مرکز آمار نتایج طرح آمارگیری نیروی کار را در فصل تابستان ۹۹ بررسی کرد
ترکیب جذب مشاغل در دوران کرونا
با نگاهی به چگونگی کاهش جمعیت شاغل به تفکیک بخش‌ها مشاهده می‌شود که سهم جمعیت شاغل در بخش خدمات به میزان ۸۱۹ هزار نفر و جمعیت شاغل بخش‌های کشاورزی و صنعت به ترتیب به میزان ۳۴۷ و ۴۳۲ هزار نفر کاهش یافته است. با بررسی دقیق‌تر مشاهده می‌شود که در تابستان ۹۹ نسبت به تابستان ۹۸ از بین رشته فعالیت‌های ۲۲گانه اقتصادی ۳ گروه فعالیتی با افزایش جمعیت شاغل مواجه شده‌اند و سایر گروه‌های فعالیتی با کاهش جمعیت شاغل در دوره مورد بررسی مواجه شده‌اند. نتایج نشان می‌دهد در این فصل نسبت به فصل مشابه سال گذشته جمعیت شاغل بخش کشاورزی معادل ۴/ ۷ درصد رشد منفی و جمعیت بخش‌های صنعت و خدمات به ترتیب معادل ۵درصد و ۷/ ۶ درصد رشد منفی داشته‌اند.
کاهش نرخ مشارکت اقتصادی
یکی از شاخص‌های مهم بازار کار، نرخ مشارکت اقتصادی است. طرح آمارگیری نیروی کار مرکز آمار ایران یک طرح نمونه‌گیری است که در هر فصل سال با مراجعه به بیش از ٦٠ هزار خانوار مناطق شهری و روستایی ٣١ استان اطلاعات بازار کار کشور را جمع‌آوری می‌کند. بررسی نرخ فعالیت جمعیت ۱۵ ساله و بیشتر در تابستان ۹۹ نشان می‌دهد که ۸/ ۴۱ درصد جمعیت در سن کار از نظر اقتصادی فعال بوده‌اند؛ یعنی در گروه شاغلان یا بیکاران قرار گرفته‌اند. همچنین نتایج این بررسی آماری نشان می‌دهد که نرخ مشارکت اقتصادی در بین مردان ۵/ ۶۹ درصد و در بین زنان ۱/ ۱۴ درصد است. بررسی روند تغییرات نرخ مشارکت اقتصادی کل کشور نشان می‌دهد که این شاخص، نسبت به فصل مشابه در سال قبل ۱/ ۳ درصد کاهش داشته است که خود نشان‌دهنده خروج نیروی کار از بازار کار است. نکته قابل‌توجه دیگر این است که در مقایسه با فصل مشابه سال قبل نرخ مشارکت اقتصادی در مناطق شهری به میزان ۳ درصد و در مناطق روستایی۵/ ۳ درصد کاهش یافته است. اگر از منظر دیگری به این شاخص نگاه شود، پایین بودن نرخ مشارکت اقتصادی زنان در مقایسه با بازار کار کشورهای دیگر و مقایسه‌های بین‌المللی ملاحظه می‌شود. یکی از معضلات بازار کار کشور ما پایین بودن نرخ مشارکت اقتصادی زنان و تفاوت قابل‌توجه آن با نرخ متوسط جهانی است در حالی‌که نرخ فعالیت اقتصادی مردان با متوسط جهانی آن همخوانی دارد و تفاوت محسوسی ندارد. این موضوع نشان می‌دهد که برای داشتن اقتصادی پویا و بازار کار پر رونق باید بر روی رفع معضلات حضور زنان در بازار کار تمرکز کرد.
کاهش نسبت اشتغال در دوران کرونا
یکی دیگر از شاخص‌های مهم بازار کار، نسبت اشتغال است. این نسبت نشان می‌دهد که چه سهمی از جمعیت در سن کار، شاغل هستند. از این شاخص برای بررسی پویایی بازار کار کشورهای مختلف استفاده می‌شود. بررسی این نسبت در جمعیت ۱۵ ساله و بیشتر در تابستان ۹۹ نشان می‌دهد که ۸/ ۳۷ درصد از جمعیت در سن کار، شاغل است. همچنین این شاخص در بین مردان بیشتر از زنان و در نقاط روستایی بیشتر از نقاط شهری است. ارزیابی این شاخص نشانگر آن است که در تابستان ۹۹ نسبت به تابستان۹۸، بازار اشتغال از رونق کمتری برخوردار بوده و شاخص مذکور در دوره مورد بررسی به میزان۴/ ۲درصد کاهش یافته است. میزان این کاهش در مردان ۲/ ۲ درصد و در زنان ۶/ ۲ درصد، در مناطق شهری ۱/ ۲ درصد و در مناطق روستایی ۱/ ۳ درصد نسبت به مدت مشابه سال گذشته است.
