رمز و راز اسکناس‌های تقلبی

لیلا اکبرپور

طبق ماده ۵۲۶ قانون مجازات اسلامی، هر کس اسکناس رایج داخلی یا خارجی یا اسناد بانکی‌ نظیر برات‌های قبول شده از طرف بانک‌ها یا چک‌های صادره از طرف بانک‌ها و سایر اسناد تعهدآور بانکی و نیز اسناد یا اوراق بهادار یا حواله‌های صادره از خزانه را به قصد اخلال در وضع پولی ‌یا بانکی یا اقتصادی یا بر هم زدن نظام و امنیت سیاسی و اجتماعی‌جعل یا وارد کشور نماید یا با علم به مجعول بودن استفاده کند، چنانچه مفسد و محارب شناخته نشود به حبس از ۵ تا ۲۰‌سال محکوم می‌شود.

اگرچه قانون، مجازات سنگینی برای مقابله با چاپ و انتشار اسکناس‌های تقلبی در نظر گرفته است، اما در عین حال آمار جاعلان اسکناس در ایران و سایر کشورها کم نیست:

* چاپخانه غیر‌مجاز تولید اسکناس‌های تقلبی پس از دستگیری ۲ مرد میانسال به اتهام چاپ این اسکناس‌ها کشف و پلمب شد.

* کارآگاهان پلیس آگاهی تهران بزرگ از طریق اطلاعات مردمی در جریان چاپ و توزیع اسکناس‌های جعلی ۲۰ و ۵۰‌هزار ریالی قرار گرفتند و جاعلان اسکناس که در یک کارگاه تولیدی اقدام به جعل اسکناس‌های مذکور می‌کردند، توسط پلیس دستگیر شدند.

* با کشف محموله ۹۰‌میلیون ریال اسکناس جعلی، پلیس موفق به کشف اسکناس‌های جعلی ۵۰‌هزار ریالی شد.

* جلسه رسیدگی به اتهامات متهمان پرونده خرید و فروش ارز و شبه مسکوکات در مجتمع قضایی امور اقتصادی برگزار شد.

* متهمان در خصوص چگونگی توزیع اسکناس‌های جعلی گفتند: پس از جعل و چاپ اسکناس‌های دو هزار تومانی ابتدا مشتریان خود را از قشر کم درآمد و مناطق جنوب شهر که عمدتا اجاره‌نشین می‌باشند و با مشکلات عدیده‌ای روبه‌رو هستند، شناسایی می‌کردیم و مبالغ چاپ شده را به قیمت یک سوم ارزش اصلی به فروش می‌رساندیم و در آخرین معامله خود که قرار بود ۱۰‌میلیون تومان اسکناس جعلی را با مبلغ ۳‌میلیون تومان به فروش برسانیم، دستگیر شدیم.

همچنین بنابر آمار بانک مرکزی اروپا، بیش از ۲۰‌درصد از اسکناس‌های یورویی که در کشور‌های اروپایی وجود دارد، جعلی هستند؛ در حالی که هیچ نوع نظارت دقیقی در این امر وجود ندارد. به طور کلی در نیمه اول سال ۲۰۰۸، ۳۱۲ هزار اسکناس یوروی تقلبی در سرتاسر اروپا توقیف شد که این آمار در مقایسه با سال گذشته که ۲۶۵‌هزار مورد بوده افزایش چشمگیری داشته است.

چاپ اسکناس تقلبی چرا؟

سرانه مصرف اسکناس در ایران ۱۰ برابر اروپا است و سهم مبادلات الکترونیکی در بازار ایران بسیار ناچیز است. خریدهای روزانه بیشتر با پول نقد انجام می‌شود و کم‌ارزش بودن پول، حجم اسکناس‌های در گردش را افزایش می‌دهد.

این امر می‌تواند انگیزه چاپ اسکناس جعلی را در جامعه ما افزایش دهد.

در عین حال مشاهده چک پول‌های تقلبی در بازار موجب شد تا شهروندان ایرانی مجبور باشند برای خرید مایحتاج روزانه خود با تحمل زحمت و مخاطرات زیاد حجم زیادی از اسکناس را با خود حمل کنند.

در این شرایط بانک مرکزی ایران به موازات گرانی کاغذ اسکناس ناشی از تحریم‌ها که هزینه تولید و چاپ هر اسکناس را به طرز فزاینده‌ای افزایش داده، برای مقابله با چاپ و نشر جعلی اسکناس موارد امنیتی را نیز افزایش می‌دهد.

