چالش‌ها و فرصت‌های سرمایه‌گذاری خارجی

عزت‌الله صیادنیا طیبی

مدیر دارایی و سرمایه‌گذاری شرکت تامین سرمایه امین

یکی از مولفه‌های اساسی برای شناسایی پویایی یک اقتصاد روند سرمایه‌گذاری خارجی در آن است. سرمایه‌گذاری خارجی علاوه بر دانش، تکنولوژی جدید و همچنین ایجاد شادابی در محیط اقتصادی و اجتماعی، از طریق تزریق منابع مالی راه را بر افزایش بی‌رویه پایه پولی می‌بندد و به ثبات اقتصادی کمک شایانی می‌کند. در سال ۲۰۱۴ از رقم ۱,۲۲۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی حدود ۴۱درصد در کشورهای توسعه یافته جذب شده است. بنابراین این امر نشان می‌دهد سرمایه‌گذاری خارجی مختص کشورهای توسعه نیافته نیست و به‌عنوان یک جریان در بین تمامی‌کشورها در حال حرکت بوده و کشورهایی که سیگنال بهتری از چشم‌انداز خود نشان دهند در مسیر سرمایه‌گذار خارجی قرار خواهند گرفت. طبق تئوری‌های رشد اقتصادی، کمبود و فقدان انباشت سرمایه یکی از علل اصلی بسیاری از کشورها در دور باطل فقر و توسعه‌نیافتگی است.

بنابراین در اقتصادی مثل اقتصاد ایران که در آن محدودیت شدید منابع مالی به دلیل فقدان ابزارهای بدهی و فقدان انباشت سرمایه، یکی از عوامل رکود اقتصادی قلمداد می‌شود، راه برون رفت از وضعیت فعلی سرمایه‌گذاری خارجی است. برای موفقیت در جذب سرمایه‌گذار خارجی باید به یک وفاق ملی دست یافت و تمامی ‌مسوولان، ارگان‌ها و نهادها باید به‌صورت مداوم سرمایه‌گذاران را برای حضور در ایران تشویق و ترغیب نمایند. البته این به معنی ورود هر نوع سرمایه به کشور نیست و باید متولیان این امر با اولویت‌بندی در ورود سرمایه‌گذاران در حوزه‌های مختلف و همچنین الزام سرمایه‌گذاران به انتقال دانش و تکنولوژی و صادرات محصول تولیدی تا حدودی از مصرفی تر شدن کشور جلوگیری کنند.

قاعدتا ملاک سرمایه‌گذار خارجی در ورود و سرمایه‌گذاری در یک کشور یا یک منطقه، مثل هر سرمایه‌گذار عقلایی دیگر بازدهی و ریسک است و این نوع سرمایه‌گذار به کشورهایی سوق پیدا می‌کند که در آن امنیت جانی، مالی و قضایی کافی وجود داشته باشد. سپس سرمایه‌گذار خارجی به مولفه‌هایی از جمله ثبات سیاسی، اقتصادی، فرهنگ و نگاه جامعه سرمایه پذیر، قوانین شفاف مالیاتی و تعرفه‌های تجاری، آزادی خروج منابع در مواقع احساس خطر، بازارهای رقابتی و عدم قیمت‌گذاری دولتی کالاهای تولیدی سرمایه‌گذار خارجی فکر می‌کند و کشورهایی در اولویت ورود سرمایه‌گذار خارجی قرار می‌گیرد که بتواند شرایط ذکر شده را فراهم کند، لذا شاید نرخ بازدهی سرمایه‌گذاری در کشوری بالا باشد اما قاعدتا مبنای ورود سرمایه‌گذار خارجی نیست و باید شرایط بهینه بازدهی و ریسک برای سرمایه‌گذار فراهم باشد.

عوامل مورد نیاز بازار سرمایه

بازار سرمایه ایران مشمول قوانین تجاری کشور ایران است و باید یکسری از مسائل در بعد کلان حل شود و بعد از آنکه دغدغه‌های ورود سرمایه‌گذاران خارجی در کلیت برطرف شد، نوبت بازار سرمایه است که توان خود را به‌کار بگیرد تا احتمالا میزبان سرمایه‌گذاران غیر مستقیم خارجی باشد. یک سری موارد و عواملی وجود دارد که در بازار سرمایه می‌توان انجام داد که در جلب و حفظ سرمایه‌گذار خارجی مفید خواهد بود:

- تشکیل صندوق‌های پوشش ریسک و به‌خصوص ریسک نرخ ارز.

