چالش‏ پرداخت‌های ریز
پروژه‌های متعدد موفق و ناموفق اجرا شده در حوزه پرداخت ریز (Micro Payment) در ایران، نشان از وجود یک نیاز جدی در حوزه ابزارهای پرداخت است که تاکنون پاسخ جامعی به این نیاز عرضه نشده است، نظام سپاس با هدف پاسخگویی به این نیاز از سوی بانک مرکزی مطرح شد و البته بیش از دو سال است که دستورالعمل نهایی آن در هاله‌ای از ابهام باقی‌مانده و فعالان این حوزه با روش‌های قبلی ادامه کار می‌دهند. در شرایط کنونی، فضای اقتصادی و نوع اسکناس‌های موجود در کشور، شرایطی را برای شهروندان ایجاد کرده که در اغلب تعاملات اقتصادی نقد با «چالش پول خرد» مواجهند و معمولا یکی از طرف‌های معامله در قالب Round کردن، از بخشی از منافع خود می‌گذرد. این اتفاق در برخی از اصناف خاص خرده‌فروشی، بعضا به چالش‌های اجتماعی تبدیل می‌شود.

بانک شهر به‌عنوان یکی از فعالان حوزه پرداخت ریز با بهره‌گیری از ظرفیت سهامداران خود (شهرداری‌های کلان‌شهرهای کشور) اقدام به تدوین استانداردها و ضوابطی کرده که بتواند به صورت یکپارچه شرایط پرداخت را در کلان‌شهرها با ابزارهای الکترونیکی مانند کیف پول الکترونیکی یکپارچه تسهیل کند. لازم به ذکر است که بیش از 60درصد پرداخت‌های ریز، در حوزه مدیریت شهری و حاکمیت شهری انجام می‌پذیرد و شهرداری‌ها خود به‌عنوان ذی‌نفع، همیشه با چالش پول خرد و پرداخت ریز مواجه بوده‌اند.در ادامه به اهم چالش‌هایی که در حوزه استقرار کیف پول الکترونیکی یکپارچه در کشور با آن مواجهیم پرداخته شده است و این امید وجود دارد که با آسیب‌شناسی انجام شده، شرایط برای توسعه ابزارهای پرداخت ریز در کشور مهیا شود.

الف) مشکلات حوزه قانونی و ساختاری:
1. عدم تدوین و ابلاغ روش معینی از سوی بانک مرکزی در حوزه پرداخت ریز:
سکوت بانک مرکزی و توقف در ابلاغ سیاست‌ها، علاوه‌بر افزایش هزینه انطباق‌پذیری فعالیت‌های جاری، مقاومت فعالان را جهت همسویی با سیاست‌های ابلاغی آتی بانک مرکزی دربر خواهد داشت. از سوی دیگر به علت نبود مدل اقتصادی مناسب و تعریف شده، امکان کم‌فروشی و گران‌فروشی در عرضه این خدمت از سوی فعالان مقدور خواهد بود که مغایر با مسوولیت‌های نظارتی بانک مرکزی است.

ب) مشکلات حوزه کسب‌وکار:
1. کف تراکنش شاپرکی
بیش از ۵۰ درصد تراکنش‌های شاپرک و شتاب در حوزه پرداخت‌های ریز می‌گنجد و این امر مستقل از هزینه‌های تحمیل شده به صادرکنندگان کارت، در آینده زمینه‌ساز بروز مشکلات فنی خواهد شد. به‌منظور تقویت ساختار پرداخت ریز و تشویق شهروندان به بهره‌گیری از ظرفیت سپاس به صورت پلکانی کف تراکنش‌های شاپرک افزایش یابد. به عنوان مثال پیشنهاد می‌شود ظرف مدتی معین، کف تراکنش‌های شاپرکی به صورت پلکانی از ۱۰۰۰ ریال به / ۰۰۰/ ۲۰۰ ریال افزایش یابد.
۲. اصلاح ساختار کارمزدهای پرداخت
بدیهی است تا زمانی که در کارمزدهای ابزارهای پرداخت، تناسب منطقی ایجاد نشود، توسعه ابزارهای پرداخت ریز و حتی شاپرک با تهدید مواجه است. به‌طور خاص عدم دریافت کارمزد در دریافت اسکناس در خودپردازها، یکی از عوامل شکست استقرار نظام کارمزدی در کشور خواهد بود. تهیه الگوی مناسب ساختار کارمزدها متناسب با نوع سرویس‌ها و قیمت تمام‌شده آنها می‌تواند شرایط قابل‌قبولی را برای سرمایه‌گذاری در کیف پول الکترونیکی فراهم کند.

ج) مشکلات حوزه فنی:
1. تعیین معماری فنی باز
به‌منظور ایجاد یکپارچگی و سازگارپذیری اپراتورهای مختلف، تعیین چارچوب فنی توسط بانک مرکزی به عنوان سازمان تنظیم مقررات حوزه پرداخت اجتناب‌ناپذیر است. اما پیشنهاد یک فناوری باز و غیرانحصاری شرایط عادلانه‌ای را برای توسعه پرداخت ریز فراهم می‌آورد. به‌عنوان مثال در حوزه کیف پول الکترونیکی مبتنی بر چیپ، به‌کارگیری فناوری جاوا و پشتیبانی از رمزنگاری غیرمتقارن و متقارن، یک ضرورت به‌نظر می‌رسد.
۲. استفاده از ظرفیت خودپردازها در خدمات برخط کیف پول الکترونیکی
برخی از خدمات کیف پول الکترونیکی (نظیر شارژ و تسویه) نیازمند ارتباط برخط بوده و ظرفیت خودپردازهای کشور می‌تواند در تسهیل خدمات به شهروندان موثر باشد، اما به علت نبود برنامه مشخص در این حوزه، ظرفیت ابزار قدرتمندی همچون خودپرداز در حوزه کیف پول الکترونیکی فراموش شده است.
۳. استفاده از ظرفیت پایانه‌های شاپرک
پایانه‌های شاپرکی نصب شده توسط PSPها که تعداد آنها بیش از سه میلیون است، بستر مناسبی خواهد بود جهت توسعه فضای پذیرندگی و عرضه خدمات یکپارچه به پذیرندگان و شهروندان.
از آنجا که اغلب پایانه‌های شاپرکی مجهز به کارتخوان تماسی (Contact card Reader) هستند، در صورت استفاده از فناوری
Dual Interface Card، به عنوان یک نوع از روش‌های عرضه کیف پول الکترونیکی، صرفا با تغییر نرم‌افزاری، شرایط ایجاد سه میلیون پایانه پذیرش کیف پول الکترونیکی مهیا می‌شود.

د) مشکلات حوزه فرهنگی و کاربری عمومی:
آموزش و فرهنگ‌سازی
با توجه به مطالعات جهانی، آموزش و فرهنگ‌سازی در جهت ایجاد اطمینان‌خاطر از امنیت سیستم، معرفی روش‌های ساده کاربری و توسعه قابلیت‌های منعطف برای بهره‌گیری حداکثری از جمله موضوعاتی است که باید مورد توجه مجریان سامانه‌های پرداخت ریز قرار گیرد. این چند نکته بخشی از معضلات و مشکلات در روند توسعه استقرار نظام یکپارچه کیف پول الکترونیکی در کشور بود که باید به‌طور دقیق و درست توسط همه مبادی ذی‌ربط بررسی شده تا شرایط برای گسترش و توسعه ابزارهای پرداخت‌های خرد در کشور فراهم شود.

سیاوش محمدی
مدیرعامل هلدینگ فناوری اطلاعات بانک شهر