اکران نارسایی‌ها در صنعت بیمه

گروه بنگاه‌ها: نایب‌رئیس هیات‌مدیره و مدیرعامل بیمه دانا، نوآوری در صنعت بیمه را مزیت رقابتی شرکت‌های بیمه در این عرصه دانست. دکتر بیژن صادق، در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» گفت: «اکثر شرکت‌های بیمه فاقد استراتژی مشخص و شفاف برای نوآوری محصولاتشان هستند؛ درحالی‌که وجود چنین استراتژی ضروری است و به شدت به عملکرد مثبت در نوآوری محصول مرتبط است.»صادق در پاسخ به پرسش «دنیای‌اقتصاد» مبنی بر اینکه بازار بیمه ایران را از دیدگاه رقابت چگونه ارزیابی می‌کنید، گفت: «به‌طور کلی بازار رقابتی سالم، بازاری است که امکان تغییر در قیمت و میزان عرضه خدمات برای فعالان آن بازار وجود نداشته باشد، اما در حال حاضر در صنعت بیمه کشور، فاصله قابل‌ملاحظه‌ای بین وضعیت ایده‌آل و وضعیت موجود وجود دارد.»صادق با بیان اینکه، آنچه مدنظر ماست رسیدن به وضعیت رقابتی نسبی و متناسب با اقتضائات یک بازار بیمه است، افزود: «متاسفانه رقابت میان فعالان بازار به جای تمرکز بر کیفیت، بر قیمت‌های غیرواقعی و کارشناسی نشده متمرکز شده است. به‌طوری که شاهد این مساله هستیم که حتی در رشته‌های بیمه عمر نیز، ارائه نرخ‌های غیر فنی برای جذب مشتریان از سوی بعضی از شرکت‌ها نگرانی‌هایی را برای نهاد ناظر ایجاد کرده است.»وی ابراز امیدواری کرد با تاکیدات مقام ناظر در بیمه مرکزی درخصوص جلوگیری از رقابت‌های ناسالم، نظارت بر توانگری مالی شرکت‌ها و نظارت در راستای ایجاد رقابت مبتنی‌بر نحوه سرویس‌دهی در بازار، شاهد ایجاد فضای رقابتی سالم در صنعت بیمه کشور باشیم.

چالش‌های فضای کسب‌و‌کار

مدیرعامل بیمه‌دانا درباره فضای کسب‌و‌کار در صنعت بیمه ایران و مهم‌ترین موانع و محدودیت‌ها در این زمینه توضیح داد: «ایران امسال در رده‌بندی جهانی فضای کسب‌و‌کار میان ۱۹۰ کشور در رده ۱۲۰ جهان قرار گرفته است که نسبت به سال قبل، ۳ پله نزول کرده است.»صادق با تاکید بر ضرورت بهبود فضای کسب‌و‌کار در کشور افزود: «همه شاخص‌ها باید به‌طور متوازن و با ثبات بهبود یافته و این بهبودی برای کلیه فعالان اقتصادی قابل‌درک باشد.»وی ادامه داد: «با این وجود با برداشته شدن یا کاهش تحریم‌ها علیه ایران و تمایل سرمایه‌گذاران خارجی به سرمایه‌گذاری در ایران، اصلاح فضای کسب‌و‌کار صنعت بیمه نیز باید در اسرع وقت در زمره اولویت‌های اصلاح ساختار قوانین اجرایی قرار گیرد.»به گفته وی رعایت قوانین و مقررات، پایبندی به اخلاق حرفه‌ای و شفافیت اطلاع‌رسانی از مهم‌ترین مواردی هستند که در بحث حاکمیت شرکتی مطرح می‌شوند. به این منظور تطبیق مقررات در بیمه و تلاش برای افشای اطلاعات در مورد موقعیت مالی بیمه‌گر و نیز اطلاعاتی شامل عناصر و ویژگی‌های کلیدی از چارچوب حاکمیت شرکتی بیمه‌گر و کنترل‌های مدیریتی تحت نظارت بیمه مرکزی، منجر به بهبود شاخص افشا، از شاخص‌های حمایت از سرمایه‌گذاران می‌شود.همچنین مدیرعامل بیمه دانا ساده‌سازی و پالایش قوانین و مقررات در جهت بهبود فضای کسب‌و‌کار، بازنگری قواعد اعمال قوانین، مقررات، دستورالعمل‌ها، آیین‌نامه‌ها و رویه‌های کار در راستای کاهش مداخلات غیر موجه دولت، برطرف کردن ضعف‌های ساختاری و فنی در قوانین بیمه و نیز تلاش برای کاهش تغییرات پیش‌بینی نشده مقررات از سوی نهادهای دولتی را در راستای بهبود فضای کسب‌و‌کار ضروری دانست.

دوره گذار بازار بیمه در ایران

مدیرعامل بیمه دانا در پاسخ به این پرسش که «آیا بازار بیمه در ایران بازاری آزاد است؟» یادآور شد: «به‌طور کلی در راهبرد اقتصاد باز یا اقتصاد آزاد بازاری، تاکید خاصی بر بخش تجارت خارجی و سرمایه‌گذاری بخش خصوصی خارجی است و اینکه اقتصاد آزاد در نقطه مقابل اقتصاد دولتی یا کنترل‌شده قرار دارد.»صادق افزود: «در اقتصاد بازاری، عوامل تعیین‌کننده قیمت، ‌مولفه‌های بازاری یعنی عرضه و تقاضا یا خریدار و فروشنده هستند؛ بنابراین زمانی‌که عوامل غیر‌بازاری از قبیل کنترل دولت یا وضع حداقل و حداکثر قیمت از سوی دولت بر وضعیت بازار کنترل داشته باشند، قیمت‌ها غیر‌متناسب با کیفیت محصولات و خدمات ارائه‌ شده خواهند بود.»او با بیان اینکه در صنعت بیمه ایران، بازار بیمه در دوره گذار از بازار بسته به‌سوی بازار باز است، گفت: «البته محل اختلاف، هیچ‌گاه بر سر قلمرو نظارت بیمه مرکزی ایران نبوده است؛ بلکه در نحوه اعمال نظارت در حوزه‌های مزبور است، چنانچه در تمامی کشورها یک نهاد ناظر، سازوکارهای نظارت بر عملیات بیمه را طراحی کرده و عملکرد بازار بیمه را بهبود می‌بخشد و اهم رسالت‌های این نهادها در سایر کشورها تا حد بسیار زیادی همانند آنچه که در قانون تاسیس بیمه مرکزی ایران و بیمه‌گری تصریح شده است، می‌باشد.» صادق ادامه داد: «با اینحال شیوه نظارت بر نرخ‌ها و کنترل عملیات اتکایی در ایران از چالش‌برانگیزترین موضوعات طی سال‌های اخیر بوده است.»

چالش‌های نوآوری در بازار ایران

مدیرعامل بیمه دانا درباره وضعیت تنوع محصولات بیمه‌ای در ایران و نوآوری در این بازار متذکر شد: «اگرچه اهمیت نوآوری به‌طور کامل توسط اکثر شرکت‌های بیمه در ایران درک شده و آنها هر روز توجه بیشتری صرف نوآوری می‌کنند، با این‌حال بسیاری از این ابتکارات تولیدکننده مزیت رقابتی برای آنها نیست.»صادق ادامه داد: «در واقع مشکل در بخش نوآوری یا تولید ایده‌های نوآورانه نیست بلکه در مدیریت موفق فرآیند نوآوری از یک ایده به یک محصول موفق در بازار است، اکثر شرکت‌های بیمه فاقد استراتژی مشخص و شفاف برای نوآوری محصولاتشان می‌باشند؛ درحالی‌که وجود چنین استراتژی‌ای ضروری است و به شدت به عملکرد مثبت در نوآوری محصول مرتبط است.»

به گفته وی، تعیین استراتژی نیز با مشخص شدن اهداف ایجاد نوآوری در محصول و درک روشنی از چگونگی ارتباط این اهداف با اهداف وسیع‌تر کسب‌و‌کار آغاز می‌شود و بسیاری از شرکت‌های بیمه‌ای در ایران همچنان فاقد اهداف نوآوری محصول هستند یا اهداف به‌خوبی بیان و ابلاغ نشده‌اند.صادق افزود: «استراتژی نوآوری محصول باید اهداف و مقاصد کل تلاش‌های صورت گرفته برای نوآوری محصول را مشخص کرده و نقشی را که نوآوری محصول در کمک به تحقق اهداف کسب‌‌و‌کار دارد، بیان کند و شناخته شده‌ترین متریک یا شاخص نیز، درصد فروش سالانه ناشی از محصولات جدید است.» وی گفت: «نکته قابل اهمیت دیگر در این رابطه این است که نوآوری موفق در محصولات یا خدمات، باید رخدادی قابل‌کنترل باشد که تحقق این امر نیز در گرو این موضوع است که اطمینان حاصل شود که نقش محصولات جدید در دستیابی به اهداف کلی کسب‌و‌کار به وضوح به همه ابلاغ شده و نیز همه افراد درگیر در فعالیت، دارای یک هدف مشترک هستند.»

خلأهای موجود در بازار بیمه

وی درخصوص میزان رقابت‌پذیری شرکت‌های بیمه ایرانی یادآور شد: « تمرکز بر قیمت به جای کیفیت و نحوه سرویس‌دهی و مساله نرخ‌های غیر‌فنی از معضلات مطرح در فضای رقابتی صنعت بیمه است. نرخ‌شکنی و عدم اکچوئری صحیح در تمامی رشته‌ها، باعث شده تا رقابتی مخرب در بین شرکت‌های بیمه در بگیرد که هم به ضرر شرکت‌ها و هم به ضرر بیمه‌گذاران است.»صادق افزود: «نظارت مالی، نتایج عملکرد فنی شرکت‌ها را در میان‌مدت و بلندمدت مشخص می‌کند، اما در کوتاه‌‌مدت نمی‌تواند مانع برخی نرخ‌شکنی‌های بی‌رویه شود؛ بنابراین به‌نظر می‌رسد بیمه مرکزی باید نظارت فنی بر نرخ‌ها را احیا کرده و به‌صورت فصلی و تصادفی بر نرخ‌ها نظارت کند، البته این امر مستلزم به‌کارگیری ابزارهای آی.تی قابل نظارت در فرآیند نرخ‌دهی است.»

مدیرعامل بیمه دانا درباره نهادهای موجود در بازار بیمه ایران و خلأ موجود در این زمینه گفت: «به‌دلیل نبود ارتباط ارگانیک بین صنعت بیمه با قوه مقننه و قضائیه، عملا قوانین تصویب‌شده نه تنها کمکی به حل معضلات کنونی صنعت نمی‌کند بلکه باری بر دوش آن می‌افزاید.» وی با بیان اینکه در مواردی چون تعیین نرخ دیه و همچنین احکام دادگاه‌ها علیه شرکت‌ها، در قوه قضائیه یک‌طرفه عمل می‌شود، گفت: «همچنین ارتباط دائمی و مناسبی با نهادهای مرتبط همچون ناجا، سازمان حسابرسی، سازمان امور مالیاتی، وزارت بهداشت، سازمان بورس، شهرداری‌ها و بسیاری از نهادهای دیگر وجود ندارد. بنابراین پیشنهاد می‌شود تا مذاکرات صنعت بیمه با نهادهای مذکور از طریق تشکیل کمیته‌های موقت و دائمی، متشکل از اعضای منتخب سندیکا و نمایندگان بیمه مرکزی صورت پذیرد.»

نقش بیمه مرکزی در توسعه بازار

صادق در مورد وضعیت بازار بیمه ایران در آینده دور و نزدیک درخصوص آزادی و رقابت، فضای کسب‌و‌کار، نوآوری و تنوع محصولات بیمه‌ای و نهادهای فعال پیش‌بینی کرد: «متاسفانه به دلیل نبود شناخت مناسب از بیمه‌ در سطح جامعه و کاهش روحیه ریسک‌پذیری مردم ایران نسبت به کشورهای پیشرفته و همچنین عدم سرمایه‌گذاری شرکت‌های بیمه در حوزه فرهنگ‌سازی، کارکردهای بیمه در سطح جامعه ناشناخته مانده است؛ بنابراین به‌نظر می‌رسد که برنامه‌های مشترک شرکت‌های بیمه و بیمه مرکزی و انجام کارهای فرهنگی در ارتباط با کاهش روحیه ریسک‌پذیری مردم مثمرثمر خواهد بود.»

وی ادامه داد: «از سوی دیگر، شاهد این معضل هستیم که سودآوری شرکت‌های بیمه دغدغه بیمه مرکزی نیست، در صورتی که بدون سودآوری، نوآوری و توسعه در شرکت‌ها متوقف شده و عملا باعث در جا زدن شرکت‌ها می‌شود. با توجه به شرایط اقتصادی کشور که هنوز در مرحله عبور از تحریم‌ها است، نبود نگاه تجاری به شرکت‌های بیمه از سوی عام جامعه و نهادها و تلقی کردن شرکت‌ها به‌عنوان نوعی خیریه و وجود نگاه وصول‌کننده عوارض به شرکت‌های بیمه در فرآیند فروش بیمه‌نامه، عملا باعث شده است تا سوددهی شرکت‌های بیمه مختل شده و عدم استقبال عادی از شرکت‌ها در بورس و نبود انگیزه برای تاسیس شرکت‌های تخصصی از نشانه‌های این امر به شمار می‌رود؛ بنابراین ضروری است تا سودآوری شرکت‌های بیمه به‌عنوان یکی از الزامات اعتبار شرکت‌ها در نظر گرفته شده و این امر برای بیمه‌گذاران نیزتشریح شود.»

صادق افزود: «نکته دیگر اینکه، بی‌انگیزگی شرکت‌های بیمه در کسب پرتفوهای جدید و افزایش معضلات جاری و همچنین عدم استقبال جامعه به دلیل مشکلات اقتصادی، عملا الگوبرداری برای توسعه‌ و تنوع محصولات جدید را در صنعت بیمه متوقف کرده است؛ بنابراین پیشنهاد می‌شود تا بیمه مرکزی، شرایط تشویقی برای طرح‌های جدید بیمه‌ای در نظر گرفته و شرایط حقوقی مناسبی برای مالکیت معنوی و مادی طراحان بیمه‌های جدید در نظر بگیرد.»به اعتقاد این مدیر بخش بیمه کشور، نبود نوآوری در حوزه عملیاتی صدور و خسارت، باعث شده تا مردم از صنعت بیمه احساس رخوت و کهنگی دریافت کنند و وظیفه بیمه مرکزی است تا شاخص میزان استفاده از ابزارهای آی‌تی و کاهش مراجعه حضوری مردم به شرکت‌ها را به‌عنوان یکی از ‌مولفه‌های رتبه‌بندی شرکت‌ها، به عامه مردم معرفی کند. همچنین استفاده نهاد ناظر از ابزارهای آی‌تی و هوش تجاری باعث کاهش تقلبات سازمان‌یافته و افزایش اعتماد شرکت‌ها به عامه بیمه‌گذاران برای استفاده هر چه بیشتر از ابزارهای آی‌تی می‌شود.

چالش‌های همکاری‌های بین‌المللی

مدیرعامل بیمه دانا در مورد بهبود فضای کسب‌و‌کار و رقابتی شدن بازار بیمه در جهت ارتقای همکاری‌های بین‌الملل در حوزه‌های اتکایی و تبادل خدمات بیمه‌ای، گفت: «اگرچه بعد از لغو تحریم‌ها، شرکت‌های بیمه‌ای جهانی به‌دنبال فرصت حضور در بازار ایران هستند، باید توجه داشت که بیمه اتکایی قبولی از خارج، امری بسیار حساس و از نظر فنی پیچیده و نیازمند مهارت و تخصص است. بیمه‌گر قبول‌کننده اتکایی باید اشراف کاملی به پرتفوی بیمه‌گر واگذارنده در کلیه رشته‌هایی که عملیات اتکایی آن را قبول می‌کند، داشته باشد. همچنین سود‌ده بودن یا نبودن بیمه‌گران کشورها باید دقیقا مشخص شده باشد.»

وی افزود: «از نکات مطرح دیگر در این زمینه توجه به قوانین کشورهای واگذارنده است، به خصوص درخصوص نحوه دریافت و پرداخت در عملیات قبولی اتکایی از خارج، چراکه مهم‌ترین مساله برای بیمه‌گر اتکایی قبول‌کننده، دریافت حق بیمه‌های قبولی است. بنابراین تقویت بخش آموزش و انتقال تکنولوژی‌های روز بیمه‌ای به کشور و برگزاری دوره‌های موثر با بهره‌گیری از استادان خبره، در کنار در نظر‌گرفتن رتبه‌بندی موسسات بین‌المللی بیمه‌گران اتکایی و نیز میزان سرمایه و ذخایر آنان و جدول ظرفیت‌های قبولی‌شان، برای افزایش همکاری‌های بین‌المللی در این حوزه و در نتیجه بهبود فضای کسب‌و‌کار صنعت بیمه ضروری است.»

صادق گفت: «همچنین به دلیل عدم سرمایه‌گذاری شرکت‌های بیمه در حوزه آی‌تی و عدم شناخت فعالان حوزه آی‌تی از صنعت بیمه، کمبود شدید متخصص حوزه آی‌تی وجود دارد که باعث عقب‌ماندگی‌های جدی در این حوزه شده است؛ بنابراین شرکت‌های بیمه و بیمه مرکزی باید حضور خود را در استارت‌آپ‌های فناوری، توسعه داده و فعالان حوزه آی‌تی را شناسایی و به صنعت بیمه جذب کنند.» صادق افزود: «به‌علاوه نبود قوانین، مقررات و زیرساخت‌های لازم برای مشارکت با شرکت‌های خارجی یا ادغام شرکت‌های داخلی باعث شده تا بسیاری از زمینه‌های تشکیل شرکت‌ها به‌صورت جوینت ونچر یا ادغام شرکت‌ها در یکدیگر فراهم نشود. با توجه به شرایط کنونی بازار و صنعت بیمه، شاید ادغام برخی شرکت‌های کوچک دور از ذهن نباشد؛ بنابراین تدوین قوانین و مقررات این حوزه، با همکاری سازمان‌های مرتبط ضروری به‌نظر می‌رسد.»