راه‌اندازی ابزارهای مالی نوین جهت پوشش ریسک خرید نقدی سهام مثل ابزارهای اختیار معامله و قراردادهای آتی.

- کاهش هزینه‌های معاملاتی به‌طوری‌که رقم یک و نیم درصد از هر معامله هزینه بالایی برای اکثر بورس‌های جهان است.

- کمک و حمایت سازمان بورس از نهادهای مالی برای تشکیل صندوق‌های سرمایه‌گذاری مختص سرمایه‌گذاران خارجی.

- تشکیل کانون سرمایه‌گذاران خارجی.

- کمک از سوی دولت و ارائه راهکاری به شرکت‌های بیمه جهت پوشش بیمه‌ای ریسک نرخ ارز برای سرمایه‌گذار خارجی.

- افزایش شفافیت مالی و اعطای مشوق‌های مالی و مالیاتی طبق رتبه بندی سازمان بورس در این زمینه.

- کاهش دوره‌های بسته بودن نمادها و تحمیل هزینه روانی به مدیران شرکت‌ها در صورت قصور در عدم ارائه اطلاعات.

- الزام سهامداران عمده به افزایش سهام شناور آزاد و افزایش نقدشوندگی سهام.

- رایزنی با بورس‌های بین‌المللی جهت پذیرش شرکت‌های بزرگ ایرانی.

- ارائه گزارش‌های حسابرسی و حسابداری طبق استانداردهای بین‌المللی و حداقل به زبان انگلیسی.

رایزنی سازمان بورس با متولیان برگزاری آزمون‌های مالی بین‌المللی برای برگزاری آزمون‌ها در داخل کشور در راستای تسهیل حضور متخصصان مالی داخلی در موسسات بین‌المللی و همچنین اعزام آنها به دوره‌های آموزشی خارج از کشور.

ارائه گزارش‌های تحلیلی و اخبار بورس از سوی شرکت‌های مشاور سرمایه‌گذاری و سایر نهاهای تخصصی به زبان‌های بین‌المللی و همچنین راه‌اندازی یک سایت مرجع بورسی به زبان‌های بین‌المللی.

جایگاه بازار سرمایه ایران در جذب سرمایه‌گذار خارجی

می‌توان گفت تمامی ‌سرمایه‌گذاری غیرمستقیم خارجی از طریق بازار سرمایه ایران صورت خواهد گرفت. هدف از این نوع سرمایه‌گذاری تحصیل حداکثر سود از طریق تخصیص بهینه سرمایه در یک پرتفوی بین‌المللی است. سرمایه‌گذار در جهت نیل به این هدف با خرید اوراق قرضه و سهام شرکت‌ها در معاملات بورس و حتی سپرده‌گذاری بلند مدت در بانک‌های دیگر کشورها، اقدام به تخصیص بهینه ثروتش می‌کند تا به این ترتیب، ریسک سرمایه‌گذاری ثروتش را کاهش دهد و درآمد زیادتری به‌دست آورد. بنابراین ورود نقدینگی به بازار و تحرک بورس، افزایش درآمد نهادهای مالی، تامین مالی بنگاه‌‌ها از جمله فواید این حضور است. اما برای جذب سرمایه‌گذاران خارجی در بورس تهران باید بسیار هوشیار و مراقب بود. بورس آینه اقتصاد است و هر تحرک یا انتظار تحرک در بازارهایی مثل ارز و نرخ بهره می‌تواند در بورس به سرعت واکنش نشان داده و بحرانی غیر قابل کنترل و قابل تسری به سایر بخش‌های اقتصادی به وجود آورد. قطعا در دوران پسا تحریم اعتماد سرمایه‌گذاران خارجی به کندی جلب خواهد شد و مدتی طول خواهد کشید تا پتانسیل‌های بازار سرمایه برای خارجی‌ها روشن شود. اولین گروهی که شاید وارد بورس تهران شوند صندوق‌های سرمایه‌گذاری مخاطره‌پذیر هستند که به دنبال سرمایه‌گذاری در بورس‌های نوظهور و نوپا هستند که بورس تهران نیز یکی ازبازارهای نوپا است که به دلیل پتانسیل بالقوه آن مدنظر این سرمایه‌گذاران قرار خواهد گرفت. نحوه رضایت این گروه می‌تواند راه را برای دیگران هموار کند.

اقتصاد ایران بدون شک در آینده با همگرایی و برون‌گرایی اقتصادی با سایر کشورها به رونق و ثبات خواهد رسید. در صورتی‌که شرایط مهیا شود، رشد‌های اقتصادی خوبی در انتظار ایران خواهد بود. شرایط ثبات و رونق اقتصادی و همچنین انتظارات مثبت، بازار سرمایه ایران را به یکی از پربازده‌ترین بازارها در سال‌های آتی (در صورت تصویب قطعی برجام و الزام دولت‌ها در عمل به آن) تبدیل خواهد کرد. فرضا در شرایط ثبات و با فرض نرخ بهره ۱۰درصد P/ E فعلی بازار سرمایه که در محدوده ۵ است می‌تواند تا ۱۰ رشد کند. بنابراین انتظار می‌رود سرمایه‌گذاران مخاطره‌پذیر بین‌المللی به خصوص موسسات بین‌المللی ریسک سرمایه‌گذاری در ایران را به مرور بپذیرند و درصدی از پرتفوی‌های سرمایه‌گذاری خود را به بازار ایران تخصیص دهند.

نمایشگاه‌ها و کارگاه‌های تخصصی در مقر بورس‌ها و موسسات مالی بین‌المللی می‌تواند در شناسایی بازار سرمایه ایران موثر باشد؛ ولی برگزارکنندگان باید هوشیارانه عمل کنند و اطلاعات واقعی از ایران و بازار سرمایه ارائه کنند؛ چرا‌که صرف حضور دوره‌ای سرمایه‌گذار خارجی مهم نیست و مهم ماندگاری، رضایت و تاثیرگذاری آن در اقتصاد کشور است.

فرصت‌های سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه

صنایع جذاب برای سرمایه‌گذاران خارجی در بورس تهران در وهله اول صنایع نفت و پتروشیمی‌خواهد بود. از آنجا‌که ورود در صنایع بالادستی نفت و گاز به‌صورت مشارکت مستقیم طبق قانون امکان‌پذیر نیست بنابراین خرید سهام شرکت‌های پتروشیمی‌به دلیل حاشیه سود نسبتا بالا مدنظر خواهد بود.

صنعت بکر دیگری که دارای تخفیف مالیاتی۵۰ درصدی است و در دوران پسا‌تحریم انتظار رشد و شکوفایی آن می‌رود، صنعت گردشگری و توریسم است. این صنعت در کشور مغفول مانده و درآمدهای سرشاری که برخی از کشورها از آن بهره‌مند می‌شوند تا الان به فراموشی سپرده شده است. ساخت تاسیسات مرتبط با گردشگری با احتمال افزایش روزافزون متقاضیان سفر به ایران می‌تواند درآمدهای خوبی همراه با تخفیف مالیاتی برای سرمایه‌گذاران داشته باشد. هرچند شرکت‌های حاضر در این صنعت در بورس تهران اندک هستند؛ ولی قانون، امکان تاسیس بدون محدودیت در نسبت سهام را پیش‌بینی کرده است.

صنایع معدنی و فلزی از دیگر صنایع با حاشیه سود نسبتا بالا است. ورود سرمایه‌گذار خارجی با تکنولوژی جدید و به‌روز می‌تواند حتی از پسماندهای شرکت‌های معدنی سود سرشاری نصیب خود کند. صنعت حمل‌ونقل‌ به خصوص دریایی و هوایی سال‌ها عقب مانده‌اند و در دوران پسا‌تحریم آماده جهش خواهند بود. ایران در قلب منطقه شرق و غرب از لحاظ ترانزیت هوایی و دریایی و از شمال به جنوب در ترانزیت ریلی و حتی جاده‌ای به شدت برای کشورها از سایر گزینه‌های فعلی مقرون به‌صرفه‌تر خواهد بود.

صنایع خودرو و قطعه‌سازی نیز پتانسیل خوبی برای رشد دارد به‌خصوص علاوه بر بازار مصرف بزرگ ایران، در منطقه نیز خودروساز بزرگی وجود ندارد. سرمایه‌گذاران خارجی که به دنبال بازار بزرگ مصرف منطقه هستند به دلیل تجربه و آماده بودن زیر ساخت‌ها می‌توانند ایران را به‌عنوان اولویت سرمایه‌گذاری خود انتخاب کنند.

صنعت مالی ایران به خصوص شرکت‌های تامین سرمایه و بانک‌ها به دلیل وجود ظرفیت‌های بالقوه، با رشد بازار سرمایه و پول ایران و همچنین تجربه اندک تامین سرمایه‌ها و بانک‌ها در استفاده از فرصت‌های موجود، می‌تواند بازدهی به نسبت بالایی برای سرمایه‌گذاران خارجی و موسسات بزرگ مالی بین‌المللی داشته باشد.