محاسبه ریسک مشتری

سمیه حامدی

مدیر برنامه‌ریزی تحقیق و توسعه شرکت لیزینگ صنعت و معدن

لیزینگ یکی از پیچیده‌ترین شیوه‌های تامین مالی امروزی است و اتخاذ تصمیمات موثر و موفق در این صنعت نیاز به تجربه فراوان دارد. در طول مدت یک اجاره، ریسک و بازده آن و همچنین عوامل مؤثر بر این ریسک و بازده تغییر می‌کند. ابزارهای مالی مختلفی برای اندازه‏گیری ریسک، محاسبه بازده و تخمین اثرات تنوع پرتفوی، معرفی و به‌کار گرفته می‏شوند. با مرتب کردن اجزای قابل کمی‏سازی تصمیمات در قالب یک مدل، می‌توان نتایج قابل درک و قابل استفاده تولید و ریسک پرتفوی اجاره را کنترل کرد و بازده آن را افزایش داد.

براساس استانداردهای جهانی، لیزینگ به عنوان یک خدمت دارای نرخ سود ثابت نبوده و قیمت‌گذاری خدمات لیزینگ از اجاره‌ای به اجاره دیگر متفاوت است. محاسبه ریسک مشتری و دیگر مسائل مرتبط با صنعت لیزینگ برای قیمت‌گذاری و مدیریت پرتفوی لیزینگ از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. گرچه نرخ سود در ایران ثابت است، اما استفاده از ابزارهای مالی مختلف برای اندازه‌گیری ریسک، محاسبه بازده و تخمین اثرات تنوع پرتفوی مفید است.

مرتب کردن اجزای قابل کمی‌سازی تصمیمات در قالب یک مدل می‌تواند منجر به تولید نتایج قابل درک و استفاده شود. این امر همچنین ریسک پرتفوی لیزینگ را کنترل و بازده آن را افزایش می‌دهد. ریسک‌های اصلی لیزینگ یعنی ریسک تجهیزات و ریسک اعتباری در طول مدت اجاره تغییر کرده و باید مدیریت شوند. استفاده از سیستم‌های اعتبارسنجی نه تنها در ابتدا، بلکه در طول مدت قرارداد اجاره جهت جلوگیری از بروز معوقات بلاوصول و انجام اقدامات به موقع مفید است. همچنین می‌توان عوامل اقتصادی مرتبط با اعتبار مستاجر و همچنین تجهیزات را ردیابی و از آنها به عنوان اخطار اولیه وجود مشکل استفاده کرد.

متنوع سازی

وقتی اولین اجاره‏ خود را ثبت می‌کنید، قضاوت‌‌هایی در مورد توانایی مستاجر در پرداخت اجاره بها، ارزش آینده تجهیزات و ثبات نرخ مالیات انجام می‌دهید. به هنگام ثبت اجاره‏ دوم، همین قضاوت‌ها را در مورد یک مستاجر دیگر، ارزش آینده‏ نوع دیگری از تجهیزات و مالیات انجام می‌دهید. علاوه بر این، در مورد ارتباط متقابل این دو اجاره نیز فکر می‌کنید. آیا ممکن است هر دو اجاره دچار مشکلات مربوط به پرداخت اجاره ‏بها شوند، یا اینکه صنایعی که مستاجران در آنها فعالیت می‏کنند به حد کافی متفاوت هستند که احتمال این مشکل اندک باشد؟ آیا ممکن است که ارزش هر دو نوع تجهیزات همزمان افزایش یا کاهش یابد، یا اینکه قیمت یکی افزایش و دیگری کاهش خواهد یافت؟ به ازای هر اجاره‏ جدید، شما قضاوت‌‌هایی در مورد ریسک‌های اجاره‌های مربوطه انجام خواهید داد، اما ارتباط‌های متقابل موجود بین آنها به شدت افزایش خواهد یافت. اگر هر ارتباط از یک واقعه‏ اقتصادی یا مالی مجزا تاثیر پذیرد، پرتفوی شما به واسطه‏ یک واقعه با شکست مواجه نخواهد شد.

بازده با تعدیل ریسک

یکی از ایرادات کلی شرکت‏های لیزینگ، همانند بانک‏ها و شرکت‏های سرمایه‏گذاری، این است که به‏طور سنتی ریسک و بازده را طی دو فرآیند جداگانه بررسی و مدیریت می‏کنند. یک گروه تنها به بازده می‏پردازد و گروه دیگر صرفا بر ریسک متمرکز می‏شود. این رویکرد ایراداتی دارد. مشکل تمرکز روی بازده این است که ممکن است به ‏ازای مقدار کمی بازده، ریسک قابل ملاحظه‏ای به پرتفوی افزوده شود. همچنین در رویکرد تمرکز روی بازده، از تکنیک‏هایی نظیر افزایش بازده پرتفوی از طریق اجاره‏های جدیدی که همبستگی کمی با ریسک‏های موجود در پرتفوی داشته باشند استفاده نمی‏شود. مشکل تمرکز روی ریسک این است که بیشتر تلاش صرف کاهش ریسک می‏شود، حتی به قیمت محدود کردن بازده. مشکل اجاره‏های طولانی مدت این است که ریسک و بازده آنها در طول عمرشان تغییر می‏کند. لازم است مدیریت پرتفوی بداند که آیا بازده در تمام این مدت توانایی پوشش ریسک‏ها را خواهد داشت یا خیر.