آموخته‌هایی از پاکستان

لیزینگ برای بنگاه‌های کوچک و خرد - ۲۶ مرداد ۸۵

برنامه‌های دولت نهم برای ایجاد واحدهای زود بازده و کوچک انگیزه اصلی ترجمه این متن به منظور بهره‌برداری از تجارب موفق دیگر کشورها است. اگـــر چه لیزینگ در کشورهای فقیر چندان شناخته شده نیست، شواهد به دست آمده از شرکت لیزینگ نت ورک (NLC یاNetwork Leasing Corporation) پاکستان و سایر مناطق حاکی از آن است که لیزینگ نقش بسزایی در توانمند کردن واحدهای کوچک و خرد (MSE یا micro and small enterprise) برای تحصیل تجهیزاتی داردکه دستیابی به آنها از طریق دیگری برایشان مقدور نیست. تجربه نشان می‌دهد، لیزینگ به ویژه برای واحدهای کوچک و خرد مفید بوده است، با این وجود هنوز توان بالقوه لیزینگ برای رسیدن به واحدهای پویا و با ثبات کشف و آزمون نشده است. این مقاله به دنبال پاسخ به چهار سوال زیر است:

برنامه‌های دولت نهم برای ایجاد واحدهای زود بازده و کوچک انگیزه اصلی ترجمه این متن به منظور بهره‌برداری از تجارب موفق دیگر کشورها است. اگـــر چه لیزینگ در کشورهای فقیر چندان شناخته شده نیست، شواهد به دست آمده از شرکت لیزینگ نت ورک (NLC یاNetwork Leasing Corporation) پاکستان و سایر مناطق حاکی از آن است که لیزینگ نقش بسزایی در توانمند کردن واحدهای کوچک و خرد (MSE یا micro and small enterprise) برای تحصیل تجهیزاتی داردکه دستیابی به آنها از طریق دیگری برایشان مقدور نیست. تجربه نشان می‌دهد، لیزینگ به ویژه برای واحدهای کوچک و خرد مفید بوده است، با این وجود هنوز توان بالقوه لیزینگ برای رسیدن به واحدهای پویا و با ثبات کشف و آزمون نشده است. این مقاله به دنبال پاسخ به چهار سوال زیر است: ۱ -‌ لیزینگ چیست؟

۲ -‌ چرا لیزینگ MSE (واحد های کوچک وخرد) مورد توجه خاص است؟

۳ -‌ تجربه NLC چیست؟

۴ -‌ چه امکان بالقوه‌ای برای لیزینگ MSE وجود دارد؟

۱ - لیزینگ چیست؟

لیزینگ یک توافق قراردادی بین دو طرف است که به موجب آن مستاجر در قبال پرداخت‌های منظم به موجر که مالک دارایی است، از دارایی برای دوره مشخصی استفاده می کند. موضوع تفکیک مالکیت(موجر) و حق استفاده(مستاجر)، محور قرارداد لیزینگ است.

لیزینگ از سال‌ها قبل شناخته شده است، اما تنها از نیمه دوم قرن بیستم در کشورهای توسعه یافته به طور گسترده مورد استفاده قرار گرفته است. با این وجود لیزینگ در کشورهای در حال توسعه، همچنان به طور کامل شناخته نشده است. IFC سه نوع مختلف لیزینگ را به شرح زیر تعریف می‌کند:

لیزینگ مالی:‌‌ لیزینگ مالی روشی است که به موجب آن کسب وکارها (بنگاه‌ها) می‌توانند خرید تجهیزات را تامین مالی کنند. کل مبالغ پرداختی در طول دوره اجاره به گونه‌ای تعیین می‌شود که قیمت دارایی را پوشش دهد، به نحوی که مستاجر بتواند در پایان دوره آن را به مبلغ ناچیزی خریداری نماید. مالکیت کامل دارایی تا زمانی که همه اقساط پرداخت شوند، به موجر تعلق دارد.

لیزینگ عملیاتی: این نوع لیزینگ، روشی برای تامین مالی خرید تجهیزات نیست. در این روش پرداخت‌هایی برای استفاده کوتاه مدت از دارایی صورت می‌گیرد. موجر مالکیت دارایی را برای خود حفظ می‌کند و در صدد است آن را مجددا و به کرات اجاره دهد. در واقع لیزینگ عملیاتی نوعی کرایه تجهیزات است.

اجاره خرید : روشی دیگر برای تامین مالی خرید یک دارایی است، اما بیشتر در بخش‌های خرده فروشی و اقلام کوچک مثل چرخ‌های خیاطی کاربرد دارد. تفاوت اساسی این روش با اجاره مالی این است که در قرارداد اجاره خرید، همزمان با پرداخت اقساط دوره‌ای، مالکیت دارایی به تدریج به مستاجر منتقل می‌شود.

