دنیای اقتصاد: نتایج بررسی‌های پژوهشی و رویکردهای معاون ارزی جدید بانک مرکزی نشان می‌دهد که سیاست ارزی تولیدمحور، ارتقای روابط کارگزاری، واقعی‌سازی نرخ ارز و قابل پیش‌بینی کردن نرخ ارز، چهار هدف اصلی سیاست‌گذار ارزی است. با توجه به اینکه سیاست‌های اجرایی هر مقام مسوول تا حدودی با سوابق پژوهشی او ارتباط دارد، بررسی سوابق پژوهشی معاون ارزی بانک مرکزی نیز می‌تواند تا حدی نشان‌دهنده دیدگاه‌ها و سیاست‌های بالقوه او باشد. درباره بررسی سوابق علمی و پژوهشی معاون ارزی بانک مرکزی مهم‌ترین کار صورت گرفته می‌تواند پایان‌نامه کارشناسی ارشد او باشد. احمد عراقچی در سال ۱۳۸۴ مقطع کارشناسی ارشد خود را در رشته علوم اقتصادی در دانشگاه تهران اخذ کرد. پایان‌نامه کارشناسی ارشد او با عنوان «نظام ارزی مناسب ایران با هدف کنترل تورم و تولید کل و توجه به نقش یورو در اقتصاد امروز» در سال ۱۳۸۴ دفاع شده است.

هدف اصلی این پایان‌نامه تبیین ارتباط بین نظام‌های ارزی مختلف با تولید کل و تورم در اقتصاد ایران است؛ بنابراین پایان‌نامه به دو هدف مجزا می‌پردازد. در مرحله اول تغییرات نرخ تورم و تولید در بستر نظام‌های ارزی مختلف مورد بررسی قرار گرفته و نظام ارزی مناسب‌تر معرفی شده است. با توجه به اینکه در پایان پژوهش، نظام ارزی قفل شده به‌عنوان نظام ارزی تاثیرگذار روی کاهش تورم پیشنهاد شده است، دومین هدف پایان‌نامه تحت بررسی نرخ ارزی که باید ریال ایران به آن قفل شود، ترسیم شده است. البته با توجه به اینکه این پایان‌نامه در سال‌های اندکی پس از رسمی شدن یورو منتشر شده است و سابقه آن به بیشتر از یک دهه قبل بازمی‌گردد، درخصوص تایید راهکارهای این پژوهش در شرایط کنونی، باید به نظرهای کارشناسی‌تر و جامع‌تر رجوع کرد.

اثرگذاری نرخ ارز بر متغیرهای کلان

برای انجام این پایان‌نامه آمار‌های فصلی اقتصاد ایران طی دوره بهار ۱۳۶۸ تا تابستان ۱۳۸۳ که از بانک مرکزی اتخاذ شده‌اند با استفاده از نرم‌افزار spss تحلیل شده‌اند. به‌منظور تبیین اثر نظام ارزی مختلف روی دو متغیر نرخ تورم و تولید، مهم‌ترین چالش تعیین و تفکیک نظام‌های ارزی مختلف است که اقتصاد ایران در دوره مورد بررسی تجربه کرده است. در پایان‌نامه مورد بررسی به این منظور، ابتدا داده‌های مربوط به متغیر‌های اصلی یعنی تورم، تولید و نرخ ارز به‌صورت فصلی از بانک مرکزی استخراج شده‌اند. سپس از سه متغیر مهم برای تبیین نوع نظام ارزی تجربه شده در فصل‌های مختلف استفاده شده است. این سه متغیر «میانگین تغییرات نرخ ارز»، «انحراف معیار تغییرات نرخ ارز» و «میانگین تغییرات خالص ذخایر ارزی بانک مرکزی» عنوان شده است. به‌منظور تبیین نوع نظام ارزی تجربه شده در هر فصل، ابتدا این متغیر‌ها بسته به درجات تغییر، خوشه‌بندی شده‌اند. نحوه خوشه‌بندی به طریقی است که در هر خوشه مشاهدات با هم تفاوت قابل‌توجهی ندارند اما مشاهدات هر خوشه با مشاهدات خوشه دیگر تفاوت معناداری دارد. سپس نوع نظام ارزی در فصول مختلف بسته به این خوشه‌بندی‌ها صورت گرفته است؛ به‌طوری که در دوره‌ای که میانگین و انحراف معیار نوسانات نرخ ارز کم بوده و در عین حال میانگین نوسانات خالص ذخایر ارزی زیاد بوده، نوع نظام ارزی تثبیت شده در نظر گرفته شده است. مبنای توجیه این دسته‌بندی این است که در نظام ارزی تثبیت شده ذخایر ارزی بانک مرکزی به‌منظور تثبیت نرخ ارز کم و زیاد می‌شود. بنابراین انتظار می‌رود در این نظام از یک طرف تغییرات نرخ ارز کم باشدو از یک طرف ذخایر بانک مرکزی نوسانات قابل‌توجهی داشته باشد. بعد از دسته‌بندی نظام‌های ارزی در دوره‌های مختلف، میانگین تورم و تولید در این دوره‌ها با هم مقایسه شده‌اند. نتایج حاکی از آن است که در ایران تورم کوتاه‌مدت به‌صورت میانگین در دوره‌هایی که نظام ارزی ثابت حاکم بوده، به مقدار معناداری کمتر از دوره‌هایی است که نظام ارزی شناور حاکم بوده است؛ در‌حالی‌که رشد اقتصادی در نظام‌های مختلف ارزی، تفاوت معناداری نداشته است.

انتخاب ارز مناسب

در مرحله دوم به‌منظور تبیین ارز بهینه‌ای که باید ریال ایران به آن قفل شود، ابتدا روند تاریخی نظام‌های ارزی در ایران گردآوری شد سپس برای شناخت بهتر پول واحد اروپایی اعتبار و آینده یورو مورد بررسی قرار گرفته است. نکته حائز اهمیت این است که نتایج حصول شده در این مرحله؛ یعنی رسیدن به یورو به‌عنوان ارزی که ریال باید به آن قفل شود؛ مبتنی بر جمع‌آوری و تحلیل توصیفی آمار و ارقام بوده و اغلب استنباط‌ها از طریق تحلیل کیفی اطلاعات و گزارشات مرتبط صورت گرفته است. به بیان دیگر در این مرحله از تکنیک‌ها و تحلیل‌های اقتصادسنجی استفاده نشده است. به همین دلیل به‌نظر می‌رسد انتخاب یورو به‌عنوان ارز بهینه بیشتر تحت تاثیر شرایط روز و پیش‌بینی‌های کوتاه‌مدتی که در آن زمان می‌توانست صورت گیرد، انجام گرفته است. مبنای این استدلال این حقیقت است که زمانی که پایان‌نامه انجام گرفته، تنها ۳ سال از ورود قابل‌توجه یورو به مبادلات تجاری ایران گذشته بود، بنابراین پیش‌بینی یورو به‌عنوان ارز بهینه در آن زمان می‌تواند در قالب یک پیش‌بینی کوتاه‌مدت توجیه شود، چرا که با گذشت زمان و در بلند‌مدت یورو دچار ضعف و تغییر شده و این پیش‌بینی به وقوع نپیوسته است. البته اخیرا تغییر ارز مبنای گزارشگری از دلار به یورو از سوی کارشناسان مورد توجه قرار گرفته است و بر مبنای آخرین اطلاعیه‌ها قرار بود در ماه‌های پیش و رو یورو به‌عنوان ارز مبنای گزارشگری استفاده شود.

پیش‌بینی سیاست‌های محتمل

با توجه به سوابق پژوهشی معاون ارزی بانک مرکزی، به‌نظر می‌رسد، سیاست‌های ارزی بانک مرکزی در دوره‌های آینده چهار هدف مختلف را دنبال کند. اولین مکانیزمی که از بررسی سابقه پژوهشی احمد عراقچی، به‌منظور دنبال کردن سیاست‌های ارزی محتمل به نظر می‌رسد، سیاست ارزی تولیدمحور است. منظور از سیاست ارزی تولیدمحور، سیاستی است که نرخ بهینه ارز به روشی تعیین شود که در عین اینکه اثرات کاهشی آن روی نرخ تورم مورد توجه قرار گیرد، صادرات و در نتیجه تولید داخلی را نیز تحریک کند. دومین مکانیزم محتمل، ارتقای کیفی روابط کارگزاری است به بیانی دیگر، به جای اینکه به افزایش کمی تعداد کارگزاران پرداخته شود، انتظار می‌رود بیشتر به کیفیت کارگزاری‌های موجود توجه شود.سومین مکانیزمی که به نظر می‌رسد در دوره‌های آینده مورد توجه سیاست‌گذاران ارزی بانک مرکزی قرار گیرد، واقعی‌سازی نرخ ارز است. منظور از واقعی‌سازی نرخ ارز، نرخ ارزی است که تفاوت قیمت‌های داخلی و کشورهای خارجی که عمده‌های تجاری ایران محسوب می‌شوند را به خوبی نشان دهد. چهارمین مکانیزم محتمل قابل‌پیش‌بینی کردن بازار ارز است. در اقتصاد ایران همواره پیش‌بینی کردن نرخ آینده نرخ ارز با ریسک و نااطمینانی قابل‌توجهی مواجه بوده است. بنابراین تنوع‌سازی در بازار‌های ارزی از سوی سیاست‌گذاران ارزی می‌تواند به قابل‌پیش‌بینی کردن ارز در اقتصاد ایران کمک قابل‌توجهی کند.