هرچند بانک مرکزی مصر است تا با استفاده از تمام ابزارهای امنیتی اسکناسی منتشر کند که کمتر گروهی توان چاپ جعلی آن را داشته باشند؛ اما هزینه امحای اسکناس‌های در گردش سالانه توان بانک مرکزی را برای تحقق این هدف کاهش می‌دهد.

براساس آمار منتشره قابل‌اتکا، عمر اسکناس در ایران با وجود رعایت همه استانداردهای کیفیتی در تهیه آن حدود نصف عمر اسکناس در کشورهای صنعتی است و به دلیل پایین بودن فرهنگ استفاده از اسکناس در کشور و فرسوده شدن اسکناس‌ها زودتر از عمر مفیدشان، روزانه بر تعداد اسکناس‌های فرسوده افزوده می‌شود.

متوسط عمر اسکناس در ایران، ۵سال است که با توجه به کیفیت اسکناس حداقل باید دو برابر مقدار فعلی؛ یعنی ۱۰ سال باشد. در حال حاضر، سالانه ۷۰۰میلیون قطعه اسکناس فرسوده از رده خارج می‌شود؛ در حالی که نیمی از آنان در اختیار مردم قرار دارد.

اداره نشر اسکناس بانک مرکزی با بیان اینکه هزینه چاپ هر اسکناس به طور متوسط ۲۴۱‌ریال است، تعداد اسکناس امحا شده در هر سال را متوسط ۷۰۰میلیون برگ ذکر کرد که هزینه چاپ این تعداد اسکناس به علاوه ۲۰درصد هزینه‌های جانبی برای امحا و جایگزینی اسکناس در هر سال معادل ۱۷۵میلیارد ریال است که این هزینه از محل مالیات پرداختی مردم تامین می‌شود.

نحوه تشخیص اسکناس‌های تقلبی

ماده قانونی ۵۲۶ قانون مجازات اسلامی، موارد بی‌شمار جعل اسکناس و انگیزه بالای جاعلان برای انتشار اسکناس تقلبی موجب می‌شود، جزو افرادی باشیم که مدام به اصل بودن اسکناس‌های درون کیفشان شک می‌کنند و به دنبال راهی برای اطمینان حاصل کردن از اصل بودن آنها هستند.

شاید رایج‌ترین روشی که اغلب مردم کوچه و بازار برای تشخیص اصل بودن اسکناس‌ها از آن استفاده می‌کنند، بالا نگه داشتن پول‌های کاغذی و تلاش برای دیدن به اصطلاح «نخ اسکناس» است، اما قابل‌توجه این دسته از افراد باید گفت که پول‌های تقلبی هم این نخ‌ها را دارند. پس وقتی که نمی‌شود با این شیوه تشخیص درستی داشت باید سراغ راه‌های دیگری رفت.

یکی از این راه‌ها تاباندن اشعه ماوراء‌بنفش به اسکناس است. با این کار، نخ‌های نامرئی امنیتی که به صورت رشته‌های تکه‌تکه در سراسر اسکناس پراکنده شده‌اند، نمایان می‌شود.

اگر به اشعه ماوراء بنفش دسترسی ندارید، در بازار ماژیک‌های مخصوص تشخیص اسکناس‌های اصل موجود است. خاصیت این ماژیک‌ها این است که تنها روی اسکناس‌های تقلبی رنگ پس می‌دهند. فروشندگان این ماژیک‌ها می‌گویند: اگر ماژیکی که در اختیار دارید روی اسکناس‌هایتان نقش ایجاد نکرد، یعنی پول‌ شما اصل است.

اما یک روش ساده و کم‌خرج‌تر نیز وجود دارد. در این روش یک عدد اسکناس و تکه‌ای پارچه سفید موردنیاز است. با کشیدن پارچه روی سطح اسکناس، اگر قلابی نباشد، پارچه به رنگ اسکناس در می‌آید. به این ترتیب اگر مثلا این کار را روی اسکناس دوهزار تومانی انجام دهید پارچه رنگ آبی به خود می‌گیرد. (پارچه باید روی عکس حضرت امام (ره) کشیده شود؛ چون این بخش از اسکناس رنگ پس می‌دهد). نکته دیگر اینکه با وجود رنگی شدن پارچه، اسکناس کمرنگ نخواهد شد.

بانک مرکزی ایران درخصوص مشخصات امنیتی اسکناس و ایران‌چک اعلام کرده است:

مشخصات امنیتی و قابل‌بررسی اسکناس و ایران چک به شما کمک می‌کند تا به راحتی اسکناس‌های واقعی را از موارد تقلبی و جعلی آنها تشخیص دهید. در اسکناس‌های صادره توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران موارد متعددی از خصوصیات امنیتی وجود دارد که تشخیص آنها با اندکی دقت برای شما آسان خواهد بود. در بیشتر موارد بهتر است به یک خصیصه اکتفا نکنید، بلکه موارد بیشتری را جهت حصول اطمینان بیشتر بررسی نمایید.

بانک مرکزی به صراحت اعلام کرده است: دقت داشته باشید که نگهداری و استفاده از اسکناس‌های جعلی پیگرد قانونی دارد.

- چاپ برجسته: تصویر حضرت امام خمینی(ره) در سمت راست با چاپ برجسته.

- واترمارک: طرح تصویر حضرت امام خمینی (ره) در سمت چپ و در خمیره کاغذ (واترمارک) که در مقابل نور از دو طرف قابل‌رویت است و همانند طرح تصویر واترمارک اسکناس‌های سری قبل است.

- نخ امنیتی: نخ امنیتی از نوع پلی‌استر با نوشته بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران در درون کاغذ قرار گرفته است که در مقابل تابش اشعه ماوراء بنفش به رنگ‌های سبز، آبی و قرمز نمایان می‌شود. - نشانه برجسته برای تشخیص نابینایان: سمت چپ و پایین دو نقطه به صورت برجسته برای سهولت شناسایی این اسکناس توسط عزیزان روشندل در نظر گرفته شده است.

- سیترو: سمت چپ و پایین (سمت راست مشخصه موضوع بند ۴) بخشی از مبلغ اسمی اسکناس به صورت لاتین (۲۰۰۰) چاپ شده که با چاپ قسمت مکمل آن در پشت اسکناس در مقابل نور قابل‌رویت است. (طرح SeeThrough)

- تصویر مخفی: طرح تصویر مخفی در قسمت وسط و پایینی روی کتیبه قهوه‌ای رنگ مبلغ اسمی اسکناس به صورت لاتین (۲۰۰۰) به طور مخفی چاپ شده است که با قرار دادن اسکناس در حالت افقی و در مقابل نور قابل‌رویت است.

- ریزچاپ (میکروپرینت): عبارت «جمهوری اسلامی ایران» در مستطیل‌های کوچک بنفش رنگ در قسمت بالای اسکناس به صورت ریزچاپ (میکروپرینت) درج گردیده است که با ذره‌بین قابل‌رویت است.

- شماره سریال زیر نور ماوراء بنفش: شماره سریال اسکناس‌ها به رنگ قرمز در قسمت پایین سمت راست و بالای سمت چپ با استفاده از مرکب فلورسنت چاپ شده است که زیر نور ماوراءبنفش به رنگ طلایی قابل‌رویت می‌باشد.

- چاپ برجسته: بخش‌هایی از این اسکناس دارای چاپ برجسته می‌باشد که برجستگی این سطوح در مقایسه با چاپ‌های دیگر به سادگی به‌وسیله انگشتان دست قابل‌لمس است.

- فیبرهای نامرئی فلورسنت: استفاده از فیبرهای نامرئی فلورسنت در خمیره کاغذ به رنگ‌های سبز، آبی، قرمز و زرد در رو و پشت اسکناس که مقابل تابش اشعه ماوراءبنفش قابل‌رویت است.

- مرکب فلورسنت: استفاده از مرکب فلورسنت در بخش اعظم سطح اسکناس و بخشی از پشت اسکناس که در زیر نور ماوراءبنفش به رنگ سبز روشن دیده می‌شود.

- نخ امنیتی: نخ امنیتی این اسکناس از نوع پنجره‌ای با روکش فلزی است و آرم بانک مرکزی نیز در زمینه آن به چشم می‌خورد، این نخ درون خمیره کاغذ می‌باشد و فقط بخش‌هایی از آن در سطح کاغذ نمایان است.

- ریزچاپ برجسته: ریزچاپ برجسته با نوشته «بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران» که با استفاده از وسایل بزرگنمایی (ذره‌بین) به سادگی قابل‌رویت می‌باشد.

- ریزحروف برجسته منفی، مثبت: ریزحروف برجسته جمله «جمهوری اسلامی ایران» به‌صورت مثبت و منفی در طرح گنجانده شده که با استفاده از ذره بین به سادگی قابل‌رویت می‌باشد.