امکان تک نرخی شدن ارز وجود ندارد

گروه بازار پول- احمد مجتهد، رییس پیشین پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی، می‌گوید با توجه به تجربه کشورها، در شرایط کاهش ارزش پول ملی و بی‌ثباتی سیاسی و اقتصادی امکان دلاریزه شدن اقتصاد وجود دارد و باید با اجتناب از این شرایط مراقب بود که در این مسیر قرار نگیریم. این اقتصاددان که در گفت‌وگو با تازه‌های اقتصاد نشریه پژوهشکده پولی و بانکی سخن می‌گفت، سیاست تزریق ارز به بازار را برای کنترل نوسان‌ها در شرایط تلاطم سیاسی و اقتصادی بی‌نتیجه دانست.

تحت شرایط فعلی امکان تک‌نرخی شدن نرخ ارز وجود ندارد، دلیلش این است که سازوکار لازم برای تک‌نرخی کردن ارز در کشور فراهم نیست، عوامل متعدد داخلی و خارجی باعث شده که در چند ماه گذشته، بانک مرکزی نتواند از اهرم‌هایی که به کمک آنها ارز را تک‌نرخی نگه می‌دارد، استفاده کند. بحث عمده تک‌نرخی شدن نرخ ارز این است که ما بتوانیم، عرضه و تقاضا را مدیریت کنیم. در شرایط فعلی این امکان برای بانک مرکزی فراهم نیست؛ بنابراین یکسان شدن نرخ ارز تحت شرایط فعلی امکان‌پذیر نیست.

* با توجه به اینکه گفتید بانک مرکزی نمی‌تواند در شرایط فعلی، ارز را تک‌نرخی کند، به نظر شما به عنوان یک کارشناس اگر قرار باشد ما نظام چند‌نرخی ارز را بپذیریم، چند نرخ برای اقتصاد ما مطلوب است؟

اولا تک‌نرخی شدن نرخ ارز، یک بحث مطلوب است برای اقتصاد ما چون جلوی بسیاری از مشکلات و مسائلی را که چند سال گذشته به خاطر چند‌نرخی بودن نرخ ارز در کشور شاهدش بودیم، می‌گیرد. بحث عمده که چند‌نرخی بودن نرخ ارز به دنبال خودش می‌آورد، فساد مالی، عدم تخصیص صحیح منابع ارزی و به خصوص سوء‌استفاده‌هایی است که در اختیار برخی از عوامل قرار بگیرد و سایر عوامل نتوانند از آن استفاده بکنند. در نتیجه یک رانتی برای برخی از افراد که به ارز با نرخ پایین‌تر دسترسی دارند فراهم شود، آنچه در حال حاضر در کشور وجود دارد بحث چند‌نرخی شدن ارز است، آنچه مسلم است هر قدر تعداد نرخ ارز در کشور کمتر باشد مدیریتش راحت‌تر است. قبل از چند‌نرخی شدن نرخ ارز، ۱۶ کمیته در بانک مرکزی فعالیت می‌کردند تا بتوانند تقاضای افراد را تقسیم بندی کنند به گروه‌های مختلف. بنابراین با افزایش تعداد نرخ ارز، عملا مدیریت این مساله سخت‌تر می‌شود. با چند‌نرخی شدن، برخی افراد اجازه می‌یابند تا از رانت به وجود آمده به این دلیل استفاده کنند. همواره در این شرایط امکان فساد و امکان سوء‌استفاده از نظام چند‌نرخی وجود دارد؛ بنابراین به نظر من باید حتی‌المقدور تعداد نرخ‌های کمتری وجود داشته باشد و آنهایی که به دنبال نرخ‌های متعدد هستند، باید عواقبش را هم بپذیرند. در نتیجه هنگامی که ما نظام تک‌نرخی نداریم، نظام دو‌نرخی شرایط مطلوب‌تری را برای ما فراهم می‌کند تا نظام سه‌نرخی.

* اگر بانک مرکزی بپذیرد که نظام دو‌نرخی ارز را دنبال کند، چطور می‌تواند این رابطه را مدیریت کند؛ زیرا

همان‌طور که می‌دانید در نظام دو نرخی، یک نرخ ارز آزاد داریم که عرضه و تقاضای بازار آن را تعیین می‌کند و یک نرخ ارز مرجع که خود بانک مرکزی آن را تعیین می‌کند. با توجه به این نظام عملا بانک مرکزی کنترل خود را روی بخشی از نظام ارزی کشور از دست می‌دهد؟

دقیقا همین طور است، یعنی فقط بانک مرکزی می‌تواند، آن نرخی را که خودش به عنوان ارز مرجع و رسمی دارد مدیریت کند و نرخ ارز رسمی هم اگر با نرخ ارز بازار فاصله‌اش زیاد شود باعث بروز فساد می‌شود و رانت‌های بیشتری ایجاد می‌شود و مشکلات بانک مرکزی از این جهت بیشتر می‌شود. همان طور که شما گفتید بانک مرکزی نمی‌تواند بر نرخ ارز غیر‌رسمی یا بازار نظارت داشته باشد، البته بانک مرکزی اگر منابعی در اختیار داشته باشد، از طریق این منابع، یعنی عرضه ارز به بازار، نوسانات نرخ ارز رسمی را محدود می‌کند، اما نمی‌تواند جلوی آن را به طور کامل بگیرد و این امر بستگی به منابع و نحوه عرضه بانک مرکزی به بازار دارد. اگر منابع محدود باشد امکان دخالت بانک مرکزی در بازار غیر‌رسمی، کمتر وجود دارد، اگر این منابع بیشتر باشد این امکان وجود دارد که بتواند بیشتر در بازار غیر‌رسمی دخالت بکند.