از آن جایی که لیزینگ مالی بیشترین کاربرد را در NLC و سایر لیزینگ‌ها دارد، موضوع این مقاله نیز بر لیزینگ مالی متمرکز خواهد بود. در واقع، ویژگی‌های اصلی لیزینگ مالی(از این پس لیزینگ) به شرح زیر است:

‌- ارزیابی موجر برای ورود به عقد اجاره به قابلیت دارایی اجاره داده شده در ایجاد جریان نقدینگی برای پوشش مبالغ اقساط به موجر تمرکز دارد. در مقایسه با بانک، در لیزینگ تاکید کمتری بر وثیقه غیراز دارایی مورداجاره وجود دارد.

- با توجه به این که خرید نوع خاصی از تجهیزات مورد نظر است، واضح است لیزینگ راهی برای تامین مالی دارایی ثابت جهت کسب وکارها است و روشی برای تامین سرمایه درگردش نیست.

- در مقایسه با دیگر منابع تامین مالیMSE‌ها، لیزینگ برای دوره طولانی‌تری و معمولا سه سال صورت می‌گیرد. این امر عموما انعکاسی از دوره واقعی برگشت سرمایه بسیاری از تجهیزات است.

- پولی که باید برای دارایی مورد اجاره پرداخت شود، هرگز به طور واقعی در اختیار مستاجر قرار نمی‌گیرد، بلکه موجر به طور مستقیم و معمولا از طریق چک وجه را به تامین‌کننده تجهیزات می‌پردازد.

- از آن جایی که مالکیت دارایی به موجر تعلق دارد، زمانی که مستاجر در پرداخت اقساط قصور کند، تصرف دارایی باید ساده و بدون مشکل صورت گیرد. البته این مهم است که قانون اجازه تصرف راحت و کم هزینه مورد اجاره را بدهد.

۲ - ‌چرا لیزینگ MSE مورد توجه خاص است؟

لیزینگ برای مستاجران بالقوه مزایایی به شرح زیر دارد:

دسترسی (Availability)، در بسیاری از کشورهای در حال توسعه، تامین مالی‌ بانکی بلند مدت و میان مدت به راحتی در دسترس MSE‌ها نیست. از این رو، لیزینگ این خلاء را پر می‌کند.

سادگی (Simplicity)، در لیزینگ مستاجر ملزم به فراهم‌کردن سوابق مالی طولانی و مبسوط نیست. همچنین تامین وثیقه‌های پیچیده مثل رهن زمین یا ساختمان ضرورتی ندارد.

هزینه لیزینگ با هزینه معاملاتی اندک که ناشی از روش‌های ساده و سریع است، مشخص می‌شود. در مقایسه با روش‌های وقت گیر و حضور در نشست‌‌های گروهی که در بیشتر موسسات تامین مالی خرد اجباری می‌باشد و همچنین هزینه‌های دسترسی(مسافرت به شهرها) و هزینه‌های فساد و ارتشای مالی در اخذ وام از بانک‌های تجاری، مراحل کار در لیزینگ بسیار ساده و مطلوب می‌باشد. اگر چه نرخ بهره لیزینگ به ظاهر بالاتر از وام‌هایی است که بانک‌های تجاری می‌دهند، اما تقریبا کمتر از نرخ بهره موسسات مالی خرد است.

تخفیف مالیاتی: در کشورهای در حال توسعه در مقایسه با کشورهای ثروتمند، مالیات اهمیت کمتری دارد. گارالدو (Gallardo) اشاره می‌کند: «مستاجرها می‌توانند در مقایسه با ذخیره استهلاک یا هزینه بهره وام‌های بانکی، اقساط کامل اجاره را از درآمد قبل از مالیات کسر کنند.» در برخی کشورها مزایای مالیات بر ارزش افزوده (VAT) نیز وجود دارد. گارالدو همچنین برخی از مزایای لیزینگ برای موجرها را شناسایی نموده است که عبارتند از:

- تضمین بیشترکه ناشی از خرید دارایی توسط موجر است و در نتیجه احتمال انحراف وجوه ازمیان می‌رود.

- هزینه کمتر ارزیابی و تشکیل پرونده در مقایسه با اعطای وام ‌در بانک‌های تجاری.

- سود بیشترکه ناشی از امکان استفاده موجر از صرفه‌جویی مالیاتی حاصل از استهلاک دارایی است.

- از آن جایی که شرکت‌های لیزینگ سپرده‌گذاری نمی‌کنند، در مقایسه با بانک‌ها مشمول مقررات کمتری هستند.

- همان گونه که قبلا اشاره شد، پس گرفتن دارایی در لیزینگ در مقایسه با وام بانکی ساده‌تر است.

