گروه بازار پول- رییس‌کل بانک مرکزی به طور رسمی تایید کرد: اختیار اعلام نرخ تورم از این بانک سلب شده است و مرکز آمار متولی تعیین نرخ تورم در کشور شده است.

محمود بهمنی، رییس کل بانک مرکزی گفت: بر اساس برنامه پنجم توسعه، مجلس شورای اسلامی، مرکز آمار را متولی اعلام نرخ تورم و شاخص‌های اقتصادی تعیین کرده است. اشاره رییس کل بانک مرکزی به بند اول ماده ۵۴ قانون برنامه پنجم است که بر اساس آن مرکز آمار ایران مرجع رسمی تهیه، اعلام و انتشار آمارهای رسمی کشور معرفی شده است. به دنبال تصویب این ماده، شورای عالی آمار از بانک مرکزی خواست از ابتدای تیر ماه هیچ آماری در خصوص شاخص تغییر قیمت‌ها منتشر نکند. رییس‌کل بانک مرکزی در پاسخ به این سوال که آیا توقف اعلام نرخ تورم در بانک مرکزی بدلیل رشد این نرخ در ماه‌های اخیر بوده است؟ گفت: بانک مرکزی از بدو تاسیس محاسبه و انتشار نرخ تورم را بر عهده داشته و کماکان علاقه‌مند است این وظیفه را انجام دهد. وی گفت: اما در برنامه پنجم مجلس شورای اسلامی با سلب وظیفه از بانک مرکزی که از ابتدای تهیه شاخص تورم را برعهده داشته، مرکز آمار ایران را مسوول انتشار آمارهای شاخص قیمت کرد. رییس‌کل بانک مرکزی در خصوص ادامه تولید آمارها در بانک مرکزی افزود: بانک مرکزی آمارها را برای خود تولید می کند و کسانی که این آمارها را بخواهند باید به طور کتبی از ما مطالبه کنند تا به شکل موردی و خاص در اختیارشان بگذاریم اما از این پس اعلام آمارها به عهده مرکز آمار است.

رییس‌کل بانک مرکزی تصریح کرد: اخیرا نیز در دولت مقرر شد شورای عالی آمار متشکل از نمایندگان بانک مرکزی و مرکز آمار به ریاست این مرکز در نشستی نتیجه نهایی آمارها را ارائه کنند.

تفاوت‌های آماری

برخی کارشناسان آمار معتقدند: در طرح‌های آماری وجود سری زمانی یکی از حساس‌ترین و کلیدی‌ترین بخش‌های آماری است. بانک مرکزی ایران بدلیل انجام عملیات تهیه آمارهای شاخص قیمت از ۷۰ سال گذشته، این سری زمانی را در اختیار دارد اما مرکز آمار بدلیل ورود مقطعی، فاقد این سری زمانی است و در آمارگیری این مرکز از برخی شاخص‌ها با بریدگی‌هایی همراه است. نکته دیگر به نیروهای انسانی آمار گیر دو نهاد باز می گردد. آمارگیرهای بانک مرکزی در مناطق مختلف مقیم و کارمند بانک مرکزی به شمار می روند اما بر حسب اطلاعات دریافتی آمارگیران مرکز آمار فاقد چنین ویژگی هستند. این مساله می تواند در پاسخگویی و مطالبه مسوولیت آمارگیران تاثیر پذیر باشد.

تاریخچه آماری

شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی(CPI) یکی از مهم‌ترین شاخص‌های قیمتی به عنوان نماگری برای سنجش نرخ تورم و قدرت خرید پول داخلی هر کشور است. از این شاخص برای طراحی برنامه‌های رفاهی و تامین اجتماعی، تعدیل مزد و حقوق و تنظیم قراردادهای دو جانبه استفاده می شود. تهیه CPI در ایران سابقه طولانی دارد. اولین بار این شاخص بر اساس سال پایه ۱۳۱۵ در بانک ملی محاسبه شد. با تاسیس بانک مرکزی ادامه این مسوولیت بر عهده بانک مرکزی قرار گفت و تعداد خانوارهای نمونه و شهرها افزایش یافت و در برخی روش‌ها تجدید نظر شد. مجددا با تغییرات ایجاد شده در الگوی مصرف خانوارها و ترکیب هزینه آنها در سال ۱۳۴۸ تغییر سال پایه الزام آور شد. در سال ۱۳۵۳بدلیل تغییر ترکیب جمعیت شهری و روستایی کشور و افزایش درآمدهای نفتی و افزایش قدرت خرید مردم مجددا رفتار مصرفی خانوارهای شهری دگرگون شد و تغییر سال پایه صورت گرفت. در سال ۱۳۶۱ با انتخاب ۳۰۲ قلم کالا و خدمت، برای اولین بار محاسبه شاخص به صورت استانی برنامه‌ریزی ودر سطح هر یک از ۲۴ استان کشور محاسبه شد. از ترکیب شاخص استان‌های مختلف شاخص کل مناطق شهری کشور بدست آمد. در سال ۱۳۶۹ با پایان جنگ تحمیلی و تغییر شرایط اقتصادی مجددا تجدید نظر در تعداد خانوارها و شهرها و سبد کالایی صورت گرفت . همچنین در سال ۱۳۷۶ مجددا تغییر سال پایه صورت گرفت که در این تجدید نظر ۳۱۰ قلم کالا مورد بررسی واقع شد. آخرین تجدید نظر در سال ۱۳۸۳ انجام گرفت که طی آن با تغییر سال پایه ۳۵۹ قلم کالا و خدمت از سبد خانوار انتخاب و مورد بررسی قرار گرفت. در انتخاب کالاها و خدمات، ابتدا ضریب اهمیت کالاها و خدمات با استفاده از نتایج بررسی بودجه خانوار محاسبه می شود و بعد با توجه به وزن و قابلیت قیمت گیری آنها در سبد محاسباتی قرار می گیرند. مرکز آمار ایران نیز از سال ۱۳۵۳، برای اولین بار، طرح آمارگیری از قیمت خرده‌فروشی تعدادی از کالاها و خدمات مصرفی در نقاط روستایی را به مرحله اجرا درآورد و از آن زمان تا مهرماه ۱۳۵۷، نتایج حاصل از آمارگیری‌های مذکور را همه ساله به صورت متوسط قیمت کالاها و خدمات مصرفی در نقاط روستایی، در قالب نشریات فصلی و سالانه، منتشر می‌کرد.

پس از آن، نتایج نیمه دوم سال ۱۳۵۸ و نیمه اول سال ۱۳۵۹ طرح‌ آمارگیری فوق، به صورت متوسط قیمت و شاخص قیمت کالاها و خدمات مصرفی روستایی در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفت. از سال ۱۳۶۱ تا سال ۱۳۷۵، شاخص بهای خرده‌فروشی کالاها و خدمات مصرفی خانوارها در نقاط روستایی، براساس سال پایه ۱۳۶۱ از سوی این مرکز تهیه و منتشر ‌شد. همچنین در سال ۱۳۷۶، سال ۱۳۷۴ به عنوان سال پایه انتخاب و آمارهای موردنظر برای سال‌های ۱۳۷۵ لغایت ۱۳۸۳، به تفکیک استان‌ها و کل کشور تهیه و منتشر شده است. در حال حاضر براساس آخرین تجدیدنظر، سال ۱۳۸۱ به عنوان سال پایه مبنای محاسبه قرار گرفته است. البته انتشار منظم این آمار از سال ۱۳۸۱ در مرکز آمار عملیاتی شده است.