومانی) کنونی باید به اسکناس‌های یک ریالی تبدیل شود. صرفنظر از ضربه روانی شدیدی که حذف یکباره این تعداد صفر از پول ملی در جامعه ایجاد خواهد کرد، باید پرسید بعد از حذف صفرها و تبدیل شدن ده هزار ریالی‌ها به یک ریالی، تکلیف پول‌های رایج کمتر از یک ریال که مردم در خرید و مبادلات روزانه خود به آن نیاز دارند، چه خواهد شد. گرچه مسوولان بانک مرکزی و دولتمردان اقتصادی تا کنون در این باره اظهار نظری نکرده‌اند؛ اما منطق علمی و عقلایی می‌گوید بعد از حذف حتی سه صفر از پول ملی چاره‌ای نخواهیم داشت جز آنکه ما هم مانند بسیاری از کشورهای جهان (گروه دلار و گروه پوند استرلینگ) دو نوع واحد پول ملی، یکی برای معاملات بالاتر از یک ریال ویکی برای خریدها و داد و ستدهای خرد روزانه انتخاب کنیم که به طور طبیعی تومان و ریال می‌تواند بهترین انتخاب برای دو واحد خرد و کلان پول ملی ما باشد. این تجربه‌ای است که درستی آن سالیان طولانی در کشور ما به اثبات رسیده است.

با اذعان به این واقعیت که حذف صفرها به تنهایی و بدون بهبود اساسی کلیه شاخص‌های اقتصادی هیچ تاثیری در کاهش نرخ تورم نخواهد داشت، نمی‌توان تاثیرات بسیار مثبت این اقدام را در تسریع و تسهیل محاسبات پولی که امروز به دلیل کثرت تعداد صفرهای بی‌ارزش برای همه به یک معضل تبدیل شده، نادیده انگاشت. البته تاثیرات مثبت دیگری هم چون کاهش هزینه چاپ و کاهش حجم اسکناس در گردش و افزایش شان و حیثیت ظاهری پول ملی ما در برابر ارزهای خارجی نیز بر حذف صفرهای آن مترتب است که هر کدام جایگاه خاص خود را دارد.

اما همان طورکه ذکر آن رفت، حلقه تکمیل‌کننده حذف صفرها از پول ملی، جایگزینی ریال با تومان و اختصاص ریال به پول خرد رایج در کشور است؛ زیرا بدون تفکیک واحد پول ملی از یکدیگر امکان حذف صفرها وجود نخواهد داشت؛ ضمن آنکه در حال حاضر سکه‌های تا حد ۲۵۰ ریالی در کشور ضرب و به جریان انداخته می‌شود که مردم از آنها برای خریدهای جزئی یا پرداخت کرایه اتوبوس و تاکسی استفاده می‌کنند و احتمالا این سکه‌ها تا آینده‌ای نامعلوم درکشور کاربرد خواهد داشت.

همان طور که شاهد هستیم، به رغم آنکه واژه ریال روی سکه‌های رایج و اسکناس‌های ما نقش بسته و به رغم گذشت حدود یک قرن از تغییر واحد پولی ما از تومان به ریال، این واحد پول تنها در مبادلات رسمی و اداری کاربرد دارد و شهروندان ایرانی بدون استثنا همچنان تومان را واحد پول ملی کشور می‌شناسد و معاملات و داد و ستدها خریدهای کلی و جزئی خود را برمبنای تومان محاسبه و پرداخت می‌کنند.

در ارتباط با حذف صفرها از پول ملی، چنانچه به جای چهار صفر پیشنهادی بانک مرکزی، به حذف سه صفر از پول ملی بسنده کنیم و تومان را به عنوان واحد درشت و ریال را به عنوان واحد پول خرد ملی در نظر بگیریم، در آن صورت با تبدیل اسکناس‌های یک‌هزار ریالی به یک تومانی منقسم به ده واحد ریالی، به طور همزمان، هم مشکل صفرهای اضافی پول ملی ما بر طرف خواهد شد و هم پول خرد سکه‌ای متناسب با نیازهای جامعه ضرب و در اختیار مردم قرار خواهد گرفت.

مشابه چنین وضعیتی در مورد پول ملی تعدادی از کشورهای جهان مصداق دارد. مثلا با آنکه امروزه یک دلار یا یک پوند استرلینگ قدرت خرید چندانی ندارد، اما مشاهده می‌کنیم که اجزای صدگانه این دو پول بین‌المللی به شکل سنت و پنی در آمریکا و انگلیس رایج است. تا پیش از پیوستن فرانسه به اتحادیه اروپا و گروه پولی یورو، فرانک، پول ملی آن کشور، به یک‌صد سکه یک سانتیمی تقسیم می‌شد که برای مصارف خاص در دسترس شهروندان فرانسوی قرار داشت.

اصولا حذف صفرها از پول ملی در دنیا مسبوق به سابقه است و پدیده نوظهوری نیست که ما بخواهیم برای انجام آن به قول معروف چرخ رادوباره اختراع کنیم. درآلمان بعد از جنگ جهانی که چیزی از صنعت و اقتصاد در آن کشور باقی نمانده بود، در طی دوره ده ساله حکومت کنراد ادنائر صدراعظم و دکتر ارهارد وزیر دارایی او، اقتصاد آلمان و به تبع آن مارک، پول ملی آن کشور، به درجه‌ای از اقتدار رسید که حذف صفرهای اضافی از پول ملی آلمان امکان پذیر شد. درکشور همسایه ما ترکیه، حدود دو دهه پیش بعد از به بار نشستن اصلاحات اقتصادی که تورگوت اوزال نخست وزیر وقت پایه‌گذار آن بود و بعد از تک رقمی شدن تورم سه رقمی در آن کشور، امکان حذف شش صفر از لیر پول ملی ترکیه فراهم شد.

به عبارت دیگر در آن کشورها به جای آن که ابتدا صفرها از پول ملی حذف و سپس به انجام اصلاحات بنیادین اقتصادی و تقویت پول ملی خود مبادرت ورزند، از روش کاملا معکوس پیروی کردند و به نتیجه رسیدند. این راهی است که ما هم برای نجات پول ملی خود چاره‌ای جز پیمودن آن نداریم و اگر قصد رقم زدن سرنوشتی روشن و تازه را برای پول ملی خود داریم، باید از تجربه‌های خوب و موفق دیگران به وجه احسن پیروی کنیم.