تامین مالی از طریق لیزینگ برای آژانس‌های بین المللی که کمک مالی به کشورهای در حال توسعه اعطا می‌کنند، به دلایل فوق‌الذکر مورد توجه خاص است، زیرا در مجموع،‌ سطح بیشتری از منابع مالی برای سرمایه‌گذاری MSE‌ها در دسترس خواهد بود. به این ترتیب، پیش‌بینی می‌شود که این سرمایه‌گذاری‌ها اشتغال در MSE را افزایش و درآمد کارفرمایان و کارکنان را افزایش دهد. علاوه بر این لیزینگ مورد توجه خاص کسب وکارهای تولیدی و خدماتی است که به تجهیزات سرمایه‌ای نیاز بیشتری دارند و احتمالا تاثیر بیشتری نیز بر اقتصاد منطقه‌ای دارند که این فعالیت‌ها در آن جا صورت می‌گیرد. به همین ترتیب، MSE ها در مجموع نسبت به کسب و کارهای بزرگ‌تر از منابع محلی و نیروی کار محلی بیشتر بهره می‌گیرند و برای تامین نیازهای منطقه‌ای طراحی می‌شوند.

علاوه بر اینها، لیزینگ برای آژانس‌های اعطا‌کننده کمک‌های مالی نیز جذاب است، زیرا اگر لیزینگ به درستی انجام شود، فعالیتی سودآور خواهد بود که توان بالقوه روشنی برای دستیابی به ثبات مالی یعنی ارائه خدمات به شمار بیشتری از MSE‌ها در دوره طولانی‌تر و بدون یارانه مستمر را دارد. به ویژه سیستم‌ها و عملکردهای کاملا شفاف مربوط به لیزینگ به این مفهوم نیز می‌باشد که افزایش مقیاس عملیات و در نتیجه توسعه آن،‌ به میزان بالایی عملی است،‌ زیرا در سطح کارکنان عملیاتی مهارت‌های فنی و تصمیم‌گیری گسترده مورد نیاز نمی‌باشد.

همچنین به نظر می‌رسد لیزینگ توان بالقوه‌ای برای پر کردن شکاف میان وام‌های خرد که به طور معمول توسط موسسات تامین مالی خرد به واحدهای ضعیف پرداخت می‌شود و وام‌های بانک تجاری برای واحدهای کوچکی که به خوبی تثبیت شده‌اند و در بخش رسمی به فعالیت مشغول هستند، دارا است.

۳ - تجربه شرکت NLC چیست؟

لیزینگ نت ورک (NLC) ـ سابقه شرکت

شرکت NLC که از ژانویه ۱۹۹۵ فعالیت خود را آغاز کرده است،‌ یک شرکت سهامی عام است که سهام آن در هر سه بورس سهام پاکستان معامله می‌شود. NLCتوسط سه نفر اداره می‌شود: آقای عاصف صدیقی، مدیر عامل خانم موسارت صدیقی، مدیر عملیات و آقای یوسف ستار، مدیر مالی. هر سه نفر،‌ حسابدار رسمی هستند و خانم صدیقی قبلا مدیر ارشد یک شرکت لیزینگ دیگر بوده است. گرچه FMO (شرکت توسعه مالی هلند) سهامدار این شرکت است، اما بقیه سهام به موسسات مالی پاکستان، مدیران و خانواده‌های آنان (که سرمایه‌گذاری قابل توجهی کرده‌اند) و همچنین شمار زیادی از سرمایه‌گذاران خصوصی تعلق دارد.

NLC به منظور «فراهم کردن تامین مالی از طریق لیزینگ و خدمات پشتیبانی توسعه‌ای برای واحدهای کوچک و خرد و صنایع دستی و کارگاه‌های خانگی » شکل گرفت. مدیران و سرمایه‌گذاران بر این باورند که این بخش نه تنها برای شرکت آنان بازار موفقی خواهد بود، بلکه «تقویت‌کننده مولدترین و مطلوب‌ترین بخش» از اقتصاد پاکستان نیز خواهد بود. تحلیل آنان تا حد زیادی به اثبات رسیده است. در حال حاضر NLC دارای پرتفویی با بیش از هزاران قرارداد اجاره است و بررسی‌های اخیر حساب‌ها و دفاتر آنها، آمارهای کلیدی زیر را نشان می‌دهد.

پرتفوی در معرض ریسک‌دار( بیش از ۹۰ روز)

‌۱/۲‌درصد

خودکفایی‌مالی ۹۴‌ درصد

خودکفایی‌عملیاتی ۱۴۵‌ درصد

هزینه‌ها به عنوان درصدی از میانگین پرتفوی ۵/ ۱۰ درصد

نسبت‌ سرمایه به‌ دارایی ۶۱ درصد

NLC نرخ بهره‌ای در مجموع معادل

۲۵-۲۳‌درصد به حساب مشتریان منظور می‌کند که شامل بیمه نیز می‌شود. علاوه بر این، مستاجران لازم است سپرده‌ای معادل ۱۰‌درصد ارزش دارایی را ودیعه بگذارند و دو نفر ضامن خصوصی برای اجاره داشته باشند. در عمل NLC دریافته است که به ندرت ممکن است ضامن‌ها احضار شوند، اما داشتن ضامن روش موثری برای اعمال فشار به مستاجرانی است که در پرداخت اجاره تاخیر می‌کنند.

