دنیای اقتصاد: رکود و رونق گرچه در ادبیات اقتصادی مفاهیم خود را دارد، اما هر بازاری بسته به ادارک خود تفسیر متفاوتی از آن می‌کند. در این میان درک بازار ارز از این دو مفهوم کاملا منحصربه‌فرد و متمایز است. در این بازار در چارچوپی کلی به دو دسته معامله‌گر می‌توان اشاره کرد؛ بازیگران تثبیت‌کننده و بازیگران نوسان‌گیر. این دو دسته در رویکرد معاملاتی، تاکتیک خرید و فروش و قالب تحلیلی کاملا تفاوت دارند. بازیگران نوسان‌گیر رونق معاملاتی را در بودن نوسان تفسیر می‌کنند اما گروه دوم در وجود تقاضا. گروه تثبیت‌کننده عمدتا در معاملات نقدی حضور دارند و بازیگران نوسان‌گیر در بازار آتی. صحبت با برخی معامله‌گران این دو گروه نشان‌دهنده آن است که نوسان‌گیران بیشتر تمایل دارند وضع فعلی تغییر کند. این در حالی است که معامله‌گران تثبیت‌کننده گرایش بیشتری به ادامه اوضاع کنونی داشته و معتقدند افزایش نوسان کسب‌و‌کار آنها و به‌طور کلی اقتصاد کشور را دچار تنش خواهد کرد.

ضرر نوسان‌گیران

قیمت دلار در ۴ سال گذشته نوسانات زیادی را تجربه نکرد. در واقع، شاخص بازار ارز در دولت یازدهم در بیشتر مقاطع سال با یک رشد آرام مسیر حرکت خود را ادامه داد و در نهایت در سال ۹۶ در کانال ۳ هزارو ۷۰۰ تومان آرام گرفت. شدت نوسانات در دو ماه گذشته به اندازه‌ای محدود شد که قیمت به‌ندرت نوسان دو رقمی را به ثبت رساند. در این شرایط کاهش دامنه نوسانات، موجب ضرر نوسان‌گیران شد. نوسان‌گیران در رویکرد معاملاتی، تاکتیک خرید و فروش و قالب تحلیلی متفاوت با بازیگران تثبیت‌کننده عمل می‌کنند.

رویکرد معاملاتی نوسان‌گیران

نوسان‌گیران یا از طریق دپو دلار در یک بازه زمانی طولانی کسب سود می‌کنند یا با حضور در معاملات آتی و استفاده از نوسان‌ها. از سوی دیگر دامنه فعالیت آنها، بیشتر به صورت مقطعی و موقتی است؛ یعنی به صورت دائمی در بازار حضور ندارند و بیشتر در مواقعی که هیجان در بازار ایجاد می‌شود، به معاملات ورود می‌کنند. برای آنها، دلار ما به ازای بیرونی برای انجام عملی دیگر را ندارد، بلکه فقط برای جابه‌جایی و کسب سود استفاده می‌شود. در واقع، این عده زمانی که اقدام به خرید ارز می‌کنند که از خرید آن قصد نوسان‌گیری داشته باشند، نه آنکه از آن برای رفع نیازهای بنیادی مانند نیازهای تجاری یا مسافرتی استفاده کنند.

تاکتیک خرید و فروش نوسان‌گیران

نوسان‌گیران بازار داخلی، بازیگرانی هستند که بیشتر روی قیمت سوارند و سعی دارند با استفاده از هیجانات مقطعی کسب سود کنند. از دیگر خصوصیات نوسان‌گیران رفتار دسته‌جمعی است. خاصیت هیجانی این گروه موجب شده اکثرا رفتار مشابهی داشته باشند، به همین دلیل نیز در بازه‌های زمانی دسته‌جمعی در موقعیت خرید یا فروش قرار می‌گیرند. این بازیگران تلاش می‌کنند که قیمت را در یک جهت خاص حرکت دهند و با کسب سود مقطعی از بازار خارج شوند؛ بنابراین برای آنان بیش از آنکه سطح قیمت مهم باشد روند مهم است آنان به‌دنبال کسب سود از نوسان هستند.

قالب تحلیلی نوسان‌گیران

این دسته بیشتر براساس عوامل احساسی موقعیت خود را در بازار تعیین می‌کنند. در واقع، این گروه بیشتر از آنکه به نقش عوامل بنیادی در تعیین قیمت ارز توجه کنند، سعی دارند با استفاده از روش قیاسی کسب سود کنند. در این روش، آنها بیشتر از جزئیات به کلیات دقت دارند و بر مبنای اطلاعات گذشته و هیجانات، دست به عمل می‌زنند.

خواست نوسان‌گیران

گفته‌های فعالان بازار نشان‌دهنده آن است که این گروه تمایل دارد وضع موجود ادامه پیدا نکند زیرا وضعیت کم نوسان به معنای نبود رونق برای آنان معنی می‌شود. برخی از آنها، سال‌های ۹۰ و ۹۱ را سال‌های مطلوب توصیف می‌کنند که بازار رونق داشت. به گفته این گروه در آن سال‌ها اکثر بازیگران نوسان‌گیر به ثروت‌های کلانی دست پیدا کردند، حال آنکه در ۴ سال گذشته، بسیاری ناچار شدند از بازار ارز مهاجرت کنند. این گروه احساس می‌کنند با ادامه وضعیت فعلی، بازار دچار رکود خواهد بود.

سفته‌بازان تثبیت‌کننده

در مقابل نوسان‌گیران اختلال‌زا و نوسان‌گیران در بازار ارز داخلی، گروهی در بازار حضور دارند که می‌توان به آنها نام سفته‌بازان تثبیت‌کننده داد. سفته‌بازان تثبیت‌کننده نگاه متفاوتی به ۲ موضوع رویکرد معاملاتی و تاکتیک خرید و فروش نسبت به نوسان‌گیران دارند و حتی قالب تحلیلی آنها با دسته یاد شده اختلاف دارد. این موضوع موجب می‌شود خواست آنها نسبت به نوسان‌گیران متفاوت باشد.

رویکرد معاملاتی تثبیت‌کننده‌ها

سفته‌بازان تثبیت‌کننده در بازار بیشتر نقش واسطه‌گر دارند، یعنی ارز را می‌خرند و به سرعت می‌فروشند. این دسته از معامله‌گران که بیشتر موافق حفظ وضعیت موجود هستند، خاصیت تثبیت‌کنندگی دارند؛ چراکه قصد احتکار ارز را ندارند و تنها واسطه‌ای برای رفع نیاز مصرف‌کنندگان هستند. در نتیجه می‌توان گفت معامله‌گران تثبیت‌کننده برخلاف معامله‌گران نوسان‌گیر در معاملات نقدی حضور دارند و حضور آنها نیز بیشتر برای رفع نیازهای بنیادی اقتصاد است. در واقع، در حالی که این دسته از خرید و فروش سود محدودی کسب می‌کنند، هم‌زمان به پیشبرد اهداف دیگر بخش‌های اقتصاد کشور نیز کمک می‌کنند.

تاکتیک خرید وفروش تثبیت‌کننده‌ها

این گروه بیشتر در بازار نقش خدماتی دارند؛ به بیان دیگر، این عده ارز را می‌خرند و می‌فروشند و به‌دنبال کسب سود با نوسان‌های سنگین نیستند. این گروه در بیشتر مواقع در بازار حضور دارند، چه نوسان در بازار باشد، چه نباشد. از سوی دیگر آنها، تلاش نمی‌کنند با استفاده از رفتارهای دسته‌جمعی، مسیر قیمت دلار را چه به سمت بالا و چه به سمت پایین تغییر دهند. می‌توان گفت این عده بیشتر نقش واسطه‌گر را دارند، کسی که تنها برای چرخش ارز در بازار جهت پاسخگویی به نیازهای اقتصادی بازار اقدام به فعالیت می‌کند. این عده معمولا سودهای کمی را کسب می‌کنند.

قالب تحلیلی تثبیت‌کننده‌ها

سفته‌بازان تثبیت‌کننده، کسانی هستند که بیشتر بر مبنای عوامل بنیادی و عقلایی موقعیت خرید و فروش خود را تعیین می‌کنند. بیشتر از عوامل احساسی به متغیرهای عقلایی تکیه دارند. سفته‌بازان تثبیت‌کننده سعی دارند بیشتر بر مبنای عوامل بنیادی و فنی بازار موقعیت خود را تعیین کنند و تلاش نمی‌کنند که قیمت را در یک جهت خاص حرکت دهند. این گروه بر خلاف دسته اول رونق و رکود را در نوسان قیمت خلاصه نمی‌کند؛ بلکه در وجود تقاضا عنوان می‌کند.

خواست تثبیت‌کننده‌ها

در مقابل نوسان‌گیران، معامله‌گران تثبیت‌کننده اعتقاد دارند در صورت تغییر شرایط فعلی، به‌دلیل ابهام در وضعیت آینده، قیمت دلار با نوسانات بیشتری مواجه می‌شود. در این وضعیت، در حالی که سفته‌بازان اختلال‌زا بیشتر از تغییر وضعیت موجود استقبال می‌کنند، سفته‌بازان تثبیت‌کننده به ادامه وضع فعلی تمایل دارند. به باور آنها در ۴ سال گذشته آرامش نسبی بر معاملات بازار ارز حاکم بوده است و کسانی که برای رفع نیازهای خود نیاز به تهیه دلار داشته اند، با آسودگی بیشتر اقدام به خرید یا فروش کرده اند. در واقع به‌دلیل محدود بودن نوسانات، معامله‌گری هراس آن را نداشت که به‌دلیل نامعلومی شرایط بازار، رفتارهای نسنجیده از خود بروز دهد.

کارآیی بازار ارز

نوسانات بازار ارز پیش از برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری به‌طور کامل مدیریت شد. دلار در بیشتر سال ۹۶، نوسان دو رقمی را تجربه نکرد و تمام تغییرات خود را در کانال ۳ هزار و ۷۰۰ تومان صورت داد. با این حال، عده‌ای اعتقاد دارند که ممکن است پس از برگزاری انتخابات دامنه نوسان افزایش پیدا کند. به‌نظر می‌رسد، سیاست‌گذار در این شرایط باید آمادگی کافی را برای مواجهه با رفتارهای هیجانی بخشی از معامله‌گران داشته باشد. عده‌ای اعتقاد دارند، در کوتاه‌مدت سیاست‌گذار باید سعی کند با عرضه مناسب ارز و دادن اطلاعات شفاف پیرامون نتایج انتخابات و جهت‌گیری ارزی دولت آینده، نوسانات قیمت را مدیریت کند و در درازمدت با کاراتر کردن بازار ارز، فعالیت‌های سفته‌بازانه را کاهش دهد.

راجع به کارآیی بازار ارز به دو موضوع اشاره شده است. موضوع اول حضور معامله‌گران آگاه در بازار ارز و موضوع دوم وجود هم‌زمان سفته‌بازان اختلال زاست. سفته‌بازان اختلال‌زا بیشتر تصمیم‌هایشان به بنیان‌های اقتصادی مرتبط نیست و بیشتر از عوامل غیرعقلایی و هیجانی پیروی می‌کنند. حال اگر در برابر سفته‌بازان اخلال‌گر، سفته‌بازان آگاه نقش غالب را در بازار دارا باشند، سوداگرانی که بر مبنای احساسات عمل و راجع به ارزش بنیادی ارز قضاوت اشتباهی می‌کنند، دارایی ارزی خود را به سفته‌بازان آگاه می‌بازند. به زبان ساده تر از دست دادن دارایی‌های سفته‌بازان اختلال‌زا به سفته‌بازان آگاه موجب می‌شود که سفته‌بازی نوع اول خاصیت سودآوری نداشته باشد. در چنین شرایطی برآیند سفته‌بازی‌ها خاصیت تثبیت‌کنندگی دارد و بازار به‌سوی کارآتر شدن پیش خواهد رفت.