کرونا به کدام فعالیت‌ها اصابت کرد؟
شاگرد اول رشد اقتصادی
رئیس‌کل بانک مرکزی آمار رشد اقتصادی در بهار را منتشر کرد. براساس آمار منتشر شده، دو گروه صنعت و معدن و کشاورزی رشد مثبت و گروه خدمات رشد منفی ثبت کرده‌اند. آمارها نشان می‌دهد رشد گروه صنعت مثبت ۵/ ۲ درصد بوده که برای چهار فصل متوالی رشد مثبت ثبت کرده است. مقایسه این آمار با آنچه مرکز آمار کشور منتشر کرده نشان می‌دهد رشد گروه صنعت و معدن بدون نفت در آمار مرکز آمار کشور در فصل بهار نیز مثبت یک درصد بوده است. همگرایی این دو مرجع در اعلام رشد گروه صنعت و معدن می‌تواند مهر تاییدی بر رشد این گروه در فصل بهار باشد.
جزئیات رشد اقتصادی به قلم رئیس‌کل
براساس آمار اعلام شده توسط عبدالناصر همتی در یادداشت اینستاگرامی، رشد اقتصادی بدون نفت در فصل بهار منفی ۶/ ۰ درصد بوده است. رشد اقتصادی با نفت نیز منفی ۸/ ۲ درصد اعلام شده است. به گفته رئیس‌کل بانک مرکزی در فصل نخست سال‌جاری رشد گروه کشاورزی ۸/ ۳ درصد، رشد گروه صنایع و معادن ۵/ ۲درصد و رشد گروه خدمات منفی ۶/ ۱ درصد بوده است. براساس ارقام اعلام شده می‌توان محاسبه کرد که تولید ناخالص داخلی کشور (با نفت) به قیمت پایه سال ۹۰ در فصل بهار سال‌جاری به رقم ۳/ ۱۳۹ هزار میلیارد تومان رسیده است که نسبت به فصل زمستان سال قبل کاهش ۴ هزار میلیارد تومانی داشته است.
رشد مثبت در گروه کشاورزی
براساس آمار اعلام شده، اگرچه رشد گروه کشاورزی در فصل بهار سال گذشته مثبت ۵/ ۸ درصد گزارش شده است، اما رشد اقتصادی ۸/ ۳ درصد در شرایط کرونایی رشد قابل ملاحظه‌ای به حساب می‌آید. زیرا بخش‌های مختلف اقتصادی دارای ظرفیت رشد مشخصی هستند و نمی‌توان این ظرفیت را به راحتی افزایش داد. رشد اقتصادی حدود ۴ درصدی در گروه کشاورزی در شرایط کرونایی نشان می‌دهد که از حداکثر ظرفیت این گروه استفاده شده است. چون گروه کشاورزی تاحدی از شرایط کرونایی اثرپذیری داشته است. پاندمی کرونا می‌تواند روی کاهش صادرات محصولات این بخش موثر باشد. از سوی دیگر ممکن است سبب کاهش مصرف برخی محصولات کشاورزی نیز بشود. مخصوصا در فصل بهار که به‌دلیل کرونا بیشتر کشور به شکل تعطیل و نیمه تعطیل درآمد و کاهش تقاضا برای محصولات کشاورزی دور از انتظار نیست. اما به‌نظر می‌رسد بهبود شرایط آب‌و‌هوایی و افزایش بارندگی‌ها در فصل بهار، به‌علاوه افزایش قیمت ارز در مدت زمان مذکور، سبب بهبود شرایط تولید در این بخش اقتصادی شده است.
خروج از رکود صنعت
آمار منتشر شده توسط همتی نشان می‌دهد در فصل بهار گروه صنعت نیز با رشد مثبت ۵/ ۲ درصد رو به رو شده است. پیش از این نیز رئیس‌کل بانک مرکزی در یادداشتی اعلام کرده بود شاخص صنایع بورسی که حدود ۵٠ درصد تولید صنعتی کشور را دربرمی‌گیرد، با رشد تولید ماهانه ۵/ ۱ و ۸/ ۲ درصدی در تیر و مرداد ٩٩ نسبت به ماه‌های مشابه سال قبل مواجه شده است.
براساس اطلاعات گزارش شاخص تولید کارگاه‌های بزرگ صنعتی کشور، شاخص تولید ۱۳ گروه از ۲۴ گروه اصلی در فصل اول سال جاری نسبت به فصل اول سال گذشته، رشد مثبت داشته و سهم این ۱۳ گروه از شاخص تولید کارگاه‌های بزرگ صنعتی معادل ۸/ ۸۳ درصد از کل شاخص یاد شده است. بر این اساس صنایعی نظیر «تولید انواع آشامیدنی‌ها»، «تولید محصولات لاستیکی و پلاستیکی»، «انتشار و چاپ» و «تولید داروها و فرآورده‌های دارویی» و نظایر آن رشد مثبتی تجربه کردند.
همچنین گروه‌هایی که در این دوره بیشترین رشد منفی را داشته‌اند شامل «تولید پوشاک»، «تعمیر و نصب ماشین‌آلات و تجهیزات»، «تولید منسوجات» و «تولید محصولات رایانه‌ای، الکترونیکی و نوری» است که عموما با توجه به ماهیت کالاهای تولیدی صنایع یاد شده، افت تقاضا به‌دلیل شیوع ویروس کرونا از علل اصلی رشد منفی آنها بوده است. با این وجود انتظار بر این است که این صنایع با کاهش محدودیت‌های مرتبط با شیوع ویروس کرونا، در فصول آتی رشد مناسبی را تجربه کنند.
از سوی دیگر نگاهی به روند رشد فصلی گروه صنعت و معدن در سال گذشته نیز حکایت از رشد مثبت در سه فصل تابستان، پاییز و زمستان سال قبل دارد. این نشان می‌دهد برای چهار فصل متوالی رشد اقتصادی در این بخش مثبت بوده است. در نتیجه می‌توان گفت گروه صنعت و معدن از رکود اقتصادی خارج شده است.
از سوی دیگر رشد مثبت در گروه کشاورزی و گروه صنعت و معدن که دو گروه نیروی کارمحور هستند. در نتیجه رشد مثبت در این گروه‌ها را می‌توان نشانه‌ای برای افزایش استفاده از نیروی کار دانست. از سوی دیگر رشد مثبت در گروه صنعت اثر بیشتری بر بازار کار خواهد داشت. زیرا این افزایش نشان‌دهنده رونق در زنجیره تولید است و از آنجا که بنگاه‌های اقتصادی در گروه صنعت و معدن زنجیره‌های متصل به هم هستند، رشد در این گروه اقتصادی اثر قابل ملاحظه‌ای روی بازار کار خواهد داشت.
رشد منفی گروه خدمات، بهتر از پیش‌بینی‌ها
در میان سه گروهی که رشد اقتصادی بدون نفت را شامل می‌شوند، گروه خدمات تنها گروهی است که رشد اقتصادی منفی را ثبت کرده است. براساس آمار اعلام شده رشد گروه خدمات در نخستین فصل سال‌جاری، منفی ۶/ ۱ درصد بوده است. اگرچه رشد اقتصادی در این گروه منفی بوده است اما به‌دلیل شرایطی که کرونا در دنیا ایجاد کرده، گروه خدمات در اغلب کشورهای دنیا منفی بوده است و در برخی از کشورها کاهش رشد اقتصادی در گروه خدمات بسیار چشمگیر بوده است. بنابراین ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست. از سوی دیگر اگر نگاهی به روند رشد اقتصادی گروه خدمات در فصل بهار سال‌های گذشته داشته باشیم، این نکته به‌نظر می‌رسد که اثر فصلی به‌دلیل نیمه تعطیل شدن فروردین ماه به علت تعطیلات سال جدید، قابل ملاحظه است. بنابراین رشد منفی یا رشد مثبت کم در فصل بهار سال‌های گذشته نیز دیده می‌شود. در سال‌جاری نیز مضاعف شدن اپیدمی کرونا سبب قرنطینه و تعطیلی کسب‌و‌کارها در فصل بهار شد. بنابراین به‌نظر می‌رسد به‌رغم اینکه رشد گروه خدمات منفی ۶/ ۱ درصد بوده، اما از پیش‌بینی‌ها فراتر نرفته است و احتمالا در فصل تابستان از رشد منفی این گروه کاسته شود.
نکته قابل ملاحظه دیگر در مورد این گروه این است که وزن گروه خدمات در رشد اقتصادی کشور، حدود ۵۰ درصد است. به عبارت دیگر اگر رشد منفی گروه خدمات را از رشد اقتصادی حذف کنیم می‌توان گفت رشد اقتصادی بدون نفت در فصل بهار سال‌جاری مثبت بوده است. لازم به توضیح است در کنار محدودیت‌های مختلف اعمال شده در پی شیوع ویروس کرونا بر فعالیت‌های اقتصادی، لزوم کاهش «تعاملات اجتماعی افراد» و «میزان حضور آنها در جامعه» موجبات افت شدید این گروه به خصوص در زیرگروه‌های «خدمات اجتماعی، شخصی و خانگی» و «بازرگانی، رستوران و هتلداری» را در پی داشته است.
کاهش اثر رشد منفی نفت در رشد اقتصادی
براساس آمار اعلام شده رشد اقتصادی با نفت نیز در فصل بهار سال‌جاری منفی ۸/ ۲ درصد بوده است. این در حالی است که رشد اقتصادی با نفت در فصل زمستان سال گذشته منفی ۴/ ۶ درصد بوده است. این مساله نشان می‌دهد اثر منفی رشد نفت در اقتصاد کشور کمتر شده است. از سوی دیگر براساس آمار اعلام شده رشد اقتصادی بدون نفت کشور نیز در فصل بهار منفی ۶/ ۰ درصد بوده است. این در حالی است که رشد اقتصادی بدون نفت در فصل زمستان سال گذشته مثبت ۱/ ۰ درصد بوده است. اگرچه یک تغییر علامت در رشد اقتصادی بدون نفت دیده می‌شود، اما منفی شدن رشد اقتصادی در فصل بهار را نمی‌توان به‌عنوان رکود اقتصادی عمیق تلقی کرد.
مقایسه رشد اقتصادی اعلام شده توسط دو نهاد
آمار رشد اقتصادی توسط دو نهاد مرکز آمار ایران و بانک مرکزی منتشر می‌شود. مرکز آمار کشور در هفته دوم شهریورماه، آمار رشد اقتصادی فصل بهار ۹۹ را به‌صورت رسمی منتشر کرد. براساس آماری که مرکز آمار کشور منتشر کرده است، گروه کشاورزی در سه ماه نخست سال‌جاری رشد ۱/ ۰ درصد را ثبت کرده است. این در حالی است که رشد گروه کشاورزی طبق آمار بانک مرکزی مثبت ۸/ ۳ درصد بوده است.
مرکز آمار کشور رشد گروه صنعت و معدن را به دو صورت گروه صنعت و معدن و گروه صنعت و معدن بدون نفت اعلام می‌کند. به‌نظر می‌رسد آماری که در گروه صنعت و معدن بدون نفت اعلام می‌کند نزدیک‌تر به آماری باشد که بانک مرکزی اعلام می‌کند. به این ترتیب رشد گروه صنایع و معادن در بهار سال‌جاری منفی ۴/ ۴ درصد و رشد گروه صنایع و معادن بدون نفت در فصل مذکور مثبت یک درصد بوده است. آمار بانک مرکزی نیز نشان می‌دهد رشد گروه صنعت و معدن در فصل بهار مثبت ۵/ ۲ درصد بوده است. بنابراین هم از نظر بانک مرکزی و هم از نظر مرکز آمار کشور، گروه صنعت در بهار سال‌جاری رشد مثبت داشته است. این مساله می‌تواند مهر تاییدی بر خروج از رکود گروه صنعت باشد.
گروه سوم که در واقع بیش از نصف وزن رشد اقتصادی کل را به خود اختصاص می‌دهد، گروه خدمات است. براساس آماری که مرکز آمار کشور منتشر کرده در فصل بهار، گروه خدمات رشد منفی ۵/ ۳ درصد را ثبت کرده است. بانک مرکزی نیز رشد این گروه را منفی ۶/ ۱ درصد اعلام کرده است. بنابراین می‌توان گفت هر دو مرجع آماردهی در کشور رشد گروه خدمات را منفی ارزیابی کرده‌اند که البته با توجه به شرایط کرونایی دور از انتظار هم نبود.
در نهایت نیز مرکز آمار کشور رشد اقتصادی سه ماه نخست سال‌جاری بدون نفت را منفی ۷/ ۱ درصد و بانک مرکزی منفی ۶/ ۰درصد اعلام کرده است. به گفته کارشناسان، تفاوت در اعداد اعلام‌شده توسط این دو نهاد، به‌دلیل تفاوت در نوع آمارگیری است.