NLC- دستیابی به منابع مالی با امتیاز

NLC در مارس ۱۹۹۶ وامی به مبلغ ۷۵۰۰۰۰ فرانک سوئیس(chf) و کمک فنی اهدایی به مبلغ۲۰۰۰۰۰ (chf) از آژانس توسعه و همکاری سویس(SDC) دریافت کرد. وام به طور مستقیم برای تامین مالی قراردادهای اجاره‌ای که شرکت از دفتر مرکزی خود در کراچی منعقد کرده بود، استفاده شد و کمک فنی نیز برای توسعه محصولات و سازمان NLC مصرف شد. NLC در بازپرداخت وام، توسعه مبانی سازمانی و همچنین دستیابی به گروه‌های هدف مورد توافق با SDC عملکرد مطلوبی از خود نشان داد. در نتیجه در اواخر سال ۱۹۹۸، SDC وام بیشتری به مبلغ یک‌میلیون chf برای پنج سال با بهره ۱۷‌درصد، همراه با کمک فنی اهدایی معادل ۱۰۰۰۰۰chf به NLC داد. وام و کمک به طور خاص برای کمک به NLC در استقرار عملیات لیزینگ در استان مرزی شمال‌غربی پاکستان در نظرگرفته شده بود. هر دو وام بر اساس خواست و انتخاب SDC قابل تبدیل به سرمایه(equity) بود، اما تا به حال در مورد هیچ یک این کار صورت نگرفته است.

در فاصله زمانی بین دریافت این دو کمک قابل توجه از سویSDC ، NLC توانست حدود ۲میلیون دلار آمریکا از مرحله پایانی پروژه MSE بانک جهانی برای پاکستان، دریافت کند. آنان همچنین مصوبه دریافت وام از بانک توسعه آسیا (وام واسطه‌ای بخش مالی) را اخذ کردند که قسط اول آن معادل یک‌میلیون دلار آمریکا اخیرا دریافت شده است.

NLC ـ نوآوری‌ها

NLC فعالیت قابل توجهی در طول این مدت داشته است که بسیار فراتر از معرفی محصول لیزینگ متعارف و ارائه آن به MSE‌ها بوده است. برعکس، رویکرد آنان در برگیرنده نوآوری‌های بسیار کاربردی و در خور توجهی بوده است.

استفاده از چک‌هایی با تاریخ آینده

(use of post-dated chaques): محاسبات NLC نشان داد که وصول تک تک اقساط ماهانه برایش پرهزینه خواهد بود. از سوی دیگر در حالی که پاکستان دارای سیستم حواله معتبری است، اما این سیستم برای استفاده در پرداخت‌های جزیی که NLC از مشتریان خود دریافت می‌کند، عملی به نظر نمی‌رسد. بنابراین وقتی مشتری قرارداد اجاره‌ای را با NLC امضا می‌کند، باید ۳۶ چک به تاریخ آینده برای ۳۶ قسط ارائه نماید که سررسید آنها براساس قرارداد اجاره است. به این ترتیب NLC چک‌ها را در سررسید به حساب بانک می گذارد. حدود ۲۰درصد چک‌ها بی‌محل (برگشتی) هستند، بنابراین هزینه‌های اجرایی اضافی به مستاجری که درپرداخت‌هایش تاخیر می‌کند تحمیل می‌شود.

الزام مشتریان برای باز کردن حساب بانکی، برای ارائه چک به تاریخ آینده، لازم است مشتریانی که دارای حساب بانکی نیستند، برای خود یک حساب باز کنند. در صورت لزوم NLC در این کار به آنان کمک خواهد کرد. این کار امتیازات گسترده‌ای در زمینه معرفی مشتریان به سیستم بانکی دارد.

