گروه بازار پول- عظیم اوزدمیر، ریفات انیس و‌هاکان آستوی سه کارشناس بانک مرکزی ترکیه هستند که با دعوت بانک مرکزی ایران برای انتقال تجربیات خود در یک دوره آموزشی شرکت کرده‌اند. این سه کارشناس در گفت‌وگویی که سایت اصلاح پولی منتشر کرده است به بیان تجربه ترکیه در حذف شش صفر از پول ملی پرداخته‌اند. شما چه الگویی را در رفرم اقتصادی خود دنبال می کنید؟ آیا شما الگوی خاص خود را دارید یا از الگوی کشورهای دیگر پیروی می‌کنید؟

من فکر می‌کنم اتحادیه اروپا یکی از بانکداران مهم است و ترکیه بالاخره قسمتی از این اتحادیه است. ما باید اقتصاد کشورمان را با اتحادیه اروپا هماهنگ کنیم و خواسته‌های آنها را انجام دهیم. معیارهایی برای پیوستن به اتحادیه اروپا وجود دارد که ما بایستی آنها را رعایت کنیم. پیوستن به اتحادیه اروپا محرک خوبی برای اقتصاد ترکیه بود. در این راستا اقتصاد ترکیه تاکنون چندین مرحله را طی کرده است. ما در سال ۲۰۰۱ با بحران اقتصادی مواجه شدیم که برای مقابله با آن چندین مرحله با صندوق بین‌المللی پول توافق‌نامه امضا کردیم. تا قبل از آن زمان ما هیچ گونه توافقی با صندوق نداشتیم. بدین ترتیب مسیر توسعه و چگونگی اصلاحات اقتصادی ترکیه با مشارکت صندوق بین‌المللی پول طراحی شد.

امروز اقتصاد ترکیه چه هدفی را دنبال می‌کند؟

امروز در سال ۲۰۱۱ هدف منطقه‌ای اصلی ما پیوستن به منطقه اقتصادی اروپاست. همچنین اخیرا صحبت‌هایی در مورد اینکه ترکیه می‌خواهد به عنوان قسمتی از اتحادیه اروپا درآید، وجود دارد که البته این در حد نظر است. با وجودی که اتحادیه اروپا بزرگ و منسجم است ما مراحل اصلی خاصی را باید بگذرانیم و همه آن را قبول کنیم. مثلا اینکه باید کسری بودجه را پایین بیاوریم. تورم باید کاهش پیدا کند و سیستم بانکی اصلاح شود. همه اینها مراحلی اساسی هستند و ما سعی کردیم از مراحل اصلی که به طور مداوم به تعویق می‌افتادند، عبور کنیم. مشکل اصل ما نوعی بی‌ثباتی سیاسی بود. بنابراین برای هر دولتی قبول کاهش کسری بودجه و قبول هر اقدامی برای اصلاح اقتصادی و... به خاطر اهداف بی‌ثبات آنها در انتخابات و اینکه مردم از دوره آنها راضی باشند، سخت بود. بنابراین هیچ کس اصلاح نظام بانکی یا هر اصلاح دیگری را در اقتصاد به خاطر تبعات سیاسی نمی‌پذیرفت.

سرانجام این کار به نتیجه رسید. درپنجاه و هفتمین دولت در واقع در آخر دولت ائتلافی همه فهمیدند که ما مجبور به انجام اصلاحات اقتصادی هستیم تا بتوانیم باقی بمانیم. در پی این دوره ما توانستیم کسب درآمد کنیم. در واقع اصلاح واحد پول ترکیه جزئی از اصلاحات اقتصادی دولت بود که در سال ۲۰۰۵ یک سال بعد از روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه به رهبری رجب طیب اردوغان با هدف حذف ۶ صفر از پول ملی آغاز شد. در آن دوره هم زمان با لیر ترک، لیر جدید ترک وارد بازار شد که شش صفر از پول قدیم کمتر داشت. تا یک سال هر دو لیر قدیم و جدید به طور موازی درگردش بودند و تا پنج سال افراد می‌توانستند با ارائه لیرهای قدیمی، لیر جدید دریافت کنند. در سال ۲۰۱۰ دولت ترکیه پس از پنج سال لیر ترک با صفر‌های متعدد را به صورت کامل از گردونه اقتصاد خارج کرد و با حذف کلمه لیر جدید، نام لیر جدید ترک نیز به لیر ترک تبدیل شد.

