صادرات غیر‌نفتی در منظر فرصت‌ها و چالش‌ها

علی رومی

مدیرعامل شرکت صنایع شیر ایران (پگاه)

پر واضح است، اگر شرایط تحولات لحظه‌ای، در بازارهای جهانی را نتوانیم درک کنیم و از فرصت‌های پیش رو بهره‌برداری نکرده و چالش‌ها را از موقعیت تهدید، تبدیل به فرصت نکنیم؛ حرفی برای رقابت در عرصه صادرات غیرنفتی نداریم. افول روز افزون منابع زیر‌زمینی اعم از گاز و نفت و وضعیت آنها با توجه به اوضاع سیاسی در منطقه و جهان ایجاب می‌کند، تمام توان خود را مصروف تولید و صادرات در عرصه محصولات غیر‌نفتی بکنیم.

از آنجا که صادرات در هر کشور، یکی از مهم‌ترین منابع درآمد‌زای ارزی به حساب می‌آید، باید اذعان کرد پر اهمیت ترین منبع ارزی، تحصیل ارز از راه صادرات محصولات غیر‌نفتی است. اهل فن می‌دانند عملیات و اجرای صادرات غیر‌نفتی دارای ماهیتی پیچیده است که این فرآیند بر پیش‌بینی‌های دقیق علمی اتکا دارد. از این‌رو تحقیقات از نوع معاینه دقیق جزئیات کار در جهت یافتن نقاط ضعف و قوت و جست‌وجوی حقایق نهفته ابزاری اعتماد پذیر برای دستیابی به صادراتی مناسب و درآمد زا است. نمایان بودن صادرات غیر‌نفتی به منظور دستیابی به بازارهای جهانی، ضرورت ایجاد مراکز تحقیقات و توسعه را در واحدهای تولیدی هویدا می‌کند. چنانچه مدیریتی صحیح بر این مراکز اعمال و نیروی‌های کار کشته و خلاق به کار گماشته شود، فضای بهبود محصولات برای رقابت در عرصه بین‌المللی با حرکت به سمت توسعه اقتصادی فراهم می‌آید. در اقتصاد نوین جهانی برای اینکه دولت‌ها بتوانند تولید ثروت و قدرت کنند، باید وارد رقابت در عرصه بین‌المللی شوند. جهانی شدن بازارها فرصت‌هایی ایجاد کرده، و در عین حال رقابت و تهدیدهایی را هم به وجود آورده است. در این بازار بزرگ که بر توسعه فناوری و نوآوری تکیه دارد باید بیش از پیش بر مساله کیفیت تاکید ورزید. اگر بخواهیم توسعه اقتصادی قابل توجهی در آن سوی مرزها داشته باشیم، همواره نقطه عطف صادرات غیرنفتی کیفیت است.

به هر روی علاوه بر عامل مهم کیفیت بر اساس نظر اکثر کارشناسان مجرب حوزه تجارت جهانی می‌توان از سه منظر به موانع رشد در صادرات غیر‌نفتی توجه و اهتمام ویژه داشت. اول: از بین بردن موانع صادرات و تشویق صادرکنندگان و دادن خدمات لازم؛ دوم: بررسی موقعیت تجاری کشور در سطح جهانی و برنامه‌ریزی دقیق و متقن اقتصادی و تجاری برای هماهنگ‌سازی با شرایط جهانی؛ سوم: در نظر داشتن تورم و سرمایه‌گذاری با توجه به اینکه صادرات غیر‌نفتی متاثر ازاین گونه متغیرهای مهم اقتصاد کلان است. اگر زیر‌ساخت‌های ابعاد سه گانه مطرح شده را فراهم کنیم، می‌توانیم برای تجارت جهانی حرفی برای گفتن داشته باشیم. نکته‌ای که نباید از خاطر زدود این است که توسعه صادرات، یک امر فردی، گروهی، موضعی و مقطعی نیست و بدون بسیج همگانی و عزم ملی دستیابی به آن میسر نخواهد بود. بر این باورم که توسعه صادرات غیر‌نفتی و رهایی از اقتصاد تک‌محصولی وقتی شکل می‌گیرد که صادرات غیر‌نفتی در اندیشه مردم و دولت به یک باور ملی تبدیل شود. آنچه نگارنده در مجموعه تحت مدیریت با کار علمی به همراه تجربه به دست آورده است به‌صورت تیتروار ارائه می‌شود. با رفع این موانع می‌توان چالش‌های پیش روی صنایع لبنی کشور و به‌طور اخص صنایع شیر ایران را حل کرد. هرچند با تلاش و کوشش تیمی مجرب و کاردان تا‌کنون توانسته‌ایم با ارائه کیفیت مناسب محصولات تولیدی کد IR برای صادرات به کشور روسیه که دقت بسیار عمیقی در ورود محصولات با کیفیت دارد، دریافت کنیم، اما برداشتن موانع ذیل امری ضروری در راه پرسنگلاخ توسعه صادرات غیرنفتی به شمار می‌رود:

1- محروم بودن ایران از تعاملات بانکی بین‌المللی و استفاده از تسهیلات اعتباری مانند L/ C و یوزانس و همین طور ضمانت‌نامه‌های بانکی.

2- ضعف در ارائه بسته‌بندی‌های جدید و به روز برای ورود به بازارهای درجه یک منطقه‌ای و غیرمنطقه‌ای.

3- محدودیت‌های موجود در استفاده از خطوط مختلف کشتیرانی برای ارسال مستقیم و سریع به بازارهای منطقه‌ای و فرا‌منطقه‌ای.

4- هزینه‌های بالای دریایی و زمینی حمل‌ونقل.

5- عدم انعطاف درایجاد استاندارد و سختگیری‌های اداره استاندارد در صدور برخی مجوزهای مورد‌نیاز.

6- همراهی ضعیف ارگان‌های تجاری و سیاسی ایران و رایزنان بازرگانی و سفارتخانه‌ها در بازارهای هدف برای پشتیبانی و تسهیل در صادرات و گسترش سهم محصولات ایرانی.

7- بالا بودن قیمت تمام شده محصولات در کشور ما به خصوص در زمینه شیر خام که جزو گران‌ترین شیرهای جهان محسوب می‌شود.

8- قوانین گمرکی.

9- هزینه‌های بالای تحقیقات بازار و بازاریابی کشورهای هدف.

10- عدم پرداخت یارانه توسط دولت جهت حمایت از فعالیت‌های صادراتی.

11- بهره بسیار بالای تسهیلات سیستم بانکی برای شرکت‌های تولیدی به خصوص صادراتی.

12- عدم حمایت از برندهای درجه یک صادراتی و دادن مجوز برای فعالیت‌های صادراتی به هر شرکت بی‌تجربه یا کوچک منفعت‌طلبی که فقط به فکر سودهای آنی و مقطعی هستند و با عملکرد خود حیثیت محصولات ایرانی را به خطر می‌اندازند.

13- وجود برخی موانع سیاسی با بسیاری از کشورهای هدف.

14- ندادن مجوز ورود موقت محصولات پایه ارزان مانند شیرخشک برای استفاده در تولید محصولات صادرات.