تبدیل دارایی‌ها به اوراق؛ راهکاری برای تامین مالی

دکتر حسین اشکوه

مدیر عامل لیزینگ توسعه صنعت و تجارت توس

شرکت‌های لیزینگ به‌عنوان واسطه‌های مالی در اقتصاد‌های توسعه یافته و در حال توسعه مسوولیت تسهیل فرآیند خرید و فروش کالاهای مصرفی بادوام و سرمایه‌ای را برعهده دارند. این نهادهای مالی، بسته به مقیاس فعالیت خود از لیزینگ لوازم‌مصرفی، خودرو سواری تا لیزینگ دارایی‌های سرمایه‌بر، نظیر هواپیما، کشتی و حتی تجهیزات پروژه‌های بزرگ انرژی و زیرساخت را در مجموعه فعالیت‌های عملیاتی خود تعریف و اجرایی می‌کنند.

با توجه به اینکه شرکت‌های لیزینگ بر‌خلاف بانک‌ها و سایر موسسه‌های اعتباری، امکان جذب سپرده مستقیم از اشخاص حقیقی و حقوقی را برای تامین منابع مالی مورد‌نیاز خود ندارند، بنابراین به ناچار باید راهکارهای تامین مالی مختلفی را به کار گیرند تا منابع مورد‌نیاز برای انجام فعالیت‌های اعتباری خود را تامین کنند. راهکار سنتی که تاکنون شرکت‌های لیزینگ در تامین مالی بر آن متمرکز بوده‌اند استفاده از منابع بانکی در قالب تسهیلات، عمدتا کوتاه‌مدت تامین بدهی یا تامین آورده از طریق افزایش سرمایه و آورده سهامداران بوده است. استفاده از این دو راهکار متداول در دوران پس از تحریم که نیازمند تعاملات گسترده بین‌المللی با شرکت‌ها و سازمان‌های داخلی و خارجی است، به تنهایی راهگشا نخواهد بود؛ هرچند در شرایط کنونی نیز با توجه به محدودیت‌های بانک مرکزی در اخذ تسهیلات از شبکه بانکی برای لیزینگ‌های وابسته به بانک‌ها وموسسات اعتباری، لیزینگ‌ها را با مشکلات نقدینگی مواجه کرده است. پس در چنین شرایطی راهکار تامین مالی شرکت‌های لیزینگ چیست؟

قبل از پاسخ به این سوال باید توجه داشت که ماهیت فعالیت شرکت‌های لیزینگ، واسطه گری مالی و تامین تجهیزات مصرفی بادوام و سرمایه‌ای برای مصرف‌کننده نهایی است، که در قبال اخذ تضامین مورد نیاز از مصرف‌کننده صورت می‌پذیرد. اغلب دارایی‌های موضوع قرارداد به‌عنوان وثیقه مورد پذیرش شرکت‌های لیزینگ است. باتوجه به اینکه قراردادهای لیزینگ قراردادهای بلندمدت چندساله هستند و از طرف دیگر رویکرد کنونی تامین مالی از سیستم بانکی، تامین مالی کوتاه مدت زیر یک سال است، بنابراین این نوع تامین مالی برای شرکت‌های لیزینگ مناسب نیست. راهکار استفاده از اوراق تامین مالی متداول در بازار سرمایه کشور نیز انطباق مناسبی با فعالیت‌های لیزینگ نداشته به همین دلیل تعداد معدودی از شرکت‌های لیزینگ به سمت تامین مالی از بازار سرمایه با استفاده از ابزارهای اوراق مشارکت و اوراق صکوک از جمله اوراق صکوک اجاره روی آورده‌اند. ابزاری که کمتر مورد توجه نهادهای مالی در کشور به‌صورت عام و لیزینگ‌ها به‌صورت خاص قرار گرفته است، ابزار تبدیل دارایی‌ها به اوراق بهادار (securitization) در قالب اوراق بهادار با پشتوانه دارایی (ABS) و اوراق بهادار با پشتوانه رهنی (MBS) است.

اخیرا سازمان بورس کلیات اوراق صکوک بانکی را مطرح کرده ولی برای عملیاتی شدن و متداول شدن این اوراق نزد نظام مالی کشور نیاز به فرآیندها و آیین‌نامه‌های اجرایی مختلفی است، تا این ابزار به‌عنوان بخشی از راهکار تامین مالی این نهاد‌ها مورد استفاده قرار گیرد. دارایی‌های شرکت‌های لیزینگ اغلب اقساط پرداختی مشتریان و اسناد مالکیت ماشین‌آلات، تجهیزات و مستغلات موضوع قرارداد اجاره به شرط تملیک است. در رویکرد تبدیل به اوراق بهادار کردن دارایی‌ها، شرکت لیزینگ خالص فعلی دیون مشتریان خود را پس از ارزیابی با کسرکارمزد خود به یک شرکت تک‌منظوره (SPV) واگذار می‌کند و این شرکت تک منظوره با اخذ مجوز از سازمان بورس و اوراق بهادار این دارایی‌ها را به‌صورت اوراق به عموم مردم عرضه کرده و وجه حاصل از فروش را به شرکت لیزینگ پرداخت می‌کند.

شرکت لیزینگ می‌تواند همچنان متعهد به وصول مطالبات اقساط مشتریان خود باقی مانده و خریداران نیز از سود آتی اقساط پرداختی مشتریان لیزینگ بهره‌مند می‌شوند. در این روش تامین مالی، شرکت‌های لیزینگ می‌توانند به‌صورت چرخه‌ای دیون آتی مشتریان را به‌صورت اوراق بهادار با پشتوانه دارایی یا اوراق خرید دین به مردم واگذار کرده و منابع به دست آمده را مجدد وارد چرخه فعالیت خود کنند. خریداران این اوراق نیز باتوجه به سود تسهیلات پرداختی لیزینگ‌ها از منافع آتی این تسهیلات بهره‌مند شوند، بنابراین با اجرای این روش تامین مالی، شرکت‌های لیزینگ با حداکثر کردن اهرم مالی خود، دغدغه‌های تامین مالی فعلی را مرتفع کرده و وابستگی خود به سیستم بانکی و اخذ تسهیلات کوتاه‌مدت از شبکه بانکی کشور را کاهش می‌دهند.

در راستای اجرایی کردن این رویکرد ایجاد ساز وکارهای نظارتی توسط سازمان بورس و اوراق بهادار و تسهیل فرآیند اخذ مجوز و انتشار اوراق باید به‌صورت هماهنگ و در کمترین زمان ممکن صورت گیرد تا ضمن صیانت از حقوق خریداران اوراق بهادار با پشتوانه دارایی و رهنی، امکان تامین مالی پیوسته شرکت‌های لیزینگ نیز برای افزایش تعاملات خود با متقاضیان و مشتریان حقیقی و حقوقی در دوران پس از تحریم فراهم شود.