عباس عاملی
در ماه‌های گذشته، کوچک‌ترین حرف و حدیث در مورد بانک‌های سرمایه‌گذاری بزرگ، لرزه بر تن اقتصاد جهانی افکنده است. تنها ماه پیش، هنگامی‌که یکی از بزرگ‌ترین بانک‌های سرمایه‌گذاری دنیا، در معرض ورشکستگی قرار گرفت،

بانک‌های سرمایه‌گذاری، نگاهی از درون
عباس عاملی
از زمان آغاز بحران اعتبار در اقتصاد جهانی، بانک‌های سرمایه‌گذاری (Investment Banks) اروپا و آمریکا ازجمله شرکت‌هایی بوده اند که بیش از سایر بخش‌های اقتصادی دچار بحران، بی‌ثباتی و تلاطم مالی شده‌اند.
آشفته حالی این بانک‌ها به ویژه از آن جهت حائز اهمیت است که همین شرکت‌ها هستند که نبض اقتصادی غرب را در چنگ خود دارند. جهت‌دهی سرمایه‌های کلان اقتصاد جهانی توسط این بانک‌ها صورت می‌گیرد و گذران امور اقتصاد امروزی در جهان توسعه یافته که بر پایه اعتبار استوار است مبتنی بر اعتماد و وام دهی این بانک‌ها به یکدیگر است.
بانک‌های سرمایه‌گذاری از آن جهت با بانک‌های معمولی متمایزند که فعالیت آن‌ها بیشتر مربوط به مشتری‌های بسیار ثروتمند می‌شود. مشتریان چنین بانک‌هایی یا افرادی هستند که از سرمایه‌های بسیار کلان برخوردارند یا موسسات، آژانس‌های دولتی و صندوق‌های مالی که قادر به آوردن میلیاردها دلار بر سر سفره معامله هستند. وظیفه بانک‌های سرمایه‌گذاری نگهداری از سرمایه مشتریان و پرداخت بیشترین سود ممکن به آن‌ها می‌باشد. البته در این میان این بانک‌ها نیز کمیسیون‌های هنگفتی دریافت می‌کنند. لازم به ذکر است که این طرز نگاه به بانک‌های سرمایه‌گذاری نگاهی بسیار ساده و محدود است. حقیقت امر این است که انواع کارهایی که این بانک‌ها با سرمایه‌های مشتریان خود انجام می‌دهند آنچنان گسترده و متنوع است که درک مناسب آن‌ها به سال‌های سال کار کردن در درون آن‌ها نیازمند است.
در ماه‌های گذشته، کوچک‌ترین حرف و حدیث در مورد بانک‌های سرمایه‌گذاری بزرگ لرزه بر تن اقتصاد جهانی افکنده است. تنها ماه پیش، هنگامی‌که یکی از بزرگ‌ترین بانک‌های سرمایه‌گذاری دنیا،Bear Stearns، در معرض ورشکستگی قرار گرفت بازارهای سهام در سراسر دنیا دچار آشفتگی و پریشانی شدند. دخالت فوری و موفقیت‌آمیز یک بانک بزرگ دیگر، JPMorgan که به واگذاری بخش گسترده‌ای از Bear Stearns به JPMorgan شد، به بازاهای سهام آرامشی دوباره بخشید. تنها چند روز بعد، به صرف شایعاتی پیرامون عدم برخورداری Lehman Brothers، یکی از بزرگ‌ترین بانک‌های سرمایه‌گذاری دنیا، از نقدینگی کافی و احتمال دچار شدن این بانک به سرنوشت Bear Stearns ارزش سهام این شرکت در یک روز ۵۰‌درصد سقوط کرد و به دنبال آن بازارهای سهام در سراسر دنیا بار دیگر دچار ناآرامی‌شدند. پاسخ فوری این شرکت به وسیله عرضه سهام و فراهم کردن ۴‌میلیارد دلار اعتبار در یک روز، باعث شد تا ارزش سهام این شرکت بار دیگر افزایش پیدا کند و ارزش کلی سهام آمریکا نیز در یک روز از رشدی ۳‌درصدی بهره مند شود.
از آنجا که اقتصاد جهانی روز به روز به این بانک‌های سرمایه‌گذاری وابسته‌تر می‌شود و بسیاری از خبرهایی که روزانه از وال استریت و بازار سهام لندن و غیره به گوش ما می‌رسد مستقیم یا غیر مستقیم مربوط به فعالیت این بانک‌ها می‌شود، چندی پیش تصمیم گرفتم تا به عنوان یک دانشجوی اقتصاد بیشتر با فعالیت این بانک‌ها آشنا شوم. به همین دلیل برای یک دوره کارآموزی دو هفته‌ای در شرکت Lehman Brothers ثبت‌نام کردم. پس از پذیرش فرم ثبت‌نام و عبور از دو مرحله مصاحبه با این شرکت، توانستم در دوره‌ای که این بانک برای 35 دانشجو از سراسر اروپا برنامه ریزی کرده بود، شرکت کنم.البته، این یادداشت از گنجایش چندوچون چگونگی فعالیت چنین بانکی برخوردار نیست و من نیز در جایگاهی نیستم که به‌اندازه قابل قبولی از جزئیات کارکرد بانک عظیمی‌همچون Lehman Brothers آگاه باشم. آنچه که در دو هفته دوره کارآموزیم یافتم این بود که بخش‌های مختلف چنین بانکی فعالیت‌هایی کاملا متمایز دارند و تشریح کردن فعالیت هرکدام به زمان و ظرفیت جداگانه‌ای نیازمند است. ولی آنچه که شاید بتوان در این یادداشت مختصرا به آن اشاره کرد حال و هوای کلی این شرکت است که تا حد زیادی حکایت از وضع کلی شرکت‌های مالی دارد.
