نظام مالی جهان در تسخیر «فین‌تک»ها

دنیای اقتصاد: نخستین اتومبیل‌ها، درشکه‌هایی بودند با موتورهای تسمه‌ای. سال‌ها طول کشید تا پیشگامانی همچون هنری فورد بتوانند موتورهای احتراقی را طراحی کنند. این روزها اما خودروهای هیبریدی سرعت تغییرات تکنولوژیک را در صنعت خودرو به رخ می‌کشند. شرایط مشابهی را نیز می‌توان برای نظام مالی جهان متصور شد. «صندوق بین‌المللی پول (IMF)» در آخرین شماره از مجله «امور مالی و توسعه» خود نگاهی به تحولات «فین‌تک (FinTech)»ها یا «فناوری‌های نوین مالی» انداخته است.

این صندوق در گزارش خود مدعی شده است امروزه خدمات مالی در دوران گذار قرار دارند. از یک طرف کارت‌های اعتباری و خدمات پرداخت آنلاین ساده، سریع و بدون هزینه هستند و از سوی دیگر مبادلات میان کشورها هنوز زمان‌بر، پرهزینه و پیچیده است. آنچه مشخص است افراد پیشگام در این حوزه، تکنولوژی‌های جدید را به‌خوبی در خدمات مالی به‌کار گرفته‌اند. این افراد هم‌‌قسم شده‌اند تا نظام مالی جهانی را همگام با انقلابی که در سایر بخش‌ها همچون ارتباطات، رسانه و... ایجاد شده، در عصر دیجیتال جلو برند. در این میان مصرف‌کنندگان - چه خانوارها و چه شرکت‌هایی که مواد اولیه و محصولات را از خارج از کشور خریداری می‌کنند - از خدمات سریع‌تر، ارزان‌تر و قابل‌ اعتمادتر سود می‌برند. بنگاه‌های جدیدی که وارد صنعت خدمات مالی می‌شوند با توجه به فضای رقابتی این صنعت ناگزیر به استفاده از تکنولوژی‌های نوین روی می‌آورند. سیاست‌گذاران نیز به‌منظور افزایش ثبات مالی و جلوگیری از فساد، پولشویی و تامین مالی تروریسم باید قوانین موجود را به‌روزرسانی یا مقررات جدیدی را مطابق با شرایط فعلی وضع کنند. در این رابطه چالش اصلی سیاست‌گذاران استفاده حداکثری از منافع «فین‌تک»‌ها یا «فناوری‌های نوین مالی» و حداقل کردن مخاطرات این مسیر بدون ایجاد محدودیت‌ برای توسعه تکنولوژیک است.

نگاهی به «فین‌تک‌»ها

«فین‌تک»‌ یا «فناوری نوین مالی» مجموعه گسترده‌ای از فناوری‌ها را در بر دارد. این فناوری‌ها شامل هوش مصنوعی، بیومتریک‌ها، کدگذاری‌ها، پردازش‌های ابری و سیستم بلاک‌چین (که پول‌های مجازی قدرتمندی همچون بیت‌کوین بخشی از آن است) هستند. تاکنون نیز تکنولوژی اثرات گسترده‌ای بر خدمات مالی گذاشته است؛ نخستین دستگاه خودپرداز که در دهه ۱۹۶۰ راه‌اندازی شد و بانکداری آنلاین که به لطف اینترنت پرسرعت به‌طور چشمگیری فراگیر شده است. امروزه اما سرعت تغییرات شتاب گرفته‌ است. یکی از دلایل این امر بهره‌مندی خود تکنولوژی از پیشرفت‌هاست.فناوری‌های فین‌تک مکمل یکدیگر هستند؛ پیشرفت در یک فناوری موجب بهبود کارآیی در برنامه‌های دیگر می‌شود و درها را روی فناوری‌های جدید دیگر می‌گشاید. برای مثال، ترکیبی از هوش مصنوعی و انفجار داده‌های در دسترس، باعث امتیازدهی خودکار اعتبارات می‌شود و این امکان را برای مصرف‌کنندگان و کسب‌وکارها فراهم می‌کند تا به‌واسطه وام‌ گرفتن بهره پرداختنی را بپردازند، اتفاقی که نتیجه آن کاهش حجم وام‌های معوق است. قراردادهای به اصطلاح هوشمند با بهره‌مندی از هوش مصنوعی و تکنولوژی‌های رمزگذاری شده و با بازتعریف قوانین بازار می‌توانند فروش دارایی‌های سرمایه‌گذاران را مکانیزه کنند، اتفاقی که به کارآیی هرچه بیشتر بازارها می‌انجامد.

