پول‌های سیاه، خاکستری و خونین

هادی قلیزاده *

جریان مضر و خطرناک پولشویی در سراسر جهان به اقتصادهای ملی آسیب می‌زند و هرچند کشور ما در زمینه مبارزه با آثار مخرب این جریان به شدت فعال است، اما زمینه‌های بسیاری از قبیل مواد مخدر و قاچاق کالا، بستر مناسبی برای ورود پول‌های کثیف به اقتصاد و توسعه پولشویی است.

به گزارش خبرگزاری مهر، پولشویی به مجموعه اعمالی گفته می‌شود که طی آن معاملات و درآمدهای نامشروع، به طور کامل، شکلی قانونی می‌گیرند و از تعقیب و مجازات قانون، رهایی می‌یابند. آنچه چهره پولشویی را بیش از پیش زشت جلوه می‌دهد، دستگاه‌های تبهکاری و انجام عملیات بانکی توسط آنهاست که گاه به عنوان جریانی از نظام اقتصادی، موجب فلج شدن چرخه‌های پولی و مالی کشورها می‌شوند.

اکتساب پول‌های کثیف و تطهیر آن عملی خلاف و غیر قانونی بوده و تبعات منفی بسیاری برای اقتصاد کشورها دارد. به همین دلیل مبارزه با پولشویی مورد توجه جامعه جهانی قرار گرفته است و کشورها برای نیل به این مقصود، به تصویب قوانین و مقررات ویژه‌ای اقدام کرده‌اند.

پولشویی فرآیندی پیچیده، مستمر، درازمدت و گروهی است که به طور معمول در مقیاسی بزرگ انجام می‌شود و می‌تواند از محدوده جغرافیایی - سیاسی یک کشور فراتر برود و به این روش، پول کثیف حاصل از ارتکاب جرم، تغییر ماهیت داده و به صورت مشروع و قانونی درآید. بیشتر مجرمان سعی دارند با استفاده از نظام بانکی، منابع و وجوه حاصل از جرم پولشویی را به صورت مشروع و قانونی جلوه دهند. از آنجایی که انگیزه مالی، مهم‌ترین انگیزه ارتکاب پولشویی است، جلوگیری از کسب درآمد نامشروع یکی از مسائل ضروری سالم سازی اقتصاد بوده و افراد را به سمت کسب درآمد حلال و قانونی سوق می‌دهد. در این مقاله قصد بر این است ضمن تعریف و بیان روش‌ها و فرآیند پولشویی، برخی راه‌های مبارزه با آن بیان شود.

پول‌های کثیف

پولشویی یک فعالیت غیرقانونی است که طی آن، عواید و درآمدهای ناشی از اعمال خلاف قانون، مشروعیت می‌یابد. به عبارت دیگر، پول‌های کثیف ناشی از اعمال خلاف به پول‌های تمیز، تبدیل و در بدنه اقتصاد جایگزین می‌شود.

درآمدهای نامشروع را که به پول‌های کثیف معروف است، می‌توان به سه دسته تقسیم کرد:

- پول سیاه: درآمدهایی که از راه قاچاق کالا و مواد مخدر و ثروت‌های نامشروع به دست می‌آید.

- پول خونین: به درآمدهایی که از راه اقدام‌های ضد بشری و خیانتکارانه به دست می‌آید، اطلاق می‌شود.

- پول خاکستری: به درآمدهایی گفته می‌شود که از کانال‌های زیرزمینی و پنهانی به دور از چشم ماموران حکومتی به دست می‌آید.

فرآیند پولشویی

فرآیند پولشویی شامل مراحل زیر است:

جایگذاری: اولین مرحله از فرآیند پولشویی، جایگذاری با تزریق عواید حاصل از فعالیت‌های مجرمانه به شبکه مالی رسمی، با هدف تبدیل و تغییر منشا یا مالکیت آن است.

این شیوه به نحوی است که وجوه سپرده‌گذاری شده (کمتر از سقف معین پیش‌بینی شده برای گزارش‌دهی) به خارج انتقال می‌یابند و به سرعت استرداد می‌شوند. مجرمان این روش را در اغلب کشورها مورد استفاده قرار می‌دهند.

روش دیگری که ممکن است در این مرحله مورد استفاده قرار گیرد، این است که مهاجران مبالغ جزئی و کم را در یک حساب مشترک واریز می‌کنند. گردش این حساب به نحوی است که واریز وجه به آن، توسط اشخاص غیر مرتبط یا به صورت مبالغ جزئی انجام می‌شود.

همچنین تشکیل شرکت‌های صوری یا شرکت‌هایی که در اصل، به منظور پولشویی تاسیس می‌شوند، در نقاطی به ثبت می‌رسد که مقررات در این خصوص آسان است.

لایه‌گذاری: لایه‌گذاری مرحله دیگری از جرم پولشویی است. این مرحله معطوف به جداسازی عواید حاصل از جرم، از منشا غیرقانونی آن است. این عمل از طریق ایجاد لایه‌های پیچیده ناشی از معاملات (نقل و انتقال) چندگانه با هدف مبهم ساختن زنجیره عطف حسابرسی و عدم امکان ردیابی منشا مالی انجام می‌شود.

یکپارچه‌سازی: آخرین مرحله در فرآیند پولشویی، یکپارچه‌سازی یا فراهم آوردن پوشش و ظاهری مشروع برای توجیه قانونی عواید حاصل از فعالیت‌های مجرمانه است. چنانچه مرحله لایه‌گذاری با موفقیت انجام شود، عواید حاصل از دارایی‌های نامشروع به اشخاص یا شرکت‌هایی که به نحوی با مجرمان در ارتباط هستند یا از طریق روش‌های دیگری مانند تاسیس شرکت‌های پوششی و غیره؛

واگذار می‌شود.

روش‌های پولشویی

برخی از روش‌های پولشویی در ادامه ذکر می‌شود:

۱ - این پول‌ها از حالت نقدینگی خارج و وارد نظام بانکی می‌شوند، سپس آنقدر جابه‌جا شده و از حسابی به حساب دیگر واریز می‌شوند تا هویت مالک واقعی آن مخدوش شود و بالاخره در آخرین مرحله با خرید سهام شرکت‌ها و سرمایه‌گذاری در عرصه‌های مختلف قانونی، فرم و شکل قانونی می‌یابند.

۲ - از شیوه‌های دیگر تطهیر پول، می‌توان به سرمایه‌گذاری موقت در بنگاه‌های تولیدی - تجاری قانونی، سرمایه‌گذاری در بازار سهام و اوراق قرضه، سرمایه‌گذاری در بازار طلا و الماس، انتقال پول به کشورهای دارای مقررات بانکی آزاد مثل کشور سوئیس اشاره کرد.

آثار منفی پولشویی

آثار منفی پولشویی در اقتصاد کشورها بسیار زیاد بوده که برخی به شرح زیر است:

۱ - پولشویی موجب شیوع بیشتر جرایم می‌شود و تمایل به سرمایه‌گذاری در فعالیت‌های مولد را کاهش داده و موجب تضعیف بنیان‌های اقتصادی کشور می‌شود.

۲ - پولشویی سبب آلودگی مبادلات قانونی خواهد شد، به طوری که اعتماد به بازارها و مبادلات قانونی به دلیل آلودگی ناشی از سطح وسیع اختلاس و کلاهبرداری‌ها، مورد تردید قرار خواهد گرفت.

۳ - از دیگر اثرات منفی پولشویی فرار سرمایه به صورت غیرقانونی از کشور است، به این صورت که پول‌های خلاف برای تطهیر و سرمایه‌گذاری به کشورهای توسعه یافته غربی منتقل می‌شوند.

۴ - تضعیف یکپارچگی و تمامیت بازارهای مالی؛ موسسه‌های مالی متکی به عواید حاصل از فعالیت‌های مجرمانه، در مدیریت مناسب دارایی‌ها و انجام به موقع تعهدات و عملیات خود، با مشکلات و چالش‌های بیشتری مواجهند.

۵ - کاهش کنترل دولت بر سیاست‌های اقتصادی: در بعضی از کشورهای در حال توسعه این عواید غیرقانونی ممکن است میزان بودجه دولت را تحت تاثیر قرار دهد و در نتیجه کنترل دولت را بر سیاستگذاری‌های اقتصادی کاهش دهد.

مبارزه با پولشویی

تصویب و اجرای یک قانون موثر علیه پولشویی، بدون شک هزینه‌هایی را در قبال نقدینگی در بازارهای مالی داخلی به دنبال خواهد داشت، اما در درازمدت منافع حاصل از آن در زمینه ایجاد اقتصادی سالم‌تر و قوی‌تر، متجلی و زیان‌های ناشی از اجرای قانون پولشویی تا حد زیادی جبران می‌شود. برای تحقق مبارزه با پولشویی اول باید نحوه معاملات اقتصادی را شفاف و نحوه نظارت‌ها را قانونمند کرد و بعد به کشف و مقابله تطهیر پول‌های سیاه پرداخت.

برای مبارزه با پولشویی پیشنهاد می‌شود:

۱ - زیرساخت‌های ضروری برای مبارزه با پولشویی از طریق برپایی یک نظام حقوقی جامع و در عین حال سختگیرانه، پی‌ریزی شود.

۲ - به منظور سنجش درجه کارآیی مقررات اجرایی ذی‌ربط، نیل به اهداف مورد انتظار و نظام ارزیابی هماهنگ مشتمل بر شاخص‌های کیفی و کمی، برقرار و پیاده شود.

۳ - برای تحقق مبارزه با پولشویی باید نحوه معاملات اقتصادی را شفاف و نحوه نظارت‌ها را قانون‌مند کرد.

*معاون اداره کل پشتیبانی وزارت اقتصاد