دوره‌های تاریخی که اقتصاد ترکیه طی کرد چه بود؟

سه تاریخ مهم وجود دارد. اولین آن ۱۹۸۰ است که بعد از آن اقتصاد ترکیه به سمت ترقی خواهی از طریق اجرای برنامه‌های آزادسازی رفت. این یک تصمیم مهم بود به خاطر اینکه قبل از این تاریخ، اقتصاد ترکیه کوچک و بسته بود. اما بعد از ۱۹۸۰ اقتصاد بازتر و آزادتر شد. تاریخ مهم دیگر ۱۹۹۹ بود که مذاکرات با اتحادیه اروپا شروع شد. تاریخ مهم دیگر بعد از بحران سال ۲۰۰۱ بود؛ زمانی که همکاری با صندوق بین‌المللی پول محرز بود. در آن زمان ما باید بخش بانکی باثبات و سالم ایجاد می‌کردیم، کسری بودجه دولت تحت کنترل در می‌آمد، عامل اصلی تورم مشخص و استقلال بانک مرکزی تامین می‌شد. فکر می‌کنم ما در رسیدن به ثبات اقتصادی در ترکیه موفق بودیم. اما امروزه ما در مورد اینکه چه چیزی شامل اصلاحات ساختاری می‌شود، صحبت می‌کنیم. اینها شامل رشد با ثبات، کاهش نرخ بیکاری، ثبات اقتصادی، کسری بودجه پایین، سلامت نظام بانکی است. خوشبختانه در حال حاضر این متغیرهای اقتصادی تا حدودی در سطح مناسب قرار دارند.

در ایران امروزه، صحبت از حذف صفر از پول ملی است و چند کشور به عنوان کشورهایی که در این مورد تا حدودی موفق بوده، به عنوان الگو انتخاب شده‌اند که ترکیه یکی از آنهاست. نظر شما دراین‌باره چیست؟

بهتر است از تجربه‌های مختلف استفاده شود. شما می‌توانید از تجربیات ما استفاده کنید و بخشی از تجربیات خودتان را با ما به اشتراک گذارید. تجربیات کشورهای موفق دیگر نیز می‌تواند مفید باشد. فکر می‌کنم ما در حذف صفرها خیلی خوب عمل کردیم و کشور ما یک جهش اقتصادی موفق را پشت سر گذاشته و بنابراین نمونه خوبی برای شما هستیم.

آیا حذف صفرها تاثیری بر روی تورم در کشور شما داشته است؟ زیرا در این مورد در کشور ما نگرانی‌های زیادی وجود دارد؟

ترس از تورم نباید در ذهن مردم جایی داشته باشد. برای نمونه در کشور ما از محل اجرای این سیاست، نه تنها تورم افزایش نیافت، بلکه متوسط نرخ تورم در سال اجرای طرح در مقایسه با سال قبل از آن دو درصد پایین آمد.

آخرین مرحله از تغییر واحد پولی شما در ۲۰۰۹ بود که جدیدترین تجربه در این زمینه محسوب می‌گردد. به طور کلی حذف صفر از پول ملی ممکن است ابهاماتی را برای مردم ایجاد کند که منجر به مقاومت در برابر اجرای این برنامه باشد. برای مثال، نگرانی در مورد اینکه چه اتفاقی برای تورم خواهد افتاد یا تاثیر آن بر واردات و صادرات به چه صورت خواهد بود. ‌اینها برخی از ابعاد موضوع هستند که شما آنها را تجربه کرده‌اید، لطفا توضیح دهید چگونه با این موارد برخورد کردید؟ آیا جامعه شما به دو بخش موافق و مخالف در برابر این برنامه تقسیم شد؟

نه خوشبختانه هیچ کس مقابله نکرد و همه مردم حامی این طرح بودند. خبررسانی خوب قبل از آغاز طرح، آگاهی دادن به مردم از طریق تلویزیون که یک کار حرفه‌ای بود، باعث آمادگی فضای جامعه شده بود و فکر می‌کنم شما باید از شرکت‌های خارج از سازمان و از نظرات و امکانات روابط عمومی‌ها در این زمینه کمک بگیرید. با اطلاع رسانی به موقع و شفاف سازی ابعاد مختلف برنامه، می‌توان مانع از حاشیه سازی برای اجرای برنامه حذف صفر شد و همراهی آحاد جامعه را بدست آورد.

چه مدت قبل از انجام طرح شروع به تبلیغات برای آماده سازی ذهن جامعه برای قبول این طرح کردید؟

حدود ۶ ماه قبل از انجام طرح، آگهی و تبلیغات برای این کار شروع شد. قبل از این هم تورم را در کشورمان پایین آورده بودیم؛ اتفاقی که من از آن به عنوان نوسازی یاد می‌کنم. تورم به طور ثابت کاهش یافت و نقطه آغازی بود بر این موضوع که در حال حاضر تورم در ترکیه نرخی ثابت است و هیچ پیش‌بینی مبنی بر رکود در ترکیه وجود ندارد.

آیا شما با مشکل افزایش خفیف قیمت‌ها در اثر گرد کردن ارقام رو به رو شدید؟

داشتیم ولی خیلی کم و قابل چشم‌پوشی بود. دیگر کالاها نه تنها افزایش قیمت نداشتند، بلکه بعضا کاهش قیمت ناشی از رند پایین ارقام دیده شد.دلیل این امر آن بود که در ترکیه دو نظام پولی به مدت یک سال به طور موازی در جریان بودند و در این مدت کالاها و خدمات دارای برچسب قیمت به هر دو واحد پول بودند؛ لذا امکان مقایسه و تبدیل قیمت از واحد پولی قدیم به واحد پول جدید وجود داشت و فروشندگان کمتر امکان گرد کردن ارقام به بالا را داشتند. مضافا اینکه قطع‌های اسکناس و سکه نیز به گونه‌ای طراحی شد که امکان تسویه مبادلات خرد را نیز داشته باشد.