در ماه‌های اخیر در سراسر بانک‌های سرمایه‌گذاری صحبت از کسادی کار و رکود معاملات زیاد بوده است. بسیاری از بانک‌ها عذر تعداد زیادی از کارمندان خود را خواسته‌اند؛ نه به خاطر ضعف کار آن‌ها، بلکه صرفا به این دلیل که کاری برای انجام دادن وجود ندارد. مهم‌ترین عنصر در کار بانک‌های سرمایه‌گذاری اعتماد است. افراد و موسسات ثروتمند که برای سپردن سرمایه‌های خود با شرکتی همچون Lehman Brothers دست کم به ۵۰‌میلیون دلار سرمایه احتیاج دارند می‌خواهند سرمایه‌های خود را در جایی امن قرار دهند. در ماه‌های اخیر، با آشکار شدن بی‌ثباتی تعداد زیادی از بانک‌ها، افراد و موسسات سرمایه دار همچون گذاشته نسبت به سرمایه‌گذاری در بانک‌های بزرگ ابراز تمایل نکرده‌اند. به همین دلیل بانک‌ها تا حدودی دچار کسادی کار شده‌اند.
البته، در صحبت‌ها و نشست‌هایی که با مدیران Lehman Brothers در طول دو هفته داشتیم همگی به اتفاق مدعی بودند که اوضاع این شرکت بسامان است و نه تنها این بانک به اخراج کارمندان خود نیازمند نبوده است، بلکه قصد دارد در سال‌جاری همچون سال‌های گذشته تعداد زیادی نیروی جدید وارد کند. حقیقتا عملکرد Lehman Brothers نسبت به بسیاری دیگر از بانک‌های سرمایه‌گذاری بهتر بوده است. این شرکت در ماه‌های اخیر از نقدینگی مناسبی برخوردار بوده و با انتشار آمار و ارقام مناسب مربوط به فعالیت بخش‌های مختلفش در زمان‌های مناسب یک استراتژی روشن و موفقی را به نمایش گذاشته است. پاسخ مناسب و مهار فوری سقوط ارزش سهام این بانک به دنبال شایعاتی که چندی پیش در رابطه با کمبود نقدینگی این بانک لرزه بر تن سهامداران افکند، تمجید تحلیلگران را به دنبال داشت.
ولی صرف رفت و آمد در طبقات مختلف ساختمان ۳۱ طبقه‌ای Lehman Brothers در قلب مرکز اقتصادی شهر لندن و گاها گوش کردن به مکالمات کارمندان معمولی این شرکت رویی دیگر از سکه را نمایان می‌کند. صحبت‌هایی که بین کارمندان دیگر در این دو هفته شنیدم و مکالمه‌هایی که گاها خودم با کارمندان این شرکت داشتم، حاکی از آن بود که این بانک عظیم نیز به صورت قابل توجهی تحت‌تاثیر شرایط نابسامان بازارهای مالی قرار گرفته است. برخی به شوخی ابراز خرسندی می‌کردند که در ماه‌های اخیر حجم کاریشان بسیار کمتر شده است و زودتر از گذشته کار را رها و راهی خانه‌هایشان می‌شوند. برخی هم اظهار می‌کردند که بیشتر از گذشته باید کار کنند تا از خروج سرمایه‌هایی که پیش از این در شرکت سپرده شده جلوگیری کنند. توجه بسیاری از کارمندان گویی به جای جذب سرمایه جدید به سمت جلوگیری از خروج سرمایه معطوف شده است. در زمینه اخراج نیروی کاری، این بانک همچون سایر بانک‌ها سعی کرده است هر گونه کاهش نیروی کاری خود را از چشم بازارهای مالی مخفی نگاه دارد، تا احیانا شایعاتی در رابطه با ثبات این بانک به جایی درز نکند؛ چرا که کوچک‌ترین خبرهای منفی در ماه‌های گذشته ارزش سهام شرکت‌ها را به شدت تکان داده است. درست نمی‌دانم شرکت Lehman Brothers تا چه حد ناچار به کاهش نیروی انسانی خود شده است، ولی حقیقت امر این است که هیچ یک از بانک‌های سرمایه‌گذاری در ماه‌های اخیر از امور ناگوار مصون نبوده‌اند. با این حال Lehman Brothers در تابستان امسال، همچون سنوات گذشته، ۳۰۰ کارآموز جدید پذیرفته است و قصد دارد با سرمایه‌گذاری هنگفت بر روی این کارآموزان دانشجو آن‌ها را برای کار تمام وقت در سال آینده آماده کند. مدیریت این بانک به خوبی آگاه است که جذب نیروی کاری برجسته راز موفقیت در شرایط کنونی است.
نکته قابل توجه این بود که بنا به نظر اغلب کسانی که با آن‌ها گفت‌وگو کردم بازارهای مالی دشوارترین روزهای خود را پشت سر گذاشته‌اند و ماه‌های آینده احتمالا حامل خبرهای امیدوارکننده‌ای خواهند بود. البته همه بر این نکته تاکید داشتند که هر گونه پیش بینی در شرایط کنونی تا حدودی بدون پشتوانه است و کوچک‌ترین شک منفی می‌تواند بازارهای سهام را بار دیگر در سرازیری قرار دهد.
aa۵۰۲@cam.ac.uk