پایش آنلاین روند رشد قیمت‌ها
مهران دبیرسپهری
در سال‌های اخیر بارها مشاهده نمودیم که مثلا در زمان‌هایی که رشد قیمت‌ها در بازار ناچیز بود، اما سرعت افزایش نرخ تورم اعلام شده توسط بانک مرکزی میزان بیشتری را نشان می‌داد و بر عکس در برخی زمان‌ها، آمار بانک مرکزی، کمتر از رشد قیمت‌های بازار در همان زمان (آنلاین) بود و احساس می‌شد.

در نگاه اول شاید تصور شود تناقض یا اشتباهی در محاسبات رخ داده است. در صورتی که این تناقض ظاهری به دلیل میانگین بودن شاخص اصلی نرخ تورم است. برای تبیین بهتر این موضوع، شاخصی مورد نیاز است که در لحظه و به صورت آنلاین تغییرات قیمت‌ها را نشان دهد. برای نیل به این هدف، از آمار تورم ماهانه استفاده می‌کنیم. یعنی رشد قیمت‌های هر ماه نسبت به ماه قبل را در ستون عمودی گذاشته و در نهایت منحنی رگرسیون از تغییرات آن رسم می‌شود. با این کار، می‌توان مینیمم و ماکزیمم نرخ تورم و روند تغییرات آن را با دقت ماه وقوع، مشاهده کرد (نمودار ذیل).
همانطور که در نمودار دیده می‌شود منحنی رگرسیون نرخ تورم ماهانه با یک روند کاهشی در اردیبهشت ۱۳۸۴ به مینیمم خود رسید و پس از آن، به دلیل افزایش عرضه پول، آهنگ افزایشی گرفت و در مهر ۱۳۸۶ (شروع کار طهماسب مظاهری در بانک مرکزی) به اوج خود رسید. سپس به دلیل کاهش رشد عرضه پول، روند کاهشی نرخ تورم ماهانه شروع شد و در دی ۱۳۸۸ در حداقل خود قرار گرفت. در این زمان مجددا به دلیل افزایش عرضه پول، روند تغییرات نرخ تورم ماهانه، افزایشی شد و این روند همچنان در حال حاضر ادامه دارد.
اما تغییرات نرخ تورم میانگین (یا اصلی) کمی متفاوت می‌باشد. مطابق جدول، نرخ تورم میانگین در خرداد 1385 در حداقل بود و سپس در دی ماه 1387 به اوج خود رسید. با شروع روند کاهشی، مجددا نرخ تورم در مرداد 1389 در مینیمم قرار گرفت و در ادامه، مجددا روند افزایشی خود را شروع کرد و این روند نیز همچنان ادامه دارد. مقایسه تغییرات دو نرخ تورم ماهانه و میانگین نشان می‌دهد که همیشه یک اختلاف فاز چند ماهه بین این دو نوع شاخص وجود دارد و نرخ تورم میانگین همواره با یک تاخیر زمانی، تغییر قیمت‌ها را در بازار نشان می‌دهد. نکته دیگری که از نمودار، قابل مشاهده است اینکه میانگین افزایش نرخ تورم ماهانه، حداکثر 8/1 درصد در ماه و حداقل 6/0 درصد در ماه طی این دوره بوده است.
در اینجا اشاره‌ای هم به آمار تورم اعلام شده آذر ماه، توسط بانک مرکزی می‌نماییم. بر اساس گزارش بانک مرکزی «شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی در مناطق شهری ایران» براساس سال پایه ۱۰۰=۱۳۸۳ در آذر ماه ۱۳۸۹ به ۳/۲۳۳ رسید که حکایت از افزایش ۵/۳ واحدی، نسبت به ماه قبل داشت. بر این اساس، نرخ تورم آذرماه به ۱/۱۰ درصد رسید و مجددا دو رقمی شد. شاید خوانندگان گرامی تصور نمایند که دو رقمی شدن نرخ تورم در آذر ماه به دلیل اجرای قانون هدفمندی یارانه‌ها در اواخر آذر بوده است. در صورتی که اگر فرض کنیم تورم ماهانه آذر ماه نسبت به ماه قبل صفر ‌می‌بود (به‌جای ۵/۱ درصد) و عدد شاخص بهای کالاها و خدمات در این ماه، مانند ماه قبل یعنی آبان ‌بوده و مجددا تکرار می‌شد (یعنی عدد ۸/۲۲۹) در این صورت، نرخ تورم آذر ماه معادل ۱۰ درصد به دست می‌آمد؛ بنابراین دو رقمی شدن نرخ تورم در آذر ۱۳۸۹ هیچ ربطی به اجرای طرح هدفمندی یارانه‌ها نداشت و اصولا چند ماه است که نرخ تورم در یک روند افزایشی قرار گرفته است.