چشم‌انداز «فین‌تک» از نگاه IMF

سرمایه‌گذاران معتقدند تکنولوژی‌های نوین به ثمر خواهند نشست. براساس گزارش شرکت حسابداری «کی‌پی‌ام‌جی»، مجموع سرمایه‌گذاری‌های صورت‌گرفته در شرکت‌های «فین‌تک» از ۹ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۰ به بیش از ۲۵ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۶ افزایش یافته است. ارزش بازار شرکت‌های عمومی «فین‌تک» از زمان بحران مالی و در طول یک دهه با پیشی گرفتن از سایر شرکت‌های مالی بیش از چهار برابر شده است. از طرفی براساس تعداد دفعاتی که کمله «فین‌تک»‌ در اینترنت جست‌وجو شده است می‌توان به اشتیاق عموم مردم به این حوزه پی برد. برای اینکه ببینیم تکنولوژی‌های نوین چطور می‌توانند نظام مالی را متحول سازند ابتدا باید فلسفه وجودی شرکت‌های مالی را دانست. بسیاری از شرکت‌های مالی همچون بانک‌ها، بانک‌های واسطه، تامین‌کنندگان خدمات پیام‌رسان بین‌ بانکی و... همگی نقش واسطه را دارند. نقش این نهادها میان طرف‌های مختلف یک معامله - مانند سپرده‌گذاران و قرض‌کنندگان - به‌عنوان تسیهل‌کننده مبادلات است. این نهادها وظیفه فراهم کردن اطلاعات برای طرف‌های مختلف، نظارت بر آنها و سرشکن‌ کردن هزینه‌های مبادلات را دارند. تکنولوژی‌های جدید اما می‌توانند چنین وابستگی‌هایی به واسطه‌های مالی را تا حد زیادی کاهش دهند. برای مثال ثبت اطلاعات استاندارد شده مشتریان در کنار ایجاد هویت دیجیتالی برای آنها، هزینه‌های شناسایی مشتریان را به‌طور چشمگیری کاهش می‌دهد. تکنولوژی‌های نوین اطلاعات بیشتری را در اختیار طرف‌های مختلف قرار می‌دهند. در چنین شرایطی نقش واسطه‌های مالی کمرنگ‌تر خواهد شد. البته گروهی از موسسات فعلی که باقی می‌مانند مجبور خواهند شد تغییراتی بنیادی در خود ایجاد کنند.

در آینده وابستگی این نهادها به صاحبان اطلاعات مشتریان و کسانی که به آنها دسترسی دارند بیشتر خواهد شد. در حال حاضر موسسات مالی جهان سرمایه‌گذاری‌های گسترده‌ای به‌منظور جمع‌آوری اطلاعات مشتریان - همچون ارزش اعتبارات آنها و سوابق تراکنش‌های آنها - انجام می‌دهند. دسترسی به چنین اطلاعاتی این امکان را برای موسسات مالی فراهم می‌کند تا به آسانی خدمات مناسب‌تری را به مشتریان خود ارائه کنند. همچنان نهادهای مالی تشویق می‌شوند تا مدل یکپارچه (One-stop shop) را که براساس آن خدمات مالی متنوعی در اختیار مشتریان قرار می‌گیرد، اتخاذ کنند. گرچه حجم اطلاعات جدید و اینکه چه کسی به آنها دسترسی دارد در مدل مذکور تغییراتی ایجاد می‌کند. کاربران نهایی - اشخاص یا شرکت‌ها - می‌توانند خود مالک اطلاعات مربوط به مبادلات و فعالیت‌های اقتصادیشان باشند. در چنین حالتی مشتریان آزادی بیشتری برای جابه‌جایی میان ارائه‌کنندگان خدمات مالی و استفاده از خدمات نهادهای مختلف را دارند. حالت دیگر ورود بازیگران جدید به بخش خدمات مالی است. رسانه‌های اجتماعی، خرده‌فروش‌های آنلاین بزرگ، شرکت‌های سرگرمی آنلاین و ارائه‌کنندگان خدمات اینترنتی اطلاعات مربوط به ترجیحات و تا حدی اطلاعات مربوط به ثروت و تاریخچه مبادلات افراد را کنترل می‌کنند. اما آیا این شرکت‌ها با ارائه‌کنندگان خدمات فعلی مشارکت می‌کنند یا به تنهایی به ماجراجویی در این فضا می‌پردازند؟ پاسخ دادن به این سوال اندکی دشوار است. اما آنچه مشخص است دسترسی یا مالکیت اطلاعات، اهرمی قدرتمند برای این شرکت‌ها است.

به‌علاوه موانع ورود به بخش خدمات مالی تغییر خواهد کرد. هزینه‌های پایین‌تر ارائه خدمات مالی یکی از مشوق‌های ورود به این بازارها خواهد بود.در چشم‌انداز خدمات مالی، تعداد بنگاه‌های بزرگ معدودی را می‌توان متصور بود (البته به غیر از بنگاه‌های بزرگ موجود). آنچه بیش از همه در خدمات مالی اهمیت می‌یابد، اعتماد است. بدون وجود اعتماد و اطمینان، مشتریان هیچ‌گاه سرمایه‌های خود را در اختیار نهادهای مالی قرار نمی‌دهند، درخواست دادوستد از این نهادها نمی‌کنند و در نهایت اطلاعات مربوط به تراکنش‌های مالی خود را در اختیار موسسات قرار نمی‌دهند. حتی اگر به قیمت از دست رفتن شبکه‌ها و بازارها تمام شود، تامین‌کنندگان خدمات مالی باید شرایطی را فراهم کنند تا مشتریان به امنیت و ثبات خدمات مالی اطمینان داشته باشند. البته ایجاد اعتماد و اطمینان هزینه‌بر است. سرمایه‌گذاری در شناساندن برند تجاری و ایجاد ثبات و امنیت فناوری اطلاعات از جمله این هزینه‌هاست. اثرات شبکه یکی دیگر از موارد مهم در این خصوص است. در نظام مالی - همانند سایر بخش‌ها - توانایی ایجاد ارتباط با سایر اعضای شبکه بسیار ارزشمند است. برای مثال یک کارت اعتباری را در نظر بگیرید؛ با وجود شبکه پرداخت گسترده، جذابیت این کارت‌ها بیشتر می‌شود. در این راستا اگر شرکت‌های جدیدی که وارد عرصه ارائه خدمات مالی می‌شوند از شبکه مالی دور نگه‌ داشته شوند، جلب مشتری برایشان دشوار خواهد بود. البته به‌وسیله قوانین و مقررات می‌توان تا حدودی میان شبکه‌ها ارتباط ایجاد کرد، همانند آنچه در اپراتورهای تلفن همراه وجود دارد. «فین‌تک»ها موضوعات مختلفی را پیش‌روی تنظیم‌کنندگان خدمات مالی - کسانی که وظیفه بهبود ثبات مالی، حمایت از مشتریان و مقابله با ایجاد انحصار را برعهده دارند - قرار می‌دهند. در فناوری‌های نوین اعتماد به الگوریتم‌ها در دادوستد دارایی‌های مالی می‌تواند مخاطراتی برای سرمایه‌گذاران به همراه داشته باشد؛ براساس این الگوریتم‌ها تمامی خریداران و فروشندگان براساس رفتار مشابهی فعالیت خواهند کرد، اتفاقی که تغییرات قیمت را افزایش خواهد داد.

این نظام همچنین می‌تواند در معرض خطر یا شکست حملات سایبری قرار گیرد. هر یک از چالش‌های بالا می‌تواند به بی‌ثباتی مالی بینجامد. بنابراین مساله‌ای که در این خصوص مطرح می‌شود این است که آیا تنظیم‌کنندگان بازارهای مالی باید مهندسان نرم‌افزاری باشند که توانایی بررسی کدهای کامپیوتری را - کدهایی که مبنای الگوریتم‌ها هستند - دارند؟ یکی از چالش‌های اصلی فناوری‌های نوین در خدمات مالی حفاظت از اطلاعات مشتریان است. به‌نظر می‌رسد تکنولوژی‌های جدید همچون بیومتریک با جایگزین کردن ویژگی‌های منحصربه‌فرد انسان همچون اثر انگشت به‌جای رمز عبورهای متداول، اطلاعات شخصی را امن‌تر کرده‌اند. اما این فناوری‌های ریسک‌های جدیدی نیز به‌همراه دارند: اگر به هر دلیلی اسکن‌هایی همچون اثر انگشت یا شبکیه چشم با مشکل مواجد شد دسترسی به آنها دیگر به سادگی فراموش کردن رمزهای متداول نخواهد بود. به گزارش روزنامه «وال استریت ژورنال»، به همین دلیل بود که شرکت خدمات مالی و بانکی «سیتی‌گروپ»، برنامه به‌کارگیری تعیین هویت بیومتریک مشتریان را برای دستگاه‌های خودپرداز خود لغو کرد. در کنار گزارش «صندوق بین‌المللی پول»‌، هفته گذشته نیز «مجمع جهانی اقتصاد (WEF)» در گزارشی به بررسی وضعیت فناوری‌های نوین در صنعت خدمات مالی پرداخت. به گزارش این نهاد، گرچه «فین‌تک»ها ساختار خدمات مالی را تغییر داده‌اند، اما هنوز به بازیگر اصلی بازارهای مالی تبدیل نشده‌اند. با وجود این رد پای ابتکارات «فین‌تک‌»ها در تمام بخش‌های خدمات مالی مشاهده می‌شود. فناوری‌های نوین تعریف جدیدی از جهت، شکل و سرعت نوآوری ارائه کرده‌اند. موفقیت این فناوری‌ها هم به‌صورت کسب‌وکارهای مستقل و هم به‌عنوان بخش حیاتی از زنجیره ارزش مالی قابل تحسین است. در این رابطه انتظارات مشتریان نیز تغییر کرده است. البته پیش‌بینی‌هایی که در خصوص اشتیاق مشتریان برای جایگزینی «فین‌تک» به‌جای بازیگران کنونی بازارهای مالی می‌شود چندان درست نیست؛ چراکه چنین تغییراتی نیاز به جلب اعتماد و سرمایه‌گذارهای گسترده دارد.