افزایش جمعیت غیر فعال در دوران کرونا
از دیگر شاخص‌های مهم بازار کار، نرخ بیکاری است. بررسی این نرخ در جمعیت در سن کار نشان می‌دهد که ۵/ ۹ درصد از جمعیت فعال، بیکار است. بر اساس نتایج این بررسی نرخ بیکاری در بین زنان نسبت به مردان و در نقاط شهری نسبت به نقاط روستایی بیشتر بوده است. همچنین این نتایج نشان می‌دهند نرخ بیکاری در تابستان سال۹۹ نسبت به دوره مشابه سال قبل، یک واحد درصد کاهش یافته و از۵/ ۱۰ به ۵/ ۹ درصد رسیده است. در ظاهر،کاهش نرخ بیکاری علامت خوبی از بهبود شرایط بازار کار است؛ ولی بررسی دیگر آمارها و مشاهده سایر شاخص‌ها این خوشبینی را تایید نمی‌کند. نکته قابل‌توجه این است که بررسی یک شاخص به تنهایی نماینده خوبی برای رصد بازار کار نیست و برای این مقصود باید مجموعه‌ای از شاخص‌ها را در کنار هم دید تا بتوان تصویر درستی از بازار کار را به تصویر کشید. در تابستان سال جاری، بخش قابل‌توجهی از جمعیت از بازار کار خارج شده و به جمعیت غیرفعال افزوده شده است، به همین علت کاهش نرخ بیکاری مثبت به نظر نمی‌رسد. دلیل این موضوع این است که زمانی این پدیده می‌توانست مثبت باشد که جمعیت شاغل (نسبت اشتغال) و نرخ مشارکت اقتصادی نیز افزایش یافته باشد، اما در فصل تابستان ۹۹ نسبت به فصل مشابه سال قبل این پدیده رخ نداده است. یکی از دلایل کاهش جمعیت شاغل و همچنین نرخ مشارکت اقتصادی در فصل تابستان ۹۹ بحران جهانی بیماری کووید- ۱۹ است که موجب شده کسب و کارها از رونق بیفتند و جمعیت شاغل کشور کاهش محسوسی داشته باشد.
تغییرات جمعیتی در دوران کرونا
یکی از شاخص‌های مهم بازار کار، همواره بررسی جمعیت فعال و غیر فعال جمعیت در سن کار بوده است. وضعیت نامطلوب بازار کار و تعطیلی برخی کسب و کارها ناشی از شیوع بیماری کرونا از ابتدای سال، بیشترین تاثیر را بر روی تحولات جمعیت فعال داشته است. با بروز کسادی در بخش‌های مختلف اقتصاد ایران، تقاضا برای نیروی کار کاهش و به تبع آن جمعیت فعال نیز کاهش یافته است. بررسی نتایج طرح آمارگیری نیروی کار نشان می‌دهد که در فصل تابستان سال جاری بیش از ۲۶ میلیون نفر از جمعیت جمعیت در سن کار، از قابلیت مشارکت برخوردار بوده‌اند یعنی شاغل یا بیکار بودند. همچنین این نتایج گویای آن است که در فصل تابستان ۹۹ نسبت به فصل مشابه سال قبل بیش از یک میلیون و ۶۰۰ هزار نفر از بازار کار خارج شده‌اند که بیش از یک میلیون و ۱۰ هزار نفر آن را زنان و ۶۱۶ هزار نفر مابقی را مردان تشکیل می‌دهند. این تغییرات جمعیتی به نوبه‌خود موجب کاهش نرخ مشارکت اقتصادی نسبت به فصل مشابه سال قبل شده است.
تحولات گروه‌های عمده فعالیت اقتصادی از کرونا
نتایج این بررسی نشان می‌دهد که جمعیت شاغل در بخش‌های عمده اقتصادی کشور در فاصله تابستان ۹۸ تا تابستان ۹۹ به نحو چشمگیری کاهش یافته است. کاهش بیش از یک میلیون و ۲۰۰ هزار نفر شاغل طی دوره مورد بررسی، به دلیل تداوم بحران بیماری کووید ۱۹ بوده است. هرچند براساس گزارش‌ها، شرایط بازارکار کشور بهبود یافته و بسیاری از کسب و کارها تا حدی از رکود خارج شده و شروع به فعالیت کرده‌اند، اما همچنان اثرات این بحران جهانی بر بازار کار مشهود است. بررسی جمعیت شاغل برحسب گروه‌های عمده فعالیت اقتصادی گویای آن است که بخش خدمات با ۱/ ۴۸ درصد بیشترین سهم اشتغال را به خود اختصاص داده است و بخش‌های صنعت با ۴/ ۳۳ درصد و کشاورزی با ۵/ ۱۸ درصد در رتبه‌های بعدی قرار دارند. همچنین این نتایج نشان می‌دهد که جمعیت شاغل بخش کشاورزی بیش از ۳۴۶ هزار نفر نسبت به تابستان سال گذشته کاهش یافته که معادل ۴/ ۷ درصد رشد منفی است. همچنین جمعیت بخش صنعت به میزان ۴۳ هزار نفر و بخش خدمات به میزان ۸۱۷ هزار نفر در تابستان ۹۹ نسبت به مدت مشابه سال قبل کاهش داشته است. به عبارت دیگر جمعیت بخش‌های صنعت ۵ درصد و بخش خدمات ۷/ ۶ درصد رشد منفی داشته است. با نگاهی به جمعیت شاغل به تفکیک گروه‌های عمده رشته فعالیت اقتصادی ۲۲ گانه ملاحظه می‌شود که از بین ۲۲ گروه عمده رشته فعالیت اقتصادی فقط ۳ گروه عمده (فعالیت‌های مالی و بیمه، ساختمان و فعالیت‌های اداری و خدمات پشتیبانی) نسبت به دوره مشابه سال قبل با افزایش جمعیت شاغل مواجه شده‌اند و سایر گروه‌های فعالیتی کاهش جمعیت شاغل را تجربه کرده‌اند. در این میان بیشترین کاهش مربوط به سه گروه، «فعالیت‌های خدماتی مربوط به تامین جا و غذا»، «اطلاعات و ارتباطات» و «هنر، سرگرمی و تفریح» است. نکته قابل‌توجه آنکه حدود ۶۲ درصد از یک میلیون و ۲۰۰ هزار نفر از جمعیت شاغل از دست‌رفته، مربوط به زنان است. همچنین نتایج این بررسی نشان می‌دهد که ۲۲۶ هزار نفر از مجموع ۷۵۰ هزار زنی که از بازار اشتغال خارج شده‌اند در بخش کشاورزی کار می‌کرده‌اند و همچنین۵/ ۲۲ درصد از ایشان از کارکنان فامیلی بدون مزد بوده‌اند. از سوی دیگر ۵۳۹ هزار نفر خروجی از بازار اشتغال مردانی هستند که در بخش خدمات مشغول به کار بوده‌اند. درست است که به‌طور کلی۴۶۰ هزار مرد در این دوره از بازار اشتغال خارج شده‌اند اما نکته قابل‌توجه مربوط به بخش صنعت است که نه تنها در دوره مورد بررسی خروجی نداشته، بلکه بیش از۲۰۰ هزار نفر نیز به مردان شاغل در بخش صنعت افزوده شده است. نتایج این بررسی همچنین گویای آن است که از ۹گروه عمده شغلی، ۸ گروه با کاهش جمعیت شاغل روبه‌رو شده‌اند که بیشترین میزان کاهش جمعیت شاغل در دوره مورد بررسی در گروه کارکنان ارائه خدمات و کارکنان فروش بوده است و در مقابل فقط گروه شغلی کارکنان مشاغل ساده با افزایش جمعیت شاغل مواجه شده‌اند.
تغییرات حجم کار و ساعت اشتغال نیروی کار در دوران پاندمی
با نگاهی به جمعیت شاغل براساس حجم کار و ساعت اشتغال ملاحظه می‌شود که جمعیت شاغل در تابستان ۹۹ نسبت به فصل مشابه سال ۹۸ در طول هفته مرجع، حجم ساعت کار کمتری انجام داده‌اند و متوسط ساعات کار هفتگی در دوره مورد بررسی، کاهش داشته و از ۶/ ۴۴ ساعت در هفته در تابستان ۹۸ به ۲/ ۴۳ ساعت در هفته برای هر نفر شاغل در تابستان امسال رسیده است. نتایج این بررسی نشان می‌دهد که ۷/ ۶۰ درصد از جمعیت شاغل ۴۴ ساعت و بیشتر و ۳۴ درصد کمتر از ۴۴ ساعت در هفته مرجع کار کرده‌اند و ۳/ ۵ درصد نیز در هفته مرجع به‌طور موقتی در سرکار خود حاضر نبوده‌اند. به عبارت دیگر، در مقایسه با فصل مشابه سال گذشته بیش از یک میلیون نفر از افرادی که ۴۴ ساعت و بیشتر در هفته مرجع کار کرده‌اند و ۴۱۸ هزار نفر از افرادی که کمتر از ۴۴ ساعت کار کرده‌اند، کاسته شده و ۲۳۲ هزار نفر به جمعیت غایب موقت، افزوده شده است. به گواه تحولات جهانی بازار کار بخش عمده‌ای از موارد ذکر شده می‌تواند متاثر از شیوع بیماری کرونا بر اقتصاد بازار کار در کشور باشد. براساس نتایج فصلی طرح آمارگیری نیروی کار، در فاصله تابستان ۹۸ تا تابستان ۹۹ تعداد بیکاران از ۲ میلیون و ۹۰۰ هزار نفر به ۲ میلیون و۵۰۰ هزار نفر کاهش پیدا کرده است. توزیع بیکاری بر حسب سن نشان می‌دهد اکثر بیکاران کشور را افراد کمتر از ۳۵ سال تشکیل می‌دهند. بررسی‌های آماری همچنین نشان می‌دهد که از کل بیکاران کشور در تابستان ۹۹ به میزان ۲/ ۷۳ درصد در گروه سنی ۳۵-۱۸ سال قرار داشته‌اند. در صورتی که جمعیت زیر ۱۸ سال را نیز در نظر بگیریم در مجموع ۲/ ۷۴درصد از کل بیکاران کمتر از ۳۵ ساله بوده و فقط ۲۵ درصد آنان بالاتر از ۳۵ سال بوده‌اند.