بیمه: همه قراردادهای اجاره‌ NLC پوشش بیمه عمر مشتری دارند، به این ترتیب NLC مجبور نیست در صورت فوت مشتری دارایی را تصاحب نماید. این کار برای NLC دوراندیشانه و محتاط و برای خانواده‌ مشتری کاملا انسانی است. به همین ترتیب، NLC از بیمه برای پوشش همه ریسک‌های مربوط به دارایی مورد اجاره (ازجمله آتش سوزی، سرقت، و غیره) استفاده می‌کند. علاوه براین در موردی که دارایی تصرف شده، ارزشی کمتر از مبلغ اقساط معوقه اجاره داشته باشد، از بیمه ارزش باقیمانده نیز استفاده می‌شود. همه هزینه‌های بیمه در مبالغ اجاره پرداختی از سوی مشتری لحاظ شده است. تغییرات فصلی در مبلغ اقساط اجاره، تجارب اولیه NLC نشان داد، درآمد بسیاری از فعالیت‌ها دارای نوسان فصلی است، به گونه‌ای که توقع پرداخت‌های یکسان از سوی مستاجر در طول سال غیرواقع‌گرایانه به نظر می‌آید. از این رو، آنها الگوی اقساط متفاوت برای بخش‌های مختلف را برنامه‌ریزی کردند، به نحوی که در دوره‌های رونق و درآمد بیشتر مبالغ اقساط بیشتر و در دوره‌های رکود مبالغ کمتری پرداخت شود. البته مجموع پرداخت‌ها در کل سال بدون تغییر باقی می‌ماند.

تجهیزات دست دوم : در سراسر دنیا بیشتر شرکت‌های لیزینگ صرفا براجاره تجهیزات نو پافشاری می‌کنند. با این وجود،NLC دریافته است که این امر محدودیت بی موردی برای MSEها در پاکستان است، چرا که به عنوان مثال تقریبا همه کارگاه‌های مهند‌سی کوچک از ماشین‌آلات دست دوم استفاده می‌کنند. بنابراین NLC تصمیم گرفت امکان اجاره ماشین‌آلات دست دوم را فراهم آورد. واضح است این شیوه مستلزم دوراندیشی و احتیاط می‌باشد، زیرا امکان سوء استفاده از طریق ارزش‌گذاری ناصحیح تجهیزات وجود دارد. با این حال، پاکستان دارای کارشناسان مستقل و معتبرماشین آلات است که ارزش‌گذاری آنان می‌تواند برای تعیین ارزش فروش مجدد و در نتیجه اجاره قابل اتکا باشد.

NLC ـ نمایی از گروه مشتریان

NLC به عنوان بخشی از توافق خود با SDC، سهمی از پرتفوی اجاره را (براساس ارزش و نه صرفا تعداد اجاره) به گروه‌های محروم اختصاص داده است. بر اساس آخرین ارزیابی‌، درصدها به شرح زیر است:

۴۰‌درصد از پرتفوی اجاره در اجاره‌های کمتر از ۳۰۰۰۰۰روپیه(Rs) می‌باشد. این معیاری از اجاره خرد (micro leases) ‌‌می‌باشد که ازابتدا برای ارزیابی تعداد اجاره‌های مربوط به واحدهای خرد طراحی شد، اما بعدا مشخص شد شرکت‌های بزرگ‌تر هم از اجاره خرد استفاده می‌کنند، از این رو اعتبار آن به عنوان یک شاخص پایین آمده است. طبق آخرین توافقنامه وام ارزیابی مجموع دارایی‌های هر مستاجر نیز لازم می‌باشد. به هر حال، نتایج به دست آمده بیشتر تایید می‌کند که مشتریان NLC ، حداقل تاکنون، در سطح بسیار پایین نبوده‌اند، بلکه بیشتر در سطوح بالاتر بنگاه‌های خرد و کوچک قرار دارند. شواهد به دست آمده از ملاقات با مشتریان تاییدی بر این مدعا است.

۱۷‌درصد از پرتفوی اجاره در اختیار فعالیت‌هایی است که در تملک و تحت اداره زنان می‌باشد. با توجه به وضعیت به شدت حاشیه‌ای زنان در پاکستان، این حالت واقعا مطلوب می‌باشد. با این وجود NLC در تلاش است این وضعیت را بهبود بخشد و اداره‌ای خاص لیزینگ بانوان که توسط خانم‌ها اداره می‌شود، راه‌اندازی کند. توسعه فعالیت‌ها در استان مرزی شمال‌غربی (NWFP) که معروف به محافظه‌کاری است، به ویژه چالش برانگیز خواهد بود.

۲۴‌درصد از پرتفوی اجاره در فعالیت‌های مناطق روستایی و شبه شهری به کار گرفته شده است. این درصد نشانگر این واقعیت است که تاکنون NLC فعالیت‌های لیزینگ را درکراچی و در حد کمتری درلاهور و سایر شهرهای پنجاب متمرکز کرده است.

NLC ـ عوامل کلیدی موفقیت

شماری از عوامل کلیدی وجود دارد که می‌توانیم به موفقیت NLC نسبت دهیم. برخی از این عوامل مربوط به همه آژانس‌های توسعه می‌باشد و نه صرفا سازمان‌هایی که در تامین مالیMSE‌ها یا حتی در بخش لیزینگ فعال هستند.

کیفیت مدیریت : بیشتر موسسات تامین مالی خرد و سایر سازمان‌های توسعه (به ویژه سازمان‌های غیردولتی یاNGO‌ها) توسط افرادی اداره می‌شوند که عموما آموزش حرفه‌ای آنان در زمینه علوم اجتماعی است. NLC نه تنها دارای تیم مدیریت حرفه‌ای بسیار کارآمد است که توانمندی‌های خاص آنان مکمل یکدیگر می‌باشد، بلکه همگی آنها در زمینه مالی نیز آموزش دیده‌اند و سابقه مدیریتی قابل توجه دارند، به اضافه جهت‌گیری انتفاعی و اجتماعی شرکت با انگیزه‌های شخصی آنان هم راستا است. این بدان معنا است که NLC به خوبی مدیریت می‌شود، نه به شکل سلسله مراتب مطلق و سخت‌گیرانه اداره می‌شود و نه چنان مشارکتی که واقعا کاری انجام نشود.

انتفاعی بودن : علاوه بر مقوله مدیریت،NLC بر این باور است که برای مستاجران حیاتی است که با کسب و کاری معامله کنند که سودآور باشد. مستاجران باید احساس کنند به عنوان مشتریانی ارزشمند و برابر، با آنان با احترام و تکریم رفتار می‌شود و آنان نیز

به همین ترتیب باید با NLC رفتار کنند و تعهدات خود را با جدیت پرداخت کنند. مستاجران هرگز نباید احساس کنند با نیکوکار سخاوتمندی طرف هستند که می‌توانند خود را برای او لوس کنند و به عنوان مثال به نوعی از بازپرداخت وام خود شانه خالی کنند و او را دربست در اختیار خود داشته باشند. در نتیجه NLC از هیچ اقدامی فروگذاری نمی‌کند تا مانع ایجاد چنین سوءتفاهمی شود که ممکن است وجوه، کمک بلاعوض باشد. کارکنان موکدا از اشاره به چنین موضوعی منع شده‌اند.

احتیاط مالی : یکی از ویژگی‌های مدیریت مالی NLC تا این تاریخ، دوراندیشی قابل توجه در اداره ترازنامه خود بوده است. به عنوان مثال، نسبت‌های کلیدی آنان برای سقف وام، محدودیت‌های ریسک، کفایت سرمایه، تطابق نقدینگی و دارایی- تعهدات، همه در حدود ضوابط IFC (شرکت تامین مالی بین‌المللی) است. در حال حاضر در پاکستان وجود تطابق مناسب میان دارایی‌ها و بدهی‌ها دارای اهمیت فوق‌العاده‌ای است. NLC یکی از صرفا دو یا سه شرکت لیزینگ (از بین بیش از ۳۰ شرکت) است که در مقابل وسوسه شدید تامین وجوه اجاره بلند مدت از محل وام‌های کوتاه مدت مقاومت کرده است. با وجود تنگنای اقتصادی و سیاست انقباض اعتباری فعالیت برای اکثریت شرکت‌های لیزینگ بسیار دشوار می‌شود، اما درمورد NLC اوضاع به این منوال نیست.

شیوه اسلامی تامین مالی: یکی از امتیازات قابل توجه برای NLC، وضعیت لیزینگ در پاکستان است که به عنوان یک روش مالی اسلامی رسما شناخته شده است. در حالی که این موضوع در مراکز شهرها مثل کراچی کمتر اهمیت دارد، اما بدون شک در مناطق روستایی که مخالفت شدید و گسترده‌ای با پرداخت و دریافت بهره وجود دارد، از اهمیت خاصی برخوردار است. این امر سدی برای توسعه بانکداری در بسیاری از مناطق روستایی پاکستان بوده است، اما برای لیزینگ مانعی به شمار نمی‌رود.

اطلاعات مقایسه ای از برنامه‌های لیزینگ MSEها در بنگلادش و تانزانیا

بانک گرامین بنگلادش کار آزمایش لیزینگ را در سال ۱۹۹۲ آغاز کرد. دولا(Dowla) آمارهای پایه‌ای ذیل را در مورد برنامه‌های آنان ارائه داده است، قراردادهای اجاره ۳ ساله با نرخ سود ۲۰‌درصد و با متوسط مبلغ ۶۲۳دلار می‌باشد. تا پایان سال ۱۹۹۷، حدود ۱۲۰۰مشتری بالغ بر ۸۴۰۰قرارداد اجاره (بعضی مشتریان بیش از یک قرارداد) منعقد کرده‌اند و نرخ بازپرداخت ۹۸‌درصد است. جالب توجه این که گرامین در کنار اجاره تجهیزات، اجاره دام را نیز ارائه داد. متاسفانه در زمان نوشتن این مقاله، در مورد عملکرد برنامه‌های لیزینگ گرامین اطلاعات موثق‌تری در دسترس نبود. سلفینا(SELFINA) شرکت لیزینگ تحت مالکیت انجمنی از زنان خود اشتغال است که به کسب و کارهای کوچک زنان در تانزانیا سرویس می‌دهد. پس از سه سال فعالیت، پرتفوی این شرکت در حال حاضر بالغ بر حدود ۸۵۰ قرارداد اجاره می‌باشد. در حالی که بررسی‌های دقیق نشانگر این مطلب است که مستاجران سلفینا درمورد تاثیر اجاره‌ بر فعالیت آنان مثبت می‌اندیشند، تجربه شرکتی سلفینا تا به این جا تقریبا مبهم و مختلط بوده است. با این وجود، سلفینا در حال حاضر به شدت تلاش می‌کند تا عملکرد خود را تقویت کرده و یک شرکت لیزینگ پویا و با ثبات ازجهت مالی بسازد.

۴ - آینده لیزینگ MSE

شکی نیست که لیزینگ توان بالقوه بسیاری جهت بهبود قابلیت دستیابی به منابع مالی میان مدت برای MSEها دارد. با وجود چالش‌های جاری، تصویر کلی از پاکستان نشان می‌دهد که لیزینگ ابزار مالی با توان بالقوه قابل توجه است که با این حال هنوز از تمام قابلیت‌های آن استفاده نشده است. دولت‌ها و سازمان‌های کمک کننده چه اقداماتی برای بهبود و پیشرفت آن می‌توانند انجام دهند؟

دولت‌ها چگونه می‌توانند لیزینگ MSE را حمایت کنند؟

مهم‌ترین نقش دولت‌ها در توسعه لیزینگ MSE ایجاد اطمینان از وجود یک فضای قانونی و مقرراتی سازنده، مفید و مناسب می‌باشد. این امر در عمل به معنی زیر است:

- داشتن یک چارچوب قانونی برای لیزینگ به گونه‌ای که بر اساس آن لیزینگ متفاوت از سایر شکل‌های تامین مالی تعریف و به رسمیت شناخته شود. این موضوع به ویژه برای شفافیت مقوله مالکیت دارایی و همچنین مباحث مربوط به تعیین مالیات مصداق دارد.

- داشتن چارچوب مقرراتی مناسب برای شرکت‌های لیزینگ، به ویژه شرکت‌هایی که سپرده می‌گیرند. ‌این گونه شرکت‌ها در مقایسه با یک تولید‌کننده بیسکویت دلیل بیشتری برای قاعده‌مند بودن ندارند، اما شرکت‌هایی که سپرده دریافت می‌کنند، نیاز به نظارتی بسیار دقیق‌تر همانند نظارت بانکی خواهند داشت.

سازمان‌های کمک‌کننده چگونه می‌توانند لیزینگ MSE را حمایت کنند؟

حمایت سازمان‌های کمک کننده از لیزینگ به طرق مختلف امکان پذیر است که نمونه‌هایی از آن در زیر ارائه شده است.

کارشناسی فنی درمورد لیزینگ: بخش‌های توسعه اقتصادی، زمان زیادی صرف چگونگی ارائه تامین مالی خرد کرده است و اما در مورد لیزینگ نیازی نیست بررسی‌های زیادی صورت بگیرد، زیرا بسیاری از راهکارها و تکنیک‌های به کار گرفته شده درمقیاس‌ بزرگ‌تر، می‌تواند به همان ترتیب برای لیزینگ MSE کاربرد داشته باشد. در حال حاضر افراد آموزش‌دیده‌ وجود دارند و سازمان‌هایی که می‌خواهند لیزینگ انجام دهند، می‌توانند از کارشناسان موجود بهره بگیرند.

ارائه کمک به منظور ظرفیت‌سازی: برخی شرکت‌های لیزینگ که در حال حاضر در مقیاس‌های بالا عملیات لیزینگ انجام می‌دهند، ممکن است علاقه‌مند باشند کار خود را به لیزینگ MSE تسری دهند. مبالغ متوسط کمک فنی می‌تواند برای ظرفیت‌سازی به آنان کمک کند تا در کار خود تغییر ایجاد کنند. علاوه بر این، کمک هزینه می‌تواند انگیزه بیشتری برای تامین وام بعدی در صورت موفقیت ایجاد کند.

تامین منابع عمده فروشی(wholesale): در برخی کشورها دسترسی محدود به منابع بخش بانکی امکان‌پذیر است، اما به ندرت وام‌هایی با سررسیدهای متناسب با دوره اجاره در دسترس می‌باشد. سازمان‌های کمک‌کننده می‌توانند به طور مطلوب وام‌های میان مدتی برای شرکت‌های لیزینگ فراهم کنند. در صورت امکان این وام‌ها می‌تواند به پول رایج محلی باشد.

آگاهی MSE : سازمان‌های کمک‌کننده نیازی به احساس محدودیت از طرف عرضه بازار لیزینگ ندارند. SDC در تلاش برای افزایش تقاضا برای لیزینگ از سوی MSE با حمایت «انجمن لیزینگ پاکستان» تلاش‌هایی برای توسعه و اشاعه برنامه‌های آگاه‌کننده و آموزش منافع لیزینگ برای MSEها انجام داده است.

ایجاد ارتباط باموسسات تامین مالی خردـ بسیاری از موسسات تامین مالی خرد می‌توانند از قابلیت لیزینگ در ارائه حداکثر خدمات موجود خود به SMEها، به ویژه آن دسته از وام‌گیرندگانی که در یک سیستم وام گروهی آموزش دیده‌اند، بهره‌مند شوند.

چالش‌های عمده در لیزینگ SME

تجربه NLC نشان می‌دهد که در حال حاضر سه چالش اساسی پیش روی لیزینگ MSE وجود دارد.

چگونه می‌توان لیزینگ را در مناطق روستایی پراکنده گسترش داد؟

اکثریت مطلق اجاره‌های NLC در مناطق شهری و نیمه شهری بوده است که مردم به طور متراکم درآن اسکان دارند و کارکنان اجرایی می‌توانند سریع و با هزینه اندک با مستاجران در ارتباط باشند. به همین ترتیب بیشتر مشتریان سلفینا در دارالسلام و مشتریان گرامین در مناطق پر جمعیت روستایی بنگلادش قرار دارند. بنابراین، چالش موجود اندیشیدن تدبیری برای کاهش یا انتقال هزینه‌ دسترسی به مشتری در مناطق دوردست می‌باشد. نظر NLC این است که چنین امری مستلزم پیوند با NGOها یا سازمان‌ و انجمن خودیاری(CBO) می‌باشد. آنان بر این باورند که CBOها نوید بخش‌ترند، زیرا تحت تاثیر ذهنیت کمک گرفتن از محل برنامه های رفاه اجتماعی خیرین‌ مددجویان نیستند.

آیا می‌توان برای لیزینگ سرمایه در گردش هم مثل دارایی‌های ثابت راهی یافت؟

اجاره راهی برای خرید تجهیزاتی است که در طول دوره اجاره در تملک موجر باقی می‌ماند و روشی برای تامین سرمایه در گردش نیست. با این وجود، تکنیک لیزینگ خاصی وجود دارد که با عنوان «خرید و فروش مجدد» شناخته می‌شود. به این ترتیب که مستاجر دارایی را که در حال حاضر مالک آن است به موجر می‌فروشد و موجر نیز به نوبه خود آن را به مستاجر اجاره می‌دهد. با این کار نقدینگی برای تامین سرمایه در گردش آزاد می‌شود. این امر در تئوری فوق‌العاده به نظر می‌رسد، اما متاسفانه تجربه جهانی حاکی از آن است که حجم بسیار زیادی از اجاره‌های خرید و فروش مجدد با عدم موفقیت به پایان رسیده‌اند. به این ترتیب، یافتن راه مطمئنی برای انجام معامله خرید و فروش مجدد چالش موجود می‌باشد. NLC در حال آزمودن روش‌هایی در مورد خرید و فروش مجدد با مشتریانی است که اجاره اول خود را به طور کامل و بدون قصورپرداخته‌اند. اما حتی در این مورد نیز دشواری‌هایی وجود داشته است.

تاثیر لیزینگ MSE بر اشتغال و درآمد چگونه بوده است؟

تاکنون تحلیل و بررسی جامعی درمورد این تاثیر بر روی مشتریان NLC صورت نگرفته است. NLC اسناد بسیار خوبی از عملکرد کسب و کارها و اشتغال در آغاز و پایان قراردادهای اجاره دارد. احتمالا زمان آن است که ارزیابی مبسوطی در مورد این تاثیرات انجام شود.مارک هاورز از شرکای «مرکز اسپیرینگ فیلد (Springfield Center for Business in Development)» می‌باشد که شامل مشاورین، محققین و مربیان در تامین مالی خرد، توسعه واحدهای تجاری و مدیریت NGO است. نویسنده مایل است مراتب سپاس خود را بابت حمایت SDC که ماموریت نوشتن این مقاله را با عنایت به سوابق کاری نویسنده با NLCبه ایشان محول کرد و همچنین حمایت و دوستی‌های مدیریت ارشد NLC اعلام دارد. دیدگاه‌های بیان شده در مقاله، صرفا نظرات نویسنده است و لزوما بازتاب‌دهنده دیدگاه‌هایSDC یا NLC نمی‌باشد.

نویسنده : مارک هاورز

ترجمه: مدیریت تحقیق و توسعه لیزینگ